سفر سالمندان، ضرورتی که برنامه می‌خواهد

در بیشتر کشورهای جهان، سالمندی تجربه‌ای نو در زندگی آدم‌ها برای بهره‌مندی بیشتر، افزایش احترام و منزلت اجتماعی و فرصتی برای رسیدگی به خویش و خانواده است و به مدد نظام‌های تامین‌اجتماعی و صندوق‌های بازنشستگی همزمان با آغاز دوران بازنشستگی افراد، حمایت‌های مالی از افراد افزایش می‌یابد و بسیاری از سالمندان فرصت‌هایی نظیر سفرهای متعدد وتحقق سایر فعالیت‌های متناسب با علائق و سلایقشان را برای دوران بازنشستگی پیش‌بینی و برنامه‌ریزی می‌کنند.

در کشور ما متاسفانه فقدان نظام‌های پشتیبانی اجتماعی، در بسیاری از افراد ـ در دوران بازنشستگی‌ـ احساس انزوا، بیهودگی، از کارافتادگی و نیاز به دیگران را تشدید می‌کند و از این رو بسیاری گمان می‌کنند که دوران سالمندی پایانی دردناک بر زندگی اجتماعی آنهاست.

در این شرایط روانپزشکان سالمندی پیشنهاد می‌کنند که طراحی برنامه‌هایی نظیر سفر برای سالمندان می‌تواند تا حدود زیادی بر این نقیصه فائق آید. برنامه‌ریزی برای سفرهای کوتاه درون شهری یا سفرهای گروهی می‌تواند در ترمیم روحیه، تقویت احساس هویت و خودباوری و افزایش نشاط در این گروه بسیار موثر باشد.

برخی کارشناسان معتقدند گرچه سفر برای همه گروه‌های اجتماعی خوب است اما آن را برای سالمندان باید به چشم یک ضرورت نگریست. سفرها شبکه‌های اجتماعی کوچک را می‌آفرینند که راه را برای ورود دوباره افرادی که عموما به مسائل و دردهای مشترک مبتلا هستند، فراهم می‌کند.

البته نباید از نظر دورداشت که سفر کردن در ایران در مجموع با مخاطرات و معضلاتی همراه است. مسائلی مانند گران بودن سفر، فقدان کمپ‌های اقامتی ارزان و مناسب و تمیز، نبود امکانات لازم برای گروه‌های خاص مانند سالمندان، معلولان و...

برای گروه‌های متوسط جامعه، راه‌ها و سیستم‌های حمل و نقل غیرایمن، بی‌برنامه بودن تورها و بی‌توجهی به ارائه سرویس‌های حرفه‌ای، حوادث غیرمترقبه و استرس‌زا نظیر رانندگی‌های بد، تصادفات و... می‌توانند به عنوان موانع سفر تلقی شوند. این موارد برای سالمندان مشکل جدی‌تری تلقی می‌شود که ممکن است سفر را از زندگی آنها حذف کند.

توجه به این ملاحظات و نیازهای ویژه سالمندان، ضرورت برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی تورها و موسساتی ویژه برای سفر سالمندان را به عنوان یک هدف رودرروی جامعه امروزی قرار می‌دهد؛ منظور نهادهایی است که با مسائل و مشکلات این گروه و نیازهای آنان آشنا هستند و می‌توانند مسیر و برنامه‌های سفر را متناسب با توانایی‌ها و ناتوانی‌های مخاطبان تنظیم کنند.

یکی از مزایای اجتماعی توجه به این مهم این است که با ایجاد شبکه‌های ویژه سالمندان و تعامل بیشتر آنان با یکدیگر، این گروه برای روبه‌رو شدن با مشکلات و حل آن تواناتر می‌شوند و جامعه هزینه‌های کمتری را برای آنها خواهد پرداخت.

سفر بهانه خوبی است برای تحقق این امر و البته بهانه‌ای است که بیش از هزینه به مدیریت و برنامه‌ریزی نیاز دارد.

مطالعات تازه نیز موید این است که کار بیش از حد و نداشتن سرگرمی بخصوص در دوران بازنشستگی و کهولت، می‌تواند زندگی فرد را در معرض خطر جدی قرار دهد.

مردم وابسته به هر قشر یا هر گروه سنی که باشند به گردش و سفر نیاز دارند و نتایج مطالعاتی که درباره این موضوع صورت گرفته، حاکی از آن است که گردش و سفر انرژی از دست رفته را جبران می‌کند و سبب شادابی و طراوت روح و جسم فرد می‌شود.

کارشناسان اجتماعی براین باورند که گردش و مسافرت اگر برای همه مفید باشد، برای سالمندان و بازنشستگان یک ضرورت است ؛ چرا که یک عمر کار و فعالیت، روح و جسم آنها را خسته کرده است و اکنون که بازنشسته شده‌اند، بیکاری و روزمرگی رنجشان می‌دهد و بتدریج زمینگیرشان می‌کند.

بیشتر مردم ایران تا هنگامی که سرگرم کار و فعالیت هستند گرفتن مرخصی برای سفر را امری غیرضروری تلقی می‌کنند و زمانی که پا به دوران سالمندی و بازنشستگی می‌گذارند، سفر کردن را دشوار و حتی غیر ممکن می‌بینند.

متخصصان طب سالمندی سفر را برای سالمندانی که مشکلات جسمی یا فیزیکی خاصی ندارند، مفید و در برخی موارد لازم شمرده‌اند. این پزشکان در یک بحث کلی درباره شیوه‌های بهتر زیستن در دوران کهولت و بازنشستگی و اجتناب از عوارض جسمی و ذهنی و روانی شایع در این دوران، سفر را بهترین راهکار برای سالمندان(همچون دیگر گروه‌های سنی) می‌دانند. افراد سالمند و بازنشسته که وضعیت جسمی یا روانی بحرانی نداشته باشند، مثل همه از سفر لذت برده و هیجانات و خاطرات مطلوب آن می‌تواند تأثیری مثبت بر جسم و روح آنان داشته باشد.‌با توجه به وابستگی‌های عاطفی زوجین در این دوران از زندگی و فرصت‌های آزادی که دارند، سفرهای دور و نزدیک برای زوج‌های سالمند، تجربه‌ای جدید و خاطره‌انگیز می‌آفریند.

روانپزشکان نیز سفر را مفید دانسته و بعضی آن را برای دوری از عوارضی نظیر نقصان عقل و فراموشی در دوران کهولت ضروری شمرده‌اند.

«احساس تنهایی و انزوای اجتماعی» یکی از مشکلا‌ت انکارناپذیر سالمندان است. متأسفانه هم‌اکنون روش غالب و نامناسب محاوره با سالمندان به صورت غیرکلا‌می، اشاره سر و دست، جملا‌ت کوتاه و مقطع است که همین عوامل میزان طردشدگی سالمندان از جامعه را بخوبی نشان می‌دهد. به این ترتیب وظیفه طراحی سفرهای گروهی و به طورکلی توسعه سفر و گردشگری برای سالمندان از سوی دستگاه‌های متولی امری اجتناب‌ناپذیر است و البته این امر محدود به دستگاه‌های حمایتی که سالمندان کشور را تحت‌پوشش دارند نمی‌شود و دستگاه‌های فرهنگی نیز باید وظایف خود را در این خصوص ادا کنند.

نوع برنامه‌ریزی برای گردشگری سالمندان نیز البته تعیین‌کننده است، اگر مسوولا‌ن دستگاه‌های حمایتی یا دیگر دستگاه‌های کشور که خدماتی را به بازنشستگان ارائه می‌کنند از روی رفع‌‌تکلیف نسبت به برگزاری سفر اقدام کرده و در برنامه‌ریزی این سفرها فقط چند شهر خاص که معمولا‌ سالمندان پیش از این به آنها سفر کرده‌اند را انتخاب کنند و در طراحی این سفرها نیز ابتکار خاصی نداشته باشند، نمی‌توان چندان به نتیجه این اقدامات امیدوار بود.‌

علا‌وه بر دستگاه‌های دولتی، شاید ضرورت داشته باشد دفاتر خدمات مسافرتی فعال نیز برای کسب منافع مادی خود هم که شده در این حوزه اقدامات بیشتری انجام دهند، زیرا افزایش تعداد سالمندان کشور برای آنان زمینه‌های سرمایه‌گذاری درباره این لا‌یه جمعیتی کشور را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.‌سازمان‌های مردم نهاد و غیر دولتی نیز می‌توانند نقش‌ جدی در این زمینه داشته باشند و در یک کلام، این کار به عزم‌ملی نیاز دارد.

امید بزرگی