پنی‌سیلین،‌ سلاحی در برابر عوامل میکروبی

تا پیش از قرن بیستم تنها اندکی دارو ساخته شده بود و محققان امیدوار بودند بتوانند با ساخت داروهای جدید به جنگ عوامل میکروبی مواد عفونت در بدن بروند و سرانجام نخستین کشف مهم در این عرصه توسط الکساندر فلمینگ، باکتری‌شناس اسکاتلندی انجام شد. تابستان سال 1928 میلادی در حالی که فلمینگ درباره بیماری سرماخوردگی و عوارض ناشی از آن تحقیق می‌کرد، متوجه شد که نوعی کپک موجب آلودگی یکی از محیط‌های کشت شده است. او تصمیم گرفت این نمونه کشت را برای مدت زمان بیشتری مورد بررسی قرار دهد و پس از مدتی متوجه شد که در بخشی از نمونه کشت که کپک در سطح آن رشد کرده بود هیچ ردپایی از باکتری استافیلوکوک بر جای نمانده است و به عبارت دیگر کپک برای استافیلوکوک کشنده بوده است. فلمینگ پس از انجام بررسی‌ها در مطالعات اولیه روی این محیط کشت، کپک را از آن جدا کرده و به این نتیجه رسید که این کپک در حقیقت حاوی یک ماده آنتی‌بیوتیک است که می‌تواند بسیاری از باکتری‌های مولد بیماری‌های عفونی را هدف قرار داده و از بین ببرد. علاوه بر این فلمینگ در ادامه تحقیقات خود متوجه شد، اگرچه پنی‌سیلین موجب از بین رفتن بسیاری از باکتری‌ها مانند استافیلوکوک می‌شود، اما بر بسیاری از دیگر انواع باکتری‌ها نیز بی‌اثر است. البته ویژگی منحصر به فرد پنی‌سیلین این بود که می‌توانست بسیاری از باکتری‌هایی را که منجر به ابتلا به عفونت‌های شایع و بسیار خطرناک در انسان‌ها می‌شدند از بین ببرد. فلمینگ در ادامه، آزمایشات تکمیلی دیگری را نیز انجام داد که نتایج این آزمایشات نشان داد پنی‌سیلین به سلول‌های بدن هیچ آسیبی نرسانده و حتی موجب از بین رفتن گلبول‌های سفید که سلاح دفاعی بدن در برابر عوامل میکروبی هستند نیز نخواهد شد. سرانجام سال 1941 برای نخستین بار از پنی‌سیلین برای درمان عفونت‌ها استفاده شد. این دارو توانست در جنگ جهانی، جان شمار زیادی از انسان‌ها را از خطر مرگ نجات دهد، البته در ابتدا فلمینگ در مراحل جداسازی و غلیظ‌سازی پنی‌سیلین با شکست مواجه شد، اما خوشبختانه سرانجام به کمک هاوارد فلوری از استادان آسیب‌شناسی دانشگاه آکسفورد و همچنین ارنست بوریس چین که یک زیست‌شیمیدان آلمانی بود و با استفاده از روش‌های پیچیده برای جداسازی و تغلیظ که امکانات لازم برای بهره‌گیری از آن در دانشگاه آکسفورد وجود داشت، این مانع را از میان بردارد. فلمینگ، فلوری و چین به خاطر پژوهش‌‌هایی که در این زمینه داشتند جایزه نوبل پزشکی را سال 1945 به طور مشترک از آن خود کردند.

مریم وکیلی