طعم گوارای آب دز، کام قمی‌ها را شیرین می‌کند

شاید تصور نوشیدن آبی غیرشیرین از لوله‌کشی آب منازل، برای بسیاری از مردم کشورمان در هر جایی غیر از قم، تصوری دور از ذهن باشد، اما برای قمی‌ها، این وضعیت یک واقعیت بود به گونه ای که حتی امروز که آب شیرین دارند هنوز آن را باور نکرده اند و این عجیب نیست چرا که نسل اندر نسل از زمانی که چشم باز کرده‌اند، طعم آب شربشان بیشتر به شوری و تلخی می‌زده تا شیرینی و گوارایی لذا برای تهیه آب شرب مورد نیاز خود باید دبه به دست به روستاهای اطراف یا تهران می‌رفتند و در سال‌های اخیر هم برای نوشیدن یک جرعه آب باید آب بهاء می‌پرداختند چراکه قم سرزمین نمک و شوری و تشنگی است.این شهر و روستاهای اطراف آن در یک منطقه خشک و کم آب قرار گرفته، علاوه بر آن چون مجاور دریاچه نمک و حوض سلطان ـ دریاچه‌ای بسیار شور ـ است،‌ در کل خاکی شور و پر از نمک دارد، به همین خاطر آب سفره‌های زیرزمینی آن هم عمدتا شور است.

مساله تامین آب قم و مطالعات آن از سا‌ل‌های حدود 1330 توسط مهندسان مشاور فرانسوی و ایرانی آغاز شد و پس از بررسی‌های به عمل آمده، مسیر رودخانه قمرود جهت حفر چاه‌های نیمه عمیق پیشنهاد شد که در این خصوص 4 حلقه چاه در مسیر این رودخانه حفر گردید و با احداث 83 کیلومتر لوله‌گذاری چدنی‌ آب و 2 باب مخزن 2000 مترمکعبی بتنی هوایی در سال 1343 استخوان‌بندی اولیه شبکه آبرسانی شهر قم ایجاد شد و به تبع‌ آن دایره آبیاری در شهرداری قم شکل گرفت.

به مرور زمان و با توجه به توسعه شبکه و افزایش جمعیت، تعدادچاه‌های حفر شده تا 34 حلقه در مسیر رودخانه و حومه قم افزایش یافت.سال 1356 مطالعات انتقال آب از دشت علی‌آباد آغاز شد و سرانجام در سال 1359 تعداد 11 حلقه چاه عمیق در دشت علی‌آباد حفر شد و با احداث 65 کیلومتر خط انتقال و ایستگاه پمپاژ شکوهیه و منابع ذخیره بتنی، اولین آب نسبتا شیرین با EC مناسب به قم انتقال یافت و سال 1362 به بهره‌برداری رسید.

با آبی که از این چاه‌ها به قم می‌رسید، وضعیت آب قم تا حدی بهبود یافت، اما به علت افزایش بی‌رویه جمعیت قم انجام پروژه سد 15 خرداد به فرمان امام خمینی (ره) و به منظور تامین آب منطقه مطرح شد و در سال 73 ـ 72 به بهره‌برداری رسید که سال‌های اولیه آب نسبتا خوبی داشت اما به مرور زمان دچار خشکسالی های اکولوژیک پیاپی شد. تا سال 80 که وضعیت آب به حدی خراب شد که مردم از تهران و روستاهای اطراف قم، آب مورد نیاز خود را تهیه می‌کردند.در همین سال شبکه «آب شیرین کن» ‌قم توسط بخش خصوصی راه‌اندازی شد.

به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم، سال 80 شبکه دوم آب قم به عنوان شبکه آب شیرین راه‌اندازی شد و به بهره‌برداری رسید. یک دستگاه آب شیرین‌کن بزرگ که توسط بخش خصوصی در این شهر نصب شده بود، مسوولیت‌ تامین آب شرب قمی‌ها را به عهده گرفت و مردم آب مورد نیازشان را از طریق کارت هوشمند از این شبکه برداشت می‌کردند و به عبارتی، آن را می‌خریدند.

این در حالی بود که جمعیت قم سال به سال افزایش می‌یافت؛ به طوری که از حدود 360 هزار نفر در سال 56 به بیش از یک میلیون نفر در سال‌های اخیر رسید و عملا جزو کلان شهرهای کشور قرار گرفت.

عبدالحمید توکلی‌بینا در گفت و گو با «جام جم» افزود : جمعیت زیاد بعلاوه حضور سالانه 20 تا 30 میلیون زائر دوباره این شهر را با مشکل کم آبی روبه‌رو کرد، لذا همزمان بانصب دستگاه آب شیرین کن، پروژه انتقال آب از سرچشمه‌های دز واقع در منطقه الیگودرز مطرح و در همان سال 80 کلنگ آن زمین زده شد.

وی با بیان این که اگر این پروژه امسال به بهره‌برداری نمی‌رسید، قطعا همان آب شور هم در شهر قم جیره‌بندی می‌شد و با اشاره به این که از 2 اردیبهشت،آب شیرین از سرشاخه‌های دز به قم و سپس تصفیه‌خانه این شهر رسید، یادآور شد:‌ ما این آب را بین مخازن سطح شهر توزیع کردیم و پس از چند روز که آب‌ در شبکه آبرسانی سطح شهر یکسان و یکنواخت شد، در حال حاضر این آب از طریق 1800 کیلومتر لوله‌کشی اصلی شهر در دسترس مردم شهر قم قرار گرفته است.مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب قم با بیان این که فعلا این آب به صورت آزمایشی وارد شبکه شده و کاملا بهداشتی و قابل شرب است، تصریح کرد: فعلا این آب به میزان 2500 لیتر در ثانیه به قم منتقل می‌شود که کافی است، اما پیش‌بینی ما برای مصرف در روزهای گرم تابستان 3500 لیتر در ثانیه است؛ از این‌رو، در ایام گرم تابستان و زمان اوج مصرف آب که با کمبود مواجه خواهیم شد، این کمبود را از طریق چاه‌های کیفی آب و از طریق مخلوط کردن آب آنها با این آب تامین خواهیم کرد.

توکلی‌بینا در مورد تقسیم یکنواخت و عادلانه آب بین مردم شهر قم هم گفت: یکی از مهم‌ترین مسائلی که پیگیر آن بودیم، توزیع عادلانه و یکنواخت آب شیرین در سطح شهر بود، به همین خاطر 5 پروژه را برای آن تعریف و آنها را به طور ضربتی اجرا کردیم تا از طریق آنها بتوانیم آب یکنواختی را در شبکه 1800 کیلومتری آبرسانی سطح شهر توزیع کنیم و در حال حاضر هم شهروندان از آب شیرین و گوارای سرشاخه‌های دز به طور یکنواخت برخوردار هستند.

یکی از دغدغه‌های قمی‌ها که حالا پس از سال‌ها انتظار، درخت رویای‌شان به باروری نشسته، این است که این آب گوارا تا کی کامشان را شیرین نگه خواهد داشت و آیا در صورت بروز حوادثی که مانع از تامین آب از طریق رودخانه دز شود، دوباره به روزگار خشکی و تشنگی باز نخواهند گشت؟!

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم با بیان این که مردم قم نباید نگرانی از این بابت داشته باشند، گفت: این سرشاخه‌ها از نظر تامین منابع آبی بسیار غنی هستند و پیش‌بینی شده است سال آینده ظرفیت این آب انتقالی از 2500 متر بر ثانیه به 5000 متر بر ثانیه برسد.

توکلی‌بینا با اشاره به این که در شرایط فعلی، آبرسانی از این طریق تا افق 1410 پیش‌بینی شده است، افزود: در عین حال ما منابع ‌آبی خودمان همچون سد 15 خرداد و چاه‌های داخل و خارج شهر را حفظ خواهیم کرد تا در صورت بروز حوادث غیرمترقبه، بتوانیم از آب آنها استفاده کنیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم نیز با اشاره به این که اجرای این پروژه از اواخر سال 80 شروع شد و طبق برنامه باید اواخر سال 90 یا 91 به بهره‌برداری نهایی می‌رسید، گفت: طبق برنامه در فاز نهایی این پروژه 10 شهر از این آب بهره‌مند خواهند شد، اما چون شرایط آب قم بحرانی بود و مشکل‌ تامین آب داشت، یک طرح اضطراری در این پروژه برای قم اجرا شد و این پروژه اضطراری در فاز یک و اردیبهشت امسال به بهره‌برداری رسید.

سیدحسن رضوی با بیان این که در حال حاضر 2500 لیتر در ثانیه آب برای گذر از این بحران و تغییر کیفیت آب به قم منتقل می‌شود، افزود: این طرح در شرایط فعلی دوره بهره‌برداری آزمایشی خود را طی می‌کند و بزودی با حضور رئیس‌جمهور مرحله اول آن به بهره‌برداری خواهد رسید و پیش‌بینی می‌شود مراحل نهایی آن نیز در سال آینده به بهره‌برداری برسد.به گفته خسرو ارتقایی ، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران، هزینه این پروژه 1100 میلیارد تومان تخمین زده شده که هنوز بخشی از آن تامین نشده است.

این هزینه قرار است به طور مشترک از سوی شرکت آب منطقه‌ای تهران و شرکت آب منطقه‌ای قم فراهم شود.

گزارش‌ها از سطح شهر قم حاکی از رضایت و خشنودی مردم از تحقق یافتن آرزوی چندین ساله‌شان است.

محمود اسلامی یکی از ساکنان شهر قم از بهبود وضعیت آب ابراز خوشحالی کرد و گفت: هنوز باورم نمی‌شود که می‌توانیم از آب لوله‌کشی منزل، آب بخوریم و دیگر نیازی نیست هر روز برای تهیه آب، به ایستگاه آب شیرین‌کن برویم.وی با بیان این‌که کیفیت آب در چند سال اخیر بسیار پایین آمده بود، افزود: حتی دستگاه آب شیرین‌کنی که در منزل داریم به علت نمک زیاد آب چندین بار از کار افتاد و فیلترش را باید مدام عوض می‌کردیم.

زهرا داوودی نیز با بیان این‌که این آب اصلا با آبی که پیش از این داشتیم قابل مقایسه نیست، گفت: قبلا با آب لوله‌کشی منزل نه می‌توانستیم چای درست کنیم و نه غذا و باید حتما آب مورد نیازمان را از بیرون می‌خریدیم یا از روستایمان، کهک آب می‌آوردیم؛ حتی این آب برای شستن ظرف‌ها هم مناسب نبود چون پس از خشک شدن یک لایه سفید نمک روی آنها می‌نشست.وی افزود: آب قم طعم غذا را بد و حتی آن را تلخ می‌کرد. رنگ و طعم چای را هم نامطبوع می‌کرد، اما، آبی که این چندروزه از طریق لوله‌کشی منزلمان دریافت می‌کنیم، آب خوبی است، طعمش خوب و شیرین است و با آب تهران تفاوتی ندارد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی قم نیز گفت: با رسیدن آب سرشاخه‌های دز به قم، برخی از روستاهای استان نیز از آب شیرین بهره‌مند می‌شوند.

حسن ایزانلو افزود: آبفار قم به همین منظور طی سال‌های اخیر پروژه‌های زیادی از جمله مجتمع آبرسانی 80 روستا و مجتمع آبرسانی سلفچگان را به مرحله اجرا رسانده است.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران