فوتبال به دوره کارگری خود برگردد

اگر اجازه بدهید برای آسیب‌شناسی این بحث ابتدا اشاره‌ای به سیر تاریخی ورزش کشورمان در سه دهه اخیر داشته باشیم.

در دهه اول انقلاب طبیعی بود با توجه به همزمانی با دوران دفاع مقدس، ورزش نمی‌توانست به شکوفایی و بالندگی برسد؛ ولی در دهه دوم شرایط خیلی خوب شد، بویژه در حوزه قهرمانی نگاه‌ها متوجه این مقوله شد و همه دیدند پتانسیل خوبی در این زمینه وجود دارد. به‌این ترتیب دهه سوم به دهه برنامه‌ریزی برای ورزش تبدیل شد.

هیچ یادم نمی‌رود هنگام تدوین برنامه سوم توسعه، گفتیم ورزش باید یک رویکرد آینده‌نگر داشته باشد و برای این مهم طرح جامع ورزش تهیه شد البته با توجه به آرمان‌گرایی این طرح، انتقادهایی به آن وارد بود و عملیاتی شدنش قدری سخت بود.

با وجود این معتقدم ورزش روزی ضرر کرد که طرح جامع ورزش را به حالت تعلیق درآوردند؛ چرا که می‌شد با انجام اصلاحاتی، این طرح را اجرایی کرد.

در واقع طرح جامع یعنی نگاه برنامه‌ای به ورزش و تعلیق آن معنایی جز متوقف کردن نگاه برنامه‌ای به ورزش نبود. نه‌که در گذشته چنین نبود، اما با طرح جامع ورزش برنامه‌محور و برنامه‌پژوه شده بود.

اشتباه نکنید همزمان با تدوین و در نهایت تصویب آن در هیات دولت، رویکرد برنامه‌محوری در ورزش به طور نسبی آغاز شده بود، مصداق بارز آن در برنامه‌های توسعه کشور است. در برنامه چهارم توسعه می‌بینید که مواد مختلف و متعددی در جهت توسعه همه‌جانبه ورزش وجود دارد. ماده 117 را نگاه کنید، در توسعه زیربناها تاکید شده است باید به سرانه یک متر مربع فضای ورزشی برای هر ایرانی برسیم.

در بخش توسعه ورزش قهرمانی بند «ب» در نظر گرفته شده است؛ بندی که دستگاه‌های اجرایی را مجاز دانست یک درصد از اعتبارات جاری خود را صرف ورزش کنند. این برنامه حتی از خصوصی‌سازی ورزش نیز غافل نبود و در بند «ز» آمده است که ورزش قهرمانی باید 50 درصد خصوصی شود و ورزش حرفه‌ای صد در صد. اما به دنبال متوقف کردن طرح جامع چه اتفاقی برای ورزش افتاد؟ نتیجه آن باز هم در برنامه توسعه پنجم مشخص است و می‌‌بینیم که متاسفانه نقش ورزش در برنامه‌های اول و دوم پررنگ‌تر از برنامه پنجم است، چرا که در برنامه پنجم مورد خاصی ذکر نشده و به دو تا شعار اتکا می‌شود. اتفاقا همین شعارها مشکلات ورزش را بیشتر هم کرده است.

به عنوان مثال آنجا که می‌گوید زمین به ساخت فضای ورزش اختصاص داده شود، می‌گوید زمین‌هایی که دور از شهر است و هیچ مالکی ندارد به ورزش اختصاص یابد! این در حالی است که باید دسترسی به ورزش آسان شود، آیا در مکان‌های دورافتاده از شهرها ساخت فضای ورزشی به این مهم منجر می‌شود!؟ پاسخ منفی است و این کار یعنی سرمایه‌سوزی. یعنی نه سرمایه‌گذار برگشت سرمایه خواهد داشت و نه مردم به سمت آن روی می‌آورند.

این هم خود یکی از بندهایی است که برای ورزش مشکل ساز شده است، در حالی که ورزش حرفه‌ای تعریف نشده و قانونی برای آن وجود ندارد، در این برنامه بر این مساله تاکید می‌شود که هر گونه هزینه کردن در ورزش حرفه‌ای ممنوع است. شما بخوبی می‌دانید برای اجرای اصل 44 قانون اساسی، اصل اول این است که ابتدا ساختارها را آماده و بعد واگذار کنیم. در برنامه پنجم عملا گفته می‌شود ورزش را ورشکسته کنیم، جلوی درآمدهایش را بگیریم و وقتی ویرانه شد واگذارش کنیم. متاسفانه در حالی که به دنبال بازی‌های آسیایی گوانگجو می‌شد بهره‌برداری قانونی زیادی برای ورزش داشت، عکس آن را شاهد بودیم و بین دولت و مجلس افتراق به وجود آمد و به جای آن که شاهد عزم دولت برای تصویب قوانین در جهت منافع ورزش باشیم عکس آن را شاهد بودیم و دیدیم که پشت سر هم این طرح است که در رابطه با ورزش در مجلس مطرح می‌شود و نه لایحه دولت.

کاملا درست است. تاسیس وزارت هم طرح نمایندگان بود و چون دولت به آن اعتقاد نداشت، دیدیم وقتی رئیس‌جمهور، وزیر پیشنهادی خودش را معرفی کرد، اول این طرح را نقد و بعد حمید سجادی را به عنوان وزیر پیشنهادی معرفی کرد. مشخص بود بعد از آن نقد اولیه، سجادی رای نمی‌آورد. نه‌تنها سجادی که هر کس دیگری را هم رئیس‌جمهور معرفی می‌کرد، رای نمی‌آورد. در نتیجه این وزارتخانه طوری شکل گرفت که خود دولت به اضطرار آن را قبول کرد. و از طرف دیگر سازمان مهمی چون سازمان ملی جوانان در ورزش ادغام می‌شود و می‌بینیم در یک سال و چندماهی که از تاسیس وزارت می‌گذرد جوانان مظلوم واقع شده و خیلی به آنها بها داده نمی‌شود و تنها یک جا دیدم که برای بحث وام ازدواج جوانان، یکی از مسئولان وزارت یک صحبتی مطرح کرده بود! این در شرایطی است که ورزش و جوانان لازم و ملزوم یکدیگرند، هرچند البته جوانان در جاهای دیگری هم ساخته می‌شوند، مثل آموزش و پرورش و وزارت علوم که دو وزارتخانه‌ مستقل از وزارت ورزش هستند و طبیعی است که صرف تاسیس وزارت نمی‌تواند به بالندگی ورزش و جوانان بینجامد. این در حالی است که در گذشته به دلیل فراگیری و بین بخشی بودن موضوع ورزش و حضور ورزش در وزارت علوم، وزارت کار، وزارت آموزش و پرورش، نیروهای مسلح و ورزش کارگری، طبق قانون هر برنامه‌ای در ورزش باید در شورای عالی ورزش تصویب می‌شد. شورایی که در هشت سال اخیر یک بار هم تشکیل نشده است. در گذشته این دلخوشی را داشتیم که در سال یک بار تشکیل می‌شد و برنامه‌های مورد نظر در آنجا به تصویب می‌رسید. این که چرا این شورا تشکیل نشده پاسخ روشن است چون نگاه برنامه‌ای به ورزش وجود ندارد.

حرف من این است که نباید در باد و نسیم پیروزی‌های اتفاقی خوابید، پیروزی‌هایی که هر از گاهی و به شکل کمرنگ یا پر رنگ اتفاق می‌افتند. یکی از این پیروزی‌ها معجزه کشتی فرنگی در المپیک بود. ما نگاه نمی‌کنیم اگر آن سه طلای کشتی فرنگی را فاکتور بگیریم، آیا باز هم ورزش رشد کرده است؟ کار خارق‌العاده محمد بنا باعث شده است ما در باد پیروزی بخوابیم در حالی که بدون در نظر گرفتن طلاهای کشتی فرنگی می‌بینم ورزش ایران در لندن تنها یک طلا کسب کرده است، یعنی درست مثل پکن 2008. این در حالی است که در آتن 2004 دو مدال و در سیدنی 2000، سه مدال طلا کسب کرده بودیم، یعنی ورزش ما در المپیک سیر نزولی داشته است. حتی در بخش ورزش جانبازان گرچه ارتقای رتبه داشته‌ایم اما نباید فراموش کرد در حالی در پار المپیک لندن 10 طلا گرفتیم که درسیدنی 12 طلا کسب کرده بودیم. ضمن این‌که والیبال نشسته هم طلای خود را با نقره عوض کرد.

خیلی ساده است، نباید فریب آن نتایج را هم خورد. چین به عنوان میزبان بازی‌های آسیایی نمی‌توانست تهدیدی برای مدال‌های سنتی ما در رشته‌هایی چون کشتی، کاراته و وزنه‌برداری باشد و در مقابل مدال دیگر رقیبانمان از جمله قزاقستان را کم کرد و ما به آن جایگاه تاریخی دست پیدا کردیم. در دوره بعدی بازی‌های آسیایی که در کره جنوبی برگزار خواهد شد این حرف من ثابت می‌شود. کره‌ای‌ها در ورزش‌های سنتی مثل کشتی، تکواندو و ... براحتی اجازه نمی‌دهند ما مدال بگیریم، چون آنها می‌توانند مدال‌های ما را کسب کنند و قدرتشان به ورزشکاران چینی نمی‌رسد. منظورم این است که به طور کلی با توجه به ظرفیت‌های موجود ورزش نباید به موفقیت‌های گذرا دلخوش بود و باید با دقت و قدرت در جهت ترسیم آینده پایدار ورزش تلاش کرد و برای بازی‌های آسیایی بعدی روی مدال‌های سرگردانی چون کبدی حساب کرد و آنها را به چنگ آورد.

در بخش مدیریت فدراسیون‌ها که در دل سوال شما نهفته است، لازم می‌دانم دو نکته را یادآور شوم. مدیر ورزش در وهله نخست باید بتواند بدرستی از حوزه رسانه بهره ببرد، یعنی نقد رسانه‌ها را بررسی کرده و حرف درست را مورد توجه قرار دهد. روزی که بحث الحاق بند معروف حق عزل و نصب روسای فدراسیون‌ها به اساسنامه فدراسیون‌ها اضافه شد، بسیاری از رسانه‌ها عواقب این کار را گوشزد کردند، اما این رویکرد نادرست که ریشه در این مساله دارد که من نوعی عقل کامل هستم، ورزش را به اینجا رساند. این در حالی بود که ما بدرستی به این نتیجه رسیده بودیم که نمی‌توان با یک رئیس سازمان و چند معاون، ورزش را درست و اصولی مدیریت کرد. مسلم است که عقل 43 یا 45 عضو مجمع که خبره ورزش مربوط هستند بیشتر و بهتر از یک یا چند نفر کار می‌کند. متاسفانه همان طور که شما گفتید این رویکرد اشتباه و کشیدن دیوار دور رئیس دوباره باب و به آفتی برای ورزش تبدیل شده است.

پروسه آزمایش و خطایی که به آن اشاره کردم، بسیار مفصل بوده و در این بحث نمی‌گنجد. در این باره هم خاطره جالبی دارم که خود پاسخی به این سوال شما محسوب می‌شود. وقتی رئیس فدراسیون وزنه‌برداری بودم به علی مرادی، قهرمان وقت تیم ملی گفتم چرا در تمرین تیم ملی شرکت نمی‌کنید؟ او برگشت و به من گفت شما تا به حال سنگین‌تر از قاشق و چنگال بلند کرده‌اید؟ من آن موقع مقابل او موضع نگرفتم، اما این حرف خیلی برایم سنگین بود و مرا به فکر فرو برد، چرا که من با ورزش بیگانه بودم. بعد از چندی، وقتی صحبت از انتخاب رئیس فدراسیون وزنه‌برداری شد، رفتم پیش علی مرادی و گفتم شما که تحصیلات کارشناسی ارشد دارید و قهرمان این ورزش هستید، رئیس فدراسیون شوید؟ گفت: چطور؟ گفتم برای این‌که امثال من که با این ورزش غریبه هستیم، رئیس فدراسیون نشویم. به خدا روزی که محسن مهرعلیزاده، رئیس وقت سازمان تربیت بدنی خواست امیر خادم را از راس فدراسیون کشتی برکنار کند، رفتم اتاق رئیس سازمان و از او خواستم این کار را نکند. اما متاسفانه و در حالی که حضور خادم یک مسیر تازه در مدیریت ورزش باز کرده بود، این اتفاق افتاد و او برکنار شد.

درست است به هر حال آن تفکری که من هنگام برکناری خادم نگرانش بودم بعدها هم اتفاق افتاد و این بار علی‌آبادی، محمد دادکان را از فدراسیون فوتبال برکنار کرد و مساله تعلیق فدراسیون پیش آمد. نمی‌گویم ما هم اشتباه نداشتیم، اما درصد اشتباهات ما کمتر بود و به نظرم همین تهدید تعلیق‌ها خود ریشه در اشتباهات بزرگ مدیریتی دارد. متاسفانه مجلس هم به ورزشی‌ها کم لطفی کرد و با ندادن رای اعتماد به حمید سجادی به عنوان وزیر ورزش، یعنی فردی که هم قهرمان بود و هم تحصیلکرده ورزش، یک فرصت تاریخی را از ورزش ایران گرفت. نمی‌گویم آن روز بهتر از سجادی نداشتیم، اما در آن روز اگر سجادی رای می‌آورد، خیلی بهتر از این بود که به یک غیرورزشی اعتماد کنیم.

کاملا درست است. وقتی می‌گوییم نگاه برنامه‌ای وجود ندارد، طبعا نگاه علمی هم وجود ندارد، در حالی که در سراسر کشور و در دانشگاه‌های مختلف بیش از 1800 مورد ورزشی در گرایش‌های مختلف تدریس می‌شود، متاسفانه هیچ بهره‌برداری از این ظرفیت آکادمیک در ورزش نمی‌شود. در نظر بگیرید سالانه چند پایان‌نامه دانشجویی در حوزه ورزش نوشته می‌شود و اگر هر کدام از این پایان‌نامه‌ها یک معضل ورزش را بررسی کنند، بسیاری از مشکلات ما در حوزه علمی‌سازی ورزش برطرف می‌شود. اما کسی سراغ این کار نمی‌رود و اساسا بررسی نمی‌شود که آیا دانشگاه‌های ما در حوزه ورزش کاربردی هستند؟ ما به لحاظ انتشارات علمی ادعا داریم در منطقه اول هستیم، اما آیا در حوزه ورزش هم چنین وضعی داریم؟ متاسفانه نداریم. یا اصولا کدام معیار مشخص علمی را برای انتخاب مربیانمان داریم؟ روش انتخاب مربیان ملی تابع چه متد علمی است؟ چرا در فوتبال یک روز شاهد هجوم مربیان کروات و یک روز حضور مربیان پرتغالی هستیم؟ چرا کسی نمی‌آید بررسی کند که دلیل موفقیت ولاسکو در والیبال چیست و آیا ریشه در علم انسان‌شناسی و تحصیل او در فلسفه و روان‌شناسی دارد یا خیر. متاسفانه ورزش ما آکادمیک نشده است و ارزیابی علمی از قهرمانان، مربیان و مدیرانمان نداریم. در این شرایط تجربه‌ها به تولید دانش ورزشی منجر نمی‌شود. دانش ورزش نقش مهمی در علم روز ورزش دارد. ما نه رده‌بندی علمی در ورزش داریم و نه علم تولید می‌کنیم و از همه بدتر از علم تولید شده هم استفاده نمی‌کنیم.

وقتی قیمت بازیکنان بی‌حساب و کتاب رشد می‌کند امکان شفاف‌سازی هم وجود ندارد و فساد در آن ریشه می‌دواند. در این وضع شما که نمی‌توانید شفاف‌سازی کنید ناگزیر محدودیتی به نام سقف قرارداد را در نظر می‌گیرید. این محدودیت هم دور زدن قانون و پول‌های زیرمیزی را به دنبال خود دارد و وضع پیچیده‌تر هم می‌شود. در حالی که در اساسنامه فدراسیون آمده است نقل و انتقال بازیکن باید شفاف باشد. راهکار شفافیت هم این است که مثل معامله املاک که آژانس‌ها با مجوز، خرید و فروش می‌کنند و قیمت‌ها مشخص است در فوتبال هم چنین آژانس‌های با مجوزی برای نقل و انتقال راه‌اندازی شود تا در جهت شفاف‌سازی گام برداشته شود. اساسنامه بند بسیار جالبی دارد. در بند پنج اساسنامه فدراسیون فوتبال روی طراحی نظام ملی کشف، جذب و پرورش استعداد تصریح شده است. اما آیا این نظام هم‌اکنون در فدراسیون فوتبال وجود دارد؟ اگر وجود داشت که تیم‌های پایه و به طور کلی همه فوتبال ما با مسائل کنونی دست و پنجه نرم نمی‌کرد وقتی همه چیز در قالب یک نظام و به صورت پلکانی رشد کند بسیاری از مسائل هم از بین خواهد رفت. زمانی در اردوی تیم نوجوانان به سرمربی تیم گفتم فلان بازیکن هم سن پدر من است، او یواشکی در گوشم گفت که پدرش خرج اردوی تیم ملی را می‌دهد و مجبور است فرزندش را به تیم دعوت کند. وقتی نظام نداشته باشیم همین می‌شود و اصول به راحتی فدای چیزی به نام مصلحت می‌شود.