آرتروز را به زانو در بیاوریم

به‌طور کلی آرتروز به چه دلایلی ایجاد می‌شود و چه اتفاقاتی باعث بروز این بیماری در ناحیه زانو می‌شود؟

بافت‌ها و اندام‌های مختلف بدن در مسیر رشد مراحل گوناگونی را طی می‌کنند. عمر مفید و کارآمدی اندام‌های مختلف بدن، در شرایط مختلف متفاوت است. یکی از تغییرات فیزیولوژیک بافت‌ها تحلیل و تخریب تدریجی بافت به‌دنبال افزایش عمر و فرآیند افزایش سن است. شایع‌ترین سیستم‌ بدن که در فرآیند افزایش سن دچار تحلیل می‌شود، سیستم اسکلتی عضلانی و به ‌صورت مشخص بافت غضروف و استخوان است. تحلیل تدریجی بافت استخوان تحت عنوان پوکی استخوان (استئوپروز) و بافت غضروفی تحت عنوان ساییدگی مفصل (آرتروز) شناخته می‌شود.

آرتروز شایع‌ترین و مهم‌ترین بیماری مفاصل و مفصل زانو شایع‌ترین مفصل مبتلا در آرتروز مفاصل است.

مفصل زانو به عنوان بزرگ‌ترین مفصل بدن از عناصر مختلف شامل سطوح مفصلی، غضروف مفصل، پرده سینوویال فسیک و رباط‌های قدامی و خلفی تشکیل شده است.

به مرور زمان یا به علت ضربه، تصادف و بیماری‌های مفصلی از ضخامت سطح غضروفی استخوان‌های مفصل کاسته می‌شود. کاهش میزان عناصر قابل انعطاف تشکیل‌دهنده غضروف و از بین رفتن کارایی سلول‌های غضروفی زمینه‌ساز کم شدن ضخامت مفصل و انعطاف‌پذیری آن است. در بیشتر موارد آرتروز زانو به‌صورت اولیه یا وابسته به سن بروز می‌کند. جنس، نژاد، وراثت و عوامل محیطی هم می‌توانند در ایجاد آرتروز زانو موثر باشند.

شایع‌ترین علامت آرتروز زانو، خشکی مفصل هنگام حرکت و درد است. درد آرتروز زانو عمدتا هنگام فعالیت مثل راه رفتن در سطوح شیب‌دار و خم و راست کردن زانو هنگام انجام فعالیت‌های روزمره بروز می‌کند. معمولا درد آرتروز زانو هنگام استراحت کاهش می‌یابد. در مراحل پیشرفته آرتروز زانو علاوه بر درد، تغییر شکل مفصل به‌صورت تورم اطراف مفصل و انحراف پرانتزی زانوها و لنگیدن هنگام راه رفتن مشاهده می‌شود.

مهم‌ترین و قابل اعتمادترین روش، تشخیص معاینه بالینی و شرح حال توسط پزشک متخصص است. روش‌های تصویربرداری مثل رادیولوژی ساده و در مواردی آزمایش‌ خون یا بررسی مایع مفصلی نیز کمک‌کننده است. در بیشتر موارد معاینات تکمیلی رادیولوژیک و آزمایشگاهی برای رد کردن سایر بیماری‌های مفصلی است.

شایع‌ترین و مقرون به صرفه‌ترین روش درمان آرتروز زانو، روش‌های متنوع طب فیزیکی است. این روش‌ها شامل کاهش وزن بدن، عدم انجام فعالیت بدنی مثل راه رفتن طولانی در سطوح شیب‌دار، حرکت دادن مفصل در تمام دامنه حرکتی طی فعالیت روزانه، تقویت عضلات مفصل با انجام ورزش‌های منظم و تجویز شده، استفاده از کفش یا بریس مناسب و در مواردی تجویز مدالیته‌های طب فیزیکی و روش‌های فیزیوتراپی است. استفاده از داروهای خوراکی و تزریق درون مفصلی از روش‌های تکمیلی درمان است. داروهای خوراکی و تزریقی به‌صورت قطعی مانع پیشرفت فرآیند آرتروز نمی‌شود. داروهای مسکن به منظور کاهش درد مورد استفاده قرار می‌گیرد و ساده‌ترین و کم ضررترین آنها استامینوفن است. تزریقات داخل مفصل شامل استروئید، مواد افزایش‌دهنده غلظت مفصل مثل هیالورونیک اسید و استفاده از پلاکت‌های فعال شده بیمار (PRP)نیز در جایگاه خود براساس تجویز پزشک می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

جراحی، درمان مراحل اولیه آرتروز زانو نیست. در صورتی که آرتروز زانو باعث ایجاد انحراف در زانو و ایجاد حالت پرانتزی و همچنین محدودیت دامنه حرکت مفصل زانو شود و درد مانع انجام فعالیت بیمار شود، جراحی زانو ضروری است. سن مناسب عمل جراحی زانو بعد از 60 تا 65 سالگی است. در جراحی زانو مفاصل تخریب شده بعلت آرتروز با مفاصل مصنوعی تعویض می‌شوند. این عمل آرتروپلاستی نام دارد. بهتر است پیش از انجام جراحی وزن بیمار کم شود و آموزش و ورزش‌های لازم برای تقویت عضلات و افزایش توان قلبی، عروقی صورت گیرد.

رژیم غذایی مناسب شامل مواد معدنی، پروتئین، ویتامین و اجتناب از مصرف مواد پر کالری، ورزش مناسب برای تقویت عضلات و ایجاد تعادل هنگام راه رفتن، کاهش وزن و رعایت وضعیت‌های مناسب، انجام فعالیت‌های روزمره زندگی است.

در مورد ترتیب استفاده از درمان‌های غیر جراحی و جایگاه آنها در درمان آرتروز زانو هنوز اتفاق نظر کلی وجود ندارد، اما در این میان اثرات کاهش وزن در افراد چاق، انجام ورزش‌های هوازی (آیروبیک)، ورزش‌های آبی و تمرینات مقاومتی و تقویتی کاملا ثابت شده است و در افراد مبتلا به آرتروز توصیه می‌شود.

انواع مختلف ورزش هم از میزان درد می‌کاهند و هم سبب بهبود حرکت و عملکرد مفاصل آرتروزی می‌شوند. نکته مهم این است که ورزش درمانی برای هر فرد متناسب با شرایط سنی و جسمی، بیماری‌های همراه، شدت آتروز و معاینات فیزیکی وی تجویز می‌شود. درست مثل هر نسخه دارویی که در آن شکل دارو، دوز، زمان استفاده و ملاحظات و احتیاطات حین مصرف دارو مشخص است، تجویز ورزش در بیماران نیز باید توسط پزشک انجام شود و در هرنسخه ورزشی نوع ورزش، شدت، طول مدت هر جلسه و تعداد جلسات در روز و هفته و احتیاطات حین ورزش مشخص باشد.

از یک‌سو آرتروز زانو سبب می‌شود به دلیل کم تحرکی ناشی از درد، قدرت عضلات پیرامون زانو کاهش یابد، از طرف دیگر کاهش قدرت عضلات خود سبب ایجاد و افزایش شدت آرتروز می‌شود. همچنین در بسیاری از بیماران عدم‌تناسب بین قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات سبب تشدید آرتروز می‌شود. بنابراین علاوه بر ورزش‌های تقویتی عضلات بویژه عضله چهار سر و نزدیک‌کننده‌های ران، تمرینات کششی برای افزایش انعطاف‌پذیری عضلات پشت و کنار ران و حتی تمرینات تعادلی می‌تواند مفید واقع باشد.

پیاده‌روی یکی از مناسب‌ترین ورزش‌ها در مبتلایان به آرتروز زانو است، اما باید از حرکت روی سطوح شیب‌دار بویژه سرپایینی پرهیز شود. این در حالی است که در مقایسه دوچرخه ثابت با ارتفاع بلند صندلی به دلیل این‌که بخشی از وزن بیمار توسط صندلی دوچرخه تحمل می‌شود و از فشار بر زانوها می‌کاهد بویژه در افراد چاق مناسب‌تر است.

وسایل ورزشی و تجهیزاتی که قابلیت تنظیم براساس شرایط فیزیکی بیماران را ندارند مانند وسایل نصب شده در پارک‌ها ممکن است به سلامت سالمندان آسیب برسانند.

پزشک خانواده، طب فیزیکی و توانبخشی، روماتولوژیست و ارتوپد.

محبوبه بهمن فلاح