بخندیم و بیاموزیم

بدیهی است کودکان بیش از هر طیف سنی دیگر نیازمند آموزش بوده، چرا که در سن رشد و یادگیری هستند. از سوی دیگر، اما همین کودکان به سرگرمی و تفریح هم نیازمندند که از قضا چارلز رایت، محقق ارتباطی دیگر کارکرد سرگرمی را به وظایف رسانه‌ها افزود.

برنامه «گل‌آموز» شبکه آموزش را که در واقع یک برنامه کودکانه است، باید واجد ترکیب این دو کارکرد دانست. برنامه‌ای که آموزش را با سرگرمی ادغام کرده و به نوعی مفاد و مواد آموزشی را که کودکان در مدرسه آموزش می‌بینند به زبان ساده و شیرین‌تری به تصویر می‌کشد. به عبارت دیگر گل‌آموز تلاش می‌کند به برنامه‌سازی برای کودکان مبتنی بر الگوی آموزش غیرمستقیم بپردازد و شاید تفاوت عمده این برنامه با برنامه‌های مشابه کودک در شبکه‌های دیگر تاکید و برجستگی وجوه آموزشی آن بوده، به طوری که سرگرمی و نمایش و ترانه و شعر و سرود و... که عناصر ماهوی برنامه را تشکیل می‌دهند در خدمت این هدف قرار دارند. به عبارت دیگر ماهیت اصلی برنامه آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی و کسب مهارت‌های زندگی است که از طریق ساختاری کودکانه به مخاطبان ویژه این برنامه ارائه می‌شود، مثلا شناخت گیاهان و جانوران یا آموزش برخی مهارت‌های هنری در سطح کودکانه و مواردی از این دست که وجوه عینی و عملی دارند و کمتر به سراغ روش‌های گفت‌وگو و کلام‌محور می‌رود. متاسفانه برنامه‌های کودک تلویزیون بشدت گفتاری و مجری‌محور بوده و انواع و اقسام خاله‌ها، دایی‌ها و عموها را می‌بینیم که بیشترین حجم برنامه را به خود اختصاص داده‌اند. هرچند در گل‌آموز هم سارا روستاپور به عنوان خاله سارا همین موقعیت و نقش را دارد، اما به دلیل رویکرد آموزشی و ماهیت و محتوای برنامه به نقش معلمی و آموزگاری روی آورده است. خاله سارا صرفا نه برای سرگرم کردن بچه‌ها که برای آموزش و انتقال مفاهیم و مهارت‌هایی که هدف برنامه است، نقش ایفا می‌کند. روستاپور که نخستین بار با عنوان خاله سارا در برنامه قاصدک شبکه تهران به کودکان معرفی شد، تهیه‌کنندگی این برنامه را نیز به عهده دارد و درباره تفاوت کارکودک در شبکه آموزش با برنامه‌های دیگر حوزه کودک در دیگر شبکه‌های تلویزیونی معتقد است: «این شبکه در راستای آموزش غیرمستقیم برنامه‌ریزی شده ‌است، در حالی که سایر شبکه‌ها برای مهارت اجتماعی سرمایه‌گذاری می‌کنند.»

در این برنامه، عروسکی به نام مویز نیز برای کودکان برنامه اجرا می‌کند که مریم اکبری، گوینده آن است و نرگس علاءالدینی کار عروسک‌گردانی آن را به عهده دارد. مویز نیز تلاش می‌کند با زبان کودکانه در انتقال و فهم مفاهیم آموزشی برنامه به کودکان در کنار خاله سارا قرار بگیرد و یادگیری و آموزش را تسهیل کند. در واقع نقش او در این برنامه سرگرم‌کنندگی است.

یکی از بخش‌های برنامه گل‌آموز، کاغذ سفید نام دارد که در آن، این فرصت برای کودکان فراهم می‌شود تا نوشته‌های خود را در قالب شعر و داستان برای برنامه ارسال کنند. مداد رنگی هم بخش دیگری از برنامه تابستانه گل‌آموز است که ذهنیت‌های کودکانه را آموزش می‌دهد. در بخش دیگری از برنامه با عنوان می‌دانی چرا، آقای مداد اطلاعات عمومی را برای بچه‌ها ارائه می‌کند و قصه‌های خانم نبات هم هر بار یک موضوع اخلاقی را از دل داستان‌ها برای بچه‌ها بازگو می‌کند تا آنها نتیجه‌ای را که از داستان گرفتند، بیان کنند. خط و تا هم بخش دیگری است که در آن بچه‌ها با کمک گرفتن از ابزاری ساده می‌توانند کاردستی‌های آسان بسازند. این بخش کمک می‌کند کودکان در ایام تابستان بتوانند با یک هنر آشنا شوند و این هنر را در خانه با وسایل کم‌هزینه بسازند. اجرای آزمایش‌های کتاب درس علوم نیز یکی دیگر از آیتم‌هایی است که طی پخش برنامه گل‌آموز به دانش‌آموزان انتقال داده می‌شود که روستاپور در این خصوص می‌گوید: دانشمند کوچک، یکی دیگر از بخش‌های برنامه گل‌آموز است که آزمایش‌های کتاب درسی علوم دانش‌آموزان در آن اجرا می‌شود. همان‌طور که می‌بینیم هر بخش از برنامه بر مبنای اهداف آموزشی طراحی شده و برای تهیه و تولید آنها از مشاوران و کارشناسان آموزشی نیز استفاده شده است.

واقعیت این است، ساخت برنامه‌های کودک که در عین جذابیت، ارزش و کارکردهای آموزشی هم داشته باشد یکی از پیچیده‌ترین و دشوارترین فعالیت‌های رسانه‌ای است که مستلزم همکاری، مشارکت و تعامل کارشناسان حوزه کودک بویژه تکنسین‌های آموزشی است تا با تلفیق و ترکیب دانش و سرگرمی و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین آموزشی شرایطی فراهم آورند تا کودک امروز پای تماشای تلویزیون در عین شاد شدن بیاموزد و از این طریق البته بخش مهمی از رسالت آموزشی رسانه‌ای مثل تلویزیون نیز به شکل مطلوب‌تری محقق شود. این برنامه علاوه بر آموزش دروس و کتاب‌های درسی، خلاقیت و مهارت کودکان را در رشته‌های مختلف هنری از جمله قصه و داستانگویی، شعر و نقاشی افزایش می‌دهد و با کمک گرفتن از ابزار ساده در ساخت کاردستی نیز اعتماد به نفس و خلاقیت کودکان را به نمایش می‌گذارد.

شاید این پرسش مطرح شود که برنامه‌های کودک شبکه‌های دیگر نیز کارکردهای آموزشی دارند، اما وجه تمایز گل‌آموز با بقیه در وجوه عملی و عینی این آموزش است که صرفا به کلام و بیان نصیحت و اندرز خلاصه نمی‌شود. گل‌آموز بخش‌های متنوع و متعددی دارد که هرکدام بخشی از استعدادها و مهارت‌های کودکانه را پرورش می‌دهد و امکان شکوفایی آن را فراهم می‌کند. به‌همین دلیل نام برنامه نیز بسیار هوشمندانه و باسلیقه و فکر انتخاب شده که خود به معرفی محتوا و مضمون برنامه می‌پردازد.

حتی می‌توان در گل‌آموز محتوای کتاب‌های درسی و رووس مطالبی که در آن وجود دارد را به‌عنوان سوژه و مضامین این برنامه انتخاب کرد و با بهره‌گیری از امکانات رسانه‌ای آنها را در ساختار و شمایلی جذاب‌تر به کودکان ارائه کرد. ساخت این‌گونه برنامه‌ها می‌تواند به پیوند رسانه مدرسه و خانواده در ارتباط با تربیت و رشد کودکان کمک کند. در عصر رسانه‌ای که کودکان نسبت به گذشته از امکان و فرصت بیشتری برای تماشای تلویزیون برخوردارند می‌توان این فرصت را غنیمت دانست و تلویزیون را به مدرسه دوم یا مدرسه‌ای در خانه بدل کرد که امتداد فعالیت‌های رسمی در حوزه آموزشی است.