عالم به سرّ

بنابراین هرچند تولد اسلام و حتی مذهب تشیع به سال‌ها پیش از تولد امام صادق باز می‌گردد، امادر زمان امامت ایشان اتفاقی خاص در تاریخ اسلام روی داد و حقیقت اسلام برای نخستین بار میان عموم به شکل تفصیلی معرفی شد. اما این حقیقت چیست که پیش از آن کمتر میان عموم تبیین گردیده بود؟ هرچند درس‌های امام صادق(ع) به شاگردانشان، دارای ابعاد وسیعی بوده است، اما شاید نکته اصلی تعالیم ایشان که توجه فیلسوف و مستشرق فرانسوی؛ هانری کربن را نیز بسیار به خود جلب کرده، تذکر دادن به باطن و سر درونی اسلام بوده است؛ چرا که اسلام نه یک مکتب یک بعدی و سطحی است بلکه دارای ابعاد و عمق است و این عمق پیامی پوشیده است که نیازمند رازدانانی است که این سر را بگشایند.

تقسیم آیات قرآن به محکمات و متشابهات (از سوی خود متن قرآن) گواهی است بر این ادعا. هانری کربن در کتاب «تاریخ فلسفه اسلامی» در تایید این دیدگاه از قول امام صادق (ع) نقل می‌کند: «امر ما سرّ در سرّ است. سرّ امری که برای همیشه مستور است و تنها سرّی دیگر می‌تواند آن را مکشوف سازد...» (تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه طباطبایی: ص60)

بنابراین شیعه بودن یعنی پذیرای اسرار اسلام از سوی دوازده امام بودن. اما مکتب جعفری صرفا مکتب باطن نیست بلکه امام صادق(ع) در عین تذکر دادن به باطن اسلام، فقه نیز تدریس می‌کرد و اساسا همین نکته (حفظ ظاهر در عین توجه به باطن) نقطه افتراق پیروان حقیقی صادق آل محمد و سایر مکاتب اسلامی و حتی مکاتب اسما شیعی است. کربن در بیان این مطلب در کتاب مذکور می‌نویسد: «اگر تعادل میان شریعت و حقیقت حفظ شود، تشیع امامی و... به دست خواهد آمد؛ اگر باطن بر ظاهر فایق آمده و آن را از میان بردارد... آیین اسماعیلی... الموت به دست خواهد آمد، اما اگر باطن، بدون ظاهر با همه تالی‌های آن پذیرفته شود، تشیع غالیان به دست خواهد آمد و در عوض، ظاهر بدون باطن، به معنای مثله کردن اسلام تام، به وسیله تعبد به همان شریعتی خواهد بود که میراث پیامبر به امامان، یعنی همان باطن را طرد می‌کند» (همان: ص45).

حسین برید / جام‌جم