سفر در سایه رمضان

اول

رمضان و زندگی روزمره اقوام

منیژه غزنویان

«الله یولی»، مراسمی ترکمنی است که چند روز پیش از شروع ماه رمضان آغاز شده و با قربانی و نذری دادن غذا به آشنایان همراه است. در برخی روستاهای سمنان هم زنان دور هم جمع شده و مراسم حنابندان ویژه استقبال را برگزار می‌کنند. آنها با حنا گذاشتن بر دست و پای خود برای آمدن این ماه، آماده می‌شوند. در تبریز چنین رسم است که افراد، چند روز مانده به ماه رمضان برای غبارروبی از مساجد جمع می‌شوند که به این مراسم «قاباخلاما» می‌گویند.

همه آنچه در بالا گفته شد تحت عنوان مراسم پیشواز ماه رمضان می‌گنجد، ماهی که تحت عنوان «ماه مهمانی خدا» شناخته شده و ارزش هر روز آن از نظر فرهنگ ما بیشتر از هزاران روز معمولی برآورد می‌شود. بدون شک، وجود چنین باوری، علت وجودی بسیاری از رسوم دیگری است که پیرامون رمضان شکل گرفته‌اند، رسومی که حتی روزمرگی‌های زندگی را در این ماه، تحت کنترل خود درمی‌آورند.

کوه‌نشینان منطقه الموت قزوین در قدیم با شنیدن صدای موذن محل یا آواز سوم خروس خانه‌شان برای سحری خوردن بیدار می‌شدند. در بین مازندرانی‌های قدیم نیز کسانی که آرزوی به دنیا آوردن فرزند پسری را داشته‌اند نذر می‌کردند که ماه رمضان، مردم را برای خوردن سحری از خواب بیدار کنند. خواندن اشعار و ادعیه‌ای مخصوص روی پشت بام خانه‌ها یا حین عبور از کوچه‌ها از شیوه‌های سنتی بسیاری اقوام برای بیدارباش زمان سحر بوده که به عنوان مثال در سمنان به شوخوانی معروف است. روشن کردن چراغی و گذاشتن آن در نقاط مرتفع ده نیز از سنت‌های قدیمی یزدی‌ها برای حل این مساله است. نگاهی به این رسوم نشان می‌دهد که ظاهرا در گذشته، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مردم، خواب ماندن در سحرهای این ماه و از دست دادن روزه آن روز به عنوان یک فرصت غیرقابل جبران بوده است. به همین دلیل، تدابیر جمعی ویژه‌ای اندیشیده‌اند که این بخش از زندگی روزمره آنها را کنترل کرده و جلوی این تهدید را بگیرد.

موضوع دیگری که توجه به آن می‌توانسته امکان این روزه‌داری سی روزه را برای مردم فراهم کند عامل غذا بوده چرا که افراد تمایل نداشته‌اند به دلیل ضعف جسمی، فرصت روزه‌داری در این ماه را از دست بدهند. به همین دلیل ماه رمضان اغلب با غذاهای مقوی ویژه‌ای گره خورده است. در کنار خرما و زولبیا و بامیه، اقوام مختلف، غذاهای مختلفی را نیز برای سحری این ماه ترجیح می‌دهند. بین تویسرکانی‌های همدان غذای سحری عموما با رشته پلو همراه است. در مازندران نیز در گذشته از نوعی غذای محلی به نام «قرقناق» استفاده می‌شده و هم‌اکنون نیز تخم‌مرغ و برنج، جایگاه خاصی در سحری دارد. در سفره افطاری شهر قزوین نیز از آش حلیم و نیز غذای محلی «دیماج» اغلب استفاده می‌شود. غذای موسوم به «لرزان» نیز از غذاهای این ایام شاهرود و دامغان است. اردبیلی‌ها در این ماه از «فرنی» با مربای گل و نیز از آش دوغ زیاد استفاده می‌کنند. مسأله غذاهای این ماه علاوه بر آن که در پاره‌ای موارد جنبه تقویت جسمانی دارد در برخی موارد نیز بیشتر متکی به باورها و اعتقادات است، برای مثال در برخی شهرها از جمله شاهرود، خوردن کله پاچه در شب 27 رمضان که شب کشتن قاتل حضرت علی است یک ترجیح غذایی محسوب می‌شود. رمضان در فرهنگ ما با تشریفات ویژه‌ای آغاز می‌شود و با مقررات و قواعد پیچیده‌ای ادامه پیدا می‌کند؛ مقرراتی که برای مدتی طولانی (طولانی‌تر از چند ساعت و چند روز) همه امور زندگی (حتی روزمرگی‌های آن) را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دهه آخر این ماه با یک دوره عزاداری و سوگواری آغاز شده و در نهایت به یکی از بزرگ‌ترین اعیاد مسلمانان ختم می‌شود، یعنی در این ماه، غم و شادی در مناسک، به موازات هم و به فاصله چند روز از هم تجربه می‌شوند. در این ماه از افراد خواسته می‌شود که به خودسازی بپردازند، در حالی که از آنها خواسته می‌شود دید و بازدید کنند و در جمع‌های افطاری حاضر شوند و شاید همه اینهاست که از رمضان، ماه خاصی می‌سازد متفاوت از همه روزهای سال.

دوم

فرصتی‌برای مسافران‌مسلمان

ماه رمضان با همه جاذبه‌هایش سال‌ها توانسته فرصتی خوب برای توسعه گردشگری باشد. رمضانی که در یک دهه اخیر برای بسیاری کشورها توانسته بهترین زمان جذب گردشگر مسلمان باشد، اما متاسفانه ایران از این امر مستثنی بوده و حتی گردشگری داخلی‌اش هم رونق خود را از دست داده است. گردشگری ایران در رمضان، ماهی که هر لحظه‌اش می‌تواند فرصتی بزرگ به حساب آید، حال و هوای خود را از دست داده است.

این ماه فرصت خوبی برای مسافرت است، جاده‌ها و هتل‌ها خلوت‌تر و تعداد گردشگران کمتر است. سفر در ماه رمضان اقتصادی‌تر و کم‌هزینه‌تر است. آشنایی با آداب و رسوم شهرها در این ماه می‌تواند یکی از جاذبه‌های گردشگری باشد که نه‌تنها در ایران بلکه در تمام کشورهای مسلمان‌نشین فرصتی مغتنم در اختیار آژانس‌ها و حتی گردشگران قرار می‌دهد. همچنین در این ماه محلی‌ها از گردشگران استقبال بیشتری می‌کنند.

تقارن تابستان با ماه مبارک رمضان بهترین موقعیت برای گسترش گردشگری بسیاری از کشورها بوده که دولت کویت توانسته از این تقارن استفاده کند و جشنواره رمضان را با هدف گسترش فرهنگ و سنن کشورشان راه‌اندازی کند. به دلیل اهمیت این موضوع دولت کویت درصدد برگزاری برنامه‌هایی است که سهم عمده‌ای از گردشگران بومی و خارجی را کسب کند تا جایی که در صدد کاهش هزینه‌های بالای سفر برای گردشگران خارجی برآمده است. طرح جشنواره رمضان در کشورهای خاورمیانه و شرق آسیا به منظور ترغیب گردشگران مسلمان صورت می‌گیرد، اما خبرها حاکی از آن است که این جشنواره توانسته مورد استقبال دیگر گردشگران نیز قرار گیرد.‌ همچنین دولت مصر با وجود نا آرامی‌های موجود در صنعت گردشگری‌اش با توجه به شرایط منطقه‌ای امیدوار است که بتواند در این ماه، صنعت گردشگری کشورش را دوباره رونق دهد. حتی وزیر گردشگری این کشور پیش‌بینی کرده است در این سال میزبان ده میلیون گردشگر خواهد بود. با این همه تفاسیر، جای ایران در این جشنواره خالی است تا شاید بتواند صنعت گردشگری‌اش را رونق دوچندانی دهد.