کمربنددردناک زلزله، حلقه آتش سرد

زمین ، کره ای است به شعاع 6400 کیلومتر که تنها بخش جامد آن ، لایه خارجی آن با ضخامت 5 تا 15 کیلومتر است. این لایه خارجی که پوسته خوانده می شود، همان زمین آشنایی است که هر روز روی آن راه می رویم.

کد خبر: ۵۱۳۸۶

برخلاف دیگر سیارات منظومه شمسی مانند مریخ ، پوسته زمین یکدست و یکپارچه نیست ، بلکه صفحات سنگی زیادی تشکیل شده است که روی مواد خمیری گوشته شناورند.
این صفحات که به صفحات تکتونیکی مشهورند، در مرز خود با صفحات دیگر تلاقی پیدا می کنند و معمولا نسبت به یکدیگر حرکت می کنند.
در سال ، این صفحات چند سانتی متری حرکت می کنند و همین موجب می شود انرژی زیادی در همین مرزهای تلاقی ذخیره شود، اما بعضی وقت ها این انرژی ذخیره شده آزاد می شود، انرژی به صورت امواج مکانیکی در راستای مرز صفحه ها حرکت می کند و زلزله روی می دهد. به همین سادگی!
مرز این صفحات در روی زمین ، ناحیه مشخصی را تشکیل می دهد که نام کمربند زلزله را به خود گرفته است. اغلب نواحی این کمربند در کف اقیانوس ها واقع شده است ، ولی بخشی از آن هم از نواحی خشکی عبور می کند که هر سال ، زلزله های بعضا ویرانگری را هم در این نواحی شاهد هستیم.
کشور ما هم متاسفانه روی این کمربند زلزله قرار گرفته است ، البته برخی نواحی مرکزی از این پدیده طبیعی در امان هستند، اما نواحی دیگر بخصوص نیمه شمالی کشور در معرض خطر زلزله قرار دارد.
اغلب این لرزه ها، شدت کمی دارند و فقط دستگاه های حساس لرزه نگاری آنها را ثبت می کنند، اما بعضی وقت ها انرژی زیادی آزاد می شود و پدیده ای ویرانگر روی می دهد در چنین شرایطی است که پدیده هایی مانند زمین لرزه های رودبار و منجیل ، بم و زلزله اخیر ژاپن را شاهد خواهیم بود.
درباره شدت یک زلزله مقیاس های مختلفی وجود دارد، ولی مشهورترین آنها، مقیاس امواج درونی است که به افتخار مبدع آن ، ریشتر نام گرفته است.
اساس آن بر پایه بیشینه ارتفاع نموداری است که دستگاه لرزه نگار ثبت می کند. اصولا مقیاس های زلزله همگی لگاریتمی هستند.
به عنوان مثال ، اگر در فاصله ثابتی از مراکز زلزله قرار داشته باشیم ، زلزله 5 ریشتری 10 بار بزرگتر از زلزله 4ریشتری است.
البته این درباره انرژی آزاد شده در زلزله درست نیست و انرژی با ضریب 32 افزایش می یابد.

زلزله های مشابه ، تلفات متفاوت
معمولا هر سال شاهد چند زلزله شدید هستیم که بعضا با تلفات انسانی بسیاری نیز همراه اند. زلزله سال گذشته شهرستان بم که به کشته شدن 40 هزار نفر و زخمی شدن حدود 50 هزار نفر منجر شد، نتیجه زلزله ای با قدرت 6/6 ریشتر بود که در عمق 10 کیلومتری زمین به وقوع پیوست.
عامل این زمین لرزه ، تنش های ناشی از حرکت رو به شمال صفحه عربستان به سوی صفحه اروسیا بود. بد نیست بدانید سرعت حرکت این صفحه تنها 3سانتی متر بر سال است.
بعدازظهر شنبه دوم آبان ، حوالی ساعت 6بعدازظهر به وقت محلی ، زمین لرزه ای با قدرت 6/6 ریشتر در منطقه مرکزی جزیره ژاپن روی داد.
این زمین لرزه که از عمق 16 کیلومتری زمین شروع شد، از نظر شدت بسیار مشابه زمین لرزه شهر بم است و با وجود آن که تاکنون هزار و پانصد پس لرزه نیز روی داده است بعضا قدرتی معادل 5 ریشتر داشتند، تعداد کشته ها اندکی از 30 نفر بیشتر است ؛ که تعدادی از آنها، سالخوردگانی بوده اند که بر اثر شوک وارده از پس لرزه ها و ترس دار فانی را وداع گفته اند.
در ژاپن سالانه هزار زمین لرزه روی می دهد که دلیل آن ، موقعیت این جزیره در میان حلقه ای از مرزهای صفحات فعال پوسته است که اقیانوس آرام را احاطه کرده اند و به حلقه آتش مشهور شده اند.
آمار بسیار پایین تلفات زلزله ژاپن در مقایسه با کشورمان بسیار تعجب برانگیز است. برخی مطبوعات داخلی برای آن که این موضوع زیاد توی چشم نزند، آمار تلفات را به صورت چند هزار کشته و مجروح منعکس کردند، ولی به راستی دلیل این تفاوت زیاد بین تلفات این دو کشور چیست؛
بد نیست پیش از پاسخگویی ، پیش بینی زلزله 2 شهر تهران و توکیو، پایتخت های ایران و ژاپن نیز نگاهی بیندازیم. توکیو، شهری است به مساحت 2 هزار کیلومترمربع که 12 میلیون نفر را در خود جای داده است.
در این شهر، 5/1 میلیون خانه وجود دارد که پیش از سال 1360 و تدوین آیین نامه ساختمان های ضد زلزله ساخته شده اند. بررسی های تاریخی نشان می دهد. در این منطقه هر هفتاد سال ، زلزله بزرگی روی می دهد و باتوجه به آن که آخرین زلزله این شهر در سال 1923 روی داده است ، 70 درصد احتمال دارد در 30 سال آینده زلزله ای به بزرگی 7 ریشتر روی دهد.
تخمین ژاپنی ها نشان می دهد چنین زلزله ای بیش از 7 هزار نفر کشته و 160 هزار نفر زخمی بر جای خواهد گذاشت : یک درصد خسارت انسانی در میان 12 میلیون نفر. این در حالی است که تهران با یکهزار کیلومترمربع مساحت و حداکثر جمعیت 11 میلیون نفر، در صورت وقوع زلزله ای با شدت 7ریشتر، نزدیک به 2 میلیون نفر تلفات لحظات نخستین دارد و این تازه جدای از تلفات ثانویه ای است که معمولا بر اثر آتش سوزی ، بیماری ها، تاخیر در کمک رسانی و موارد از این دست افزایش می یابد.
عوامل دیگری هم جدای از قدرت زلزله در میزان تلفات انسانی موثر است ، مانند ساعت وقوع زلزله که در شب و روزش ، هم موقعیت انسان ها متفاوت است و هم تراکم جمعیت ، ولی این عوامل هرگز نمی تواند تفاوت میان یک درصد و 20درصد را توجیه کند.
آمار تلفات انسانی زلزله های ژاپن پایین است ، چون مردم و مسوولان آموخته اند چگونه باید در برابر بلایای طبیعی واکنش نشان دهند و از خود محافظت کنند.
اوج این ایمنی در قطارهای فوق سریع شینکانسن روی داد که زلزله ای با این شدت تنها موجب خارج شدن این قطار (که با سرعت 500 کیلومتر بر ساعت حرکت می کرد) از ریل شد و به یکصد مسافر آن آسیبی جدی وارد نیامد.
ژاپن کشوری است که مدام در معرض تاخت و تاز بلایای طبیعی است. طوفان های عظیم اقیانوس سواحل ژاپن را درهم می کوبند، سیلاب ها و طغیان روده ها موجب آب گرفتگی شهرها می شود و زلزله هم هرچند وقت یکبار همه چیز را تکان می دهد.
با تمام این اوصاف ، ژاپن هنوز قدرت دوم اقتصاد جهان است و حتی این زلزله های شدید نتوانسته تزلزلی در اقتصاد این مملکت به وجود آورده. متاسفانه مردم ما چنان که باید و شاید، نیاموخته اند در برابر حوادث چگونه از خود محافظت کنند، ولی اگر بسرعت بجنبیم و چگونگی مقابله با حوادث طبیعی را بیاموزیم ، می توانیم همانند ژاپنی ها از تلفات شدید انسانی بکاهیم.