تشخیص زودتر آینده‌ای بهتر

 در چنین شرایطی، نتیجه هم مشخص است؛ روبه‌رو شدن با عوارضی که گاه براحتی جبران نمی‌شود.

اوتیسم یکی از این بیماری‌هاست که خیلی آن را نمی‌شناسند یا فقط اسمش را شنیده‌اند؛ علائم این بیماری در سال‌های اولیه زندگی کودک نمایان می‌شود و هر چه زودتر برای درمان و کنترل آن اقدام کنند، آینده بهتری نیز در انتظار کودک خواهد بود.

دکتر آزیتا توسلی، فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب کودکان در گفت‌وگو با جام‌جم در این‌باره توضیح می‌دهد: اوتیسم یک بیماری با طیفی گسترده است که شامل ناتوانی‌های تکاملی سیستم عصبی می‌شود و آن را از خفیف تا شدید طبقه‌بندی می‌کنند.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد علائم بیماری می‌گوید: کودکانی که دچار اوتیسم هستند، در تعاملات اجتماعی‌شان با نقص روبه‌رو بوده و نمی‌توانند با دیگران ارتباط اجتماعی برقرار کنند.

ارتباط کلامی و غیرکلامی‌شان نیز همراه با اختلال است. علاوه بر این موارد، این بچه‌ها رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای از خود نشان می‌دهند و تمایلات و عواطف‌شان محدود و کند است.

بعضی‌ها اوتیسم را نمی‌شناسند و تصور می‌کنند اوتیسم نوعی بیماری روانی است یا این‌که به عقب‌افتادگی ذهنی کودک منجر می‌شود. در حالی که اوتیسم جزو بیماری‌های روان نیست و با این‌که شاید بعضی از علائم بیماری‌های روان شبیه به نشانه‌های اوتیسم باشد، ولی نوع و روند بیماری‌ها کاملا با هم متفاوت است.

دکتر توسلی ضمن بیان این‌که وجود نقایصی در تکامل سیستم عصبی این بچه‌ها موجب بروز چنین حالاتی می‌شود، می‌گوید: ساختمان‌های مغز و ارتباطات بین نورون‌ها و سیناپس‌های مغز به دلایلی در این کودکان بخوبی ایجاد نمی‌شود و در آینده بازتاب این نقایص ممکن است به صورت اوتیسم بروز کند.

این پزشک متخصص می‌افزاید: عوامل ژنتیکی و فاکتورهای ناشناخته محیطی نیز در این زمینه می‌تواند موثر باشد؛ به این معنا که ممکن است بیماری در خانواده‌ای به صورت ژنتیکی مشاهده شود یا عوامل ناشناخته محیطی که مادر در دوران بارداری با آنها روبه‌رو شده، زمینه‌ساز چنین مشکلی شود البته ممکن است علائم اوتیسم از ماه‌های اولیه پس از تولدنمایان شود. با این حال اوتیسم در پسرها شایع‌تر بوده و میان آنها حدود چهار برابر دختران مشاهده می‌شود.

همان‌طور که گفته شد خیلی‌ها با اوتیسم آشنا نیستند و نمی‌دانند چه زمانی باید به بروز این بیماری شک کنند. دکتر توسلی ضمن بیان این‌که می‌توان بیماری را در ماه‌های اول زندگی شیرخوار تشخیص داد، درباره علائم آن توضیح می‌دهد: کودک یک ساله باید بتواند کلماتی مانند «بابا» و «مامان» را ادا کند، ولی چنانچه شیرخوار در این سن هیچ‌گونه تولید صوتی نداشته باشد و تا شانزده ماهگی نتواند کلمه‌ای را بیان کند یا تا دو سالگی قادر نباشد عبارات دوکلمه‌ای را بگوید، پدر و مادر باید به ابتلای کودک به این بیماری شک کنند بنابراین می‌توان گفت تاخیر در تکلم و به دست نیاوردن مهارت‌های تکلمی یکی از علائم اوتیسم در سنین خیلی پایین است.

وی می‌افزاید: گاهی هم ممکن است کودک تا یک سالگی چند کلمه را یاد گرفته و ادا کند، ولی با گذشت زمان آنها را فراموش کرده و تکلمش دیگر پیشرفت نکند؛ این مورد هم زنگ خطری است که والدین باید در نظر داشته باشند. به گفته این فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب کودکان، این بچه‌ها به چشم پدر و مادرشان نگاه مستقیم نمی‌کنند و با سایر بچه‌های هم‌سن و سال‌شان نیز نمی‌توانند ارتباط برقرار کنند.

همچنین مهارت بازی کردن ندارند و از اسباب‌بازی‌ها به شیوه صحیح استفاده نمی‌کنند؛ مثلا ممکن است ماشین را فقط جلو و عقب ببرند یا چرخش را بچرخانند.

دکتر توسلی ادامه می‌دهد: مهم‌ترین مشکلی که پدر و مادر را متوجه بروز بیماری می‌کند، ناتوانی کودک در برقراری ارتباطات اجتماعی است؛ گاهی ممکن است او بتواند با اطرافیان و در محیط خانه ارتباطی جزئی و محدود داشته باشد، ولی شرایطی هم پیش می‌آید که کودکان مبتلا به اوتیسم هیچ‌گونه ارتباط چشمی یا غیرچشمی با افراد خانواده‌شان ندارند و بیشتر در خودشان فرورفته‌اند. حتی گاهی ممکن است پدر و مادر در روزها و ماه‌های اول پس از تولد، به اشتباه تصور کنند کودک ناشنواست؛ چون او هیچ واکنشی به صدا کردن اسمش نشان نمی‌دهد و توجهی به اطرافش ندارند.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه، بچه‌ها معمولا از 9 ماهگی افراد غریبه را می‌شناسند و وقتی کنار آنها قرار می‌گیرند، واکنش نشان داده و دچار اضطراب می‌شوند؛ در حالی که این حالت برای بچه‌های مبتلا به اوتیسم پیش نمی‌آید. این کودکان مهارت بازی کردن، تقلید کردن و لذت بردن از بودن در آغوش پدر و مادر را نیز ندارند. دکتر توسلی درباره کودکانی که سن‌شان بیشتر است، می‌گوید: در سنین بالاتر ممکن است کودک حرکات غیرعادی داشته باشد؛ مثلا دور خودش بچرخد یا بدنش را مرتب جلو و عقب ببرد.

با توجه به این‌که تشخیص و کنترل اوتیسم در اولین فرصت می‌تواند وضع زندگی کودک را بهبود بخشد، لازم است پدر و مادر با شناخت علائم بیماری، بموقع نیز نسبت به تشخیص و درمان آن اقدام کنند. دکتر توسلی در این زمینه به والدین توصیه می‌کند: زمانی که با مشاهده علائم فوق به وجود این بیماری شک کردید، برای تشخیص دقیق و نهایی حتما باید به پزشکان فوق تخصص اعصاب کودکان یا فوق تخصص روانپزشکی کودکان مراجعه کنید. البته توصیه می‌شود همه بچه‌های سالمی که برای کنترل وضع سلامت‌شان به پزشک مراجعه می‌کنند، از نظر تکاملی هم بررسی شده و در سن هجده و بیست‌وچهار ماهگی از نظر اوتیسم غربالگری شوند.

نیلوفر اسعدی‌بیگی - گروه سلامت