مرصاد غروب جاویدان منافقین

1. دلیل نظامی: شورای فرماندهی انقلاب عراق در تاریخ سی‌ام تیر 1367 جلسه مشترکی برگزار کرد. بعد از این جلسه بود که اطلاعیه نظامی شماره 3269 عراق مبنی بر آغاز عملیاتی موسوم به توکلنا علی الله 4 منتشر شد.

عراق هدف از این عملیات را آزاد کردن باقیمانده سرزمین‌های خود، انهدام نیروهای ایران و به اسارت درآوردن تعداد بیشتری از نیروهای ایرانی برای ایجاد برابری با تعداد اسرای عراقی اعلام کرد اما کارشناسان معتقد بودند عراق می‌خواهد با استفاده از فضای حزن بعد از قبول قطعنامه و به خیال ناتوانی نظامی ایران مناطقی از این کشور را تصرف کند و دست بالا را در مذاکرات صلح داشته باشد.

این عملیات از سحرگاه روز جمعه سی‌و‌یکم تیرماه 1367 و تنها سه روز پس از پاسخ مثبت ایران به قطعنامه 598 آغاز شد. نیروهای عراق از محورهای کوشک در نزدیکی طلاییه، شلمچه در نزدیکی خرمشهر و محور غرب وارد ایران شدند و تا 30 کیلومتری خرمشهر و پنج کیلومتری قرارگاه کربلا ( قرارگاه مرکزی جنگ) پیشروی کردند.

مردم با مشاهده تجاوز دوباره عراق به شور و هیجان افتادند. مردم شهرهای خوزستان هم از سوی دولت مسلح شدند.

امام در پیامی تلفنی به فرمانده سپاه این روزها را نقطه حیاتی کفر و اسلام یعنی نقطه شکست یا پیروزی خواند و گفت: باید متر به متر جنگید. عراق با مشاهده شور و شوق مردمی در ایران و تاثیر بالای پیام امام و نیز شکست‌های سختی که از نیروهای ایرانی خورد، به فکر عقب نشینی افتاد و با ادعای رسیدن به اهداف عملیات اعلام کرد که از روز سه‌شنبه چهارم مرداد نیروهای خود را از ایران خارج خواهد کرد.

انجام این عملیات و اهمیت استراتژیک بیشتر جنوب نسبت به غرب باعث شده بود که نیروهای ایرانی بیشتر در جنوب تمرکز داشته باشند. نه فقط نیروهای رده پایین که بنا به روایت هاشمی رفسنجانی که در آن زمان فرمانده جنگ بوده است؛ اکثر فرماندهان سپاه هم در جنوب کشور حضور داشتند.

2. زمینه روحی روانی: دلیل روحی و روانی حرکت گستاخانه منافقین به سمت ایران این بود که آنان تصور می‌کردند ایرانی‌ها پس از پذیرش قطعنامه توسط امام خمینی (ره) دچار دلمردگی شده‌اند. ضمن این‌که هشت سال جنگ توانی برایشان باقی نگذاشته است البته بخشی از این تحلیل صحیح بود اما منافقین در تحلیل خود بازسازی روحی مردم به دلیل بیانات رهبرشان، امام خمینی (ره) را نادیده گرفته بودند.

ضمنا منافقین عمق بغض مردم نسبت به خود را نمی‌دانستند و در خیالات باطل خود می‌پنداشتند با حضور در ایران مورد استقبال مردم واقع خواهند شد. علاوه بر همه اینها تصرف چند روزه مهران، فکه و حاج عمران که حدود یک ماه پیش از عملیات فروغ جاویدان و البته با کمک ارتش عراق صورت گرفته بود؛ اعتماد به نفس کاذبی به آنان تزریق کرده بود.

3. زمینه نظری و ایدئولوژیک: برخی مولفان معتقدند که دلیل ایدئولوژیکی هم پشت عملیات فروغ جاویدان بوده است. در این چارچوب گفته می‌شود که عراق و منافقین علاوه بر این‌که در چارچوب سیاست‌های منطقه‌ای شوروی عمل می‌کردند از نظر تئوری هم به آنان وابسته بودند.

سوسیالیست‌ها این‌گونه به بحران اجتماعی می‌نگریستند که ناکامی نظامی در ایجاد شورش، قیام و انقلاب موثر است و بر این اساس عراق و مجاهدین می‌خواستند با حمله برق‌آسا و ناکام‌سازی ایران، راه را برای ایجاد انقلاب در ایران باز کنند.

شاهد مثال این‌که یک سخنگوی نظامی منافقین در روز ابتدایی عملیات گفته بود استراتژی ما ایراد تلفات هر چه بیشتر به ایران و بازکردن راه برای یک انقلاب عمومی ضد [امام] خمینی (ره) است.

مصطفی مسجدی آرانی - جام‌جم