داروهای فاسد را دوربریزیم

بیایید نگاهی به آمارها​ و نتایج تحقیقات مرتبط با خوددرمانی بیندازیم. بنا به تحقیقات وزارت بهداشت ایران، حدود نیمی از افراد جامعه حتی در مواقع ضروری به پزشک مراجعه نمی‌کنند. بیماری‌های عفونی، سرطان، امراض دردناک و ناشناخته، شکستگی و ضرب‌دیدگی بیماری‌هایی است که پای ایرانی‌ها را با سرعت بیشتری به مطب پزشک باز می‌کند. در مقابل دردهای عمومی خفیف، سردردها، سرماخوردگی، حساسیت و امراض مرتبط با معده و دستگاه گوارش در مراحل اولیه جدی گرفته نمی‌شوند و اغلب بیماران برای درمان آنها خوددرمانی یا مشاوره دوستان و آشنایان را با مشاوره پزشکی جایگزین می‌کنند. حدود 15 درصد داروهای کشور به صورت خودسرانه مصرف می‌شود و در این میان انواع مسکن‌ها، قطره‌های چشمی و مخاطی و آنتی‌بیوتیک‌ها رکورد​دارند. ایران از نظر مصرف دارو جزو 20 کشور نخست دنیاست و در آسیا پس از چین در رتبه دوم قرار دارد. استامینوفن کدئین نیز با حدود یک میلیارد و 400 میلیون عدد در سال پرمصرف‌ترین داروی کشور محسوب می‌شود.

باورهای عمومی درباره نحوه درمان بیماری‌ها مهم‌ترین عوامل تشدید‌کننده خوددرمانی است. این که داروی قوی‌تر بهتر است، پزشک خوب و کاربلد داروی بیشتری برای بیمار تجویز می‌کند، داروهای اضافه در آینده به کار می‌آید، می‌توان با داروهای مشابه بیماری‌های مشابه را درمان کرد،‌ مصرف برخی داروها بویژه مسکن‌ها عوارض جانبی ندارد، تسکین درد و رفع موقتی مشکل هدف نهایی از مصرف داروست و... باورهایی است که خوددرمانی را نه اقدامی خطرناک، بلکه معقول و گاه ضروری جلوه می‌دهد. برخی افراد به پزشکانی که داروی بیشتری تجویز کنند اعتماد بیشتری دارند و تجویز داروهای کمتر برای مثال هنگام سرماخوردگی را دلیل بی‌اعتنایی پزشک به بیمار و حتی کم‌دانشی او تلقی می‌کنند. هر ایرانی سالانه حدود 340 عدد انواع دارو مصرف می‌کند که بیش از متوسط جهانی است. در میان داروهایی که خودسرانه مصرف می‌شود آ‌نتی‌بیوتیک‌ها بیش از سایر انواع خطر​ساز است، چرا که در صورت عدم نیاز بدن مانند سم عمل می‌کند و بدن را در مقابل آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌سازد. بخشی از داروهایی که به صورت خودسرانه مصرف می‌شوند نیز داروهای تزریقی هستند که عوارض بیشتری در پی خواهد داشت. دلیل دیگری که به شیوع خوددرمانی نسبت داده می‌شود نحوه خدمت‌رسانی به بیمار از طریق نظام سلامت و درمان جامعه است. ضعف خدمت‌رسانی به بیماران به اشکال مختلف اعتماد افراد را درباره تخصصی و انحصاری بودن فرآیند تجویز دارو از بین می‌برد و خوددرمانی را به نوعی از دلسوزی درباره سلامت خود تبدیل می‌کند! گرانی هزینه‌های درمانی و ضعف حمایت‌ها در این حوزه نیز از دلایل شیوع خوددرمانی بویژه در جامعه ایرانی است. این که ایرانی‌ها برای یک سرماخوردگی خفیف به پزشک مراجعه نمی‌کنند بیش از هر چیز به هزینه‌های این کار مربوط می‌شود. ارائه طیفی از داروها در داروخانه‌ها بدون نیاز به تجویز پزشک و همچنین قاچاق دارو به بازار مصرف نیز در گسترش خوددرمانی موثر است.

داروهای گیاهی خواصی نظیر داروهای شیمیایی دارد و برخلاف تصور عمومی بدون عارضه نیست. در حقیقت داروهای شیمیایی مشتقاتی پیشرفته و موثر از داروهای گیاهی و منابع طبیعی است و به همین دلیل خواص مشابهی میان آنها وجود دارد. مصرف داروهای گیاهی و سنتی مهم‌ترین عامل تداخل دارویی در میان بیماران محسوب می‌شود و بر همین اساس تجویز و فروش آنها در برخی کشورها محدود یا حتی ممنوع شده است. ایرانی‌ها که به عطاری‌ دسترسی و به داروهای گیاهی اعتماد دارند باید در این‌باره مراقب باشند.

بنا به یک تحقیق در ایران 70 درصد داروها بدون توجه به شرایط و نحوه نگهداری درون یخچال نگهداری می‌شود. استفاده از داروهای فاسد، بدون خاصیت در اثر نگهداری نادرست جزء جدایی‌ناپذیر فرآیند خوددرمانی محسوب می‌شود. در شرایط نگهداری نادرست داروها حتی پیش از به پایان رسیدن مهلت انقضا فاسد می‌شود و مصرف آنها می‌تواند آثار مخرب جبران‌ناپذیری برجای بگذارد. دیگر این که نگهداری دارو در خانه با خطر استفاده ناخواسته برای مثال توسط کودکان همراه است.

مریم روزبهانی