سالمندان با جامعه غریبگی می‌کنند

احمد آقا هم که لیسانس دارد و در یک مدرسه غیرانتفاعی کار می‌کند، می‌گوید: اگر بخواهم جایی بروم با همسرم می‌روم. دنبال کانون و برنامه‌هایش نیستم. حوصله ندارم در این سن و سال با یک عده آدم جدید آشنا شوم.

مرضیه خانم بانوی 77 ساله‌ای است که علاقه زیادی به فعالیت اجتماعی دارد.

او از در خانه که بیرون می‌رود با همه همسایه‌ها احوالپرسی می‌کند و در مسجدی که روزی 2 بار در آن نماز می‌خواند از معتمدین است و فعالانه برای دختران نیازمند دم‌بخت و کسانی که پول اجاره خانه‌شان را نمی‌توانند تامین کنند با کمک همسایه‌ها کمک‌های نقدی جمع می‌کند.

او عضو کانون سالمندان نیز هست. مرضیه خانم تنها زندگی می‌کند و در تامین مخارجش فرزندانش به او کمک می‌کنند.

آقای اسدی نیز یکی دیگر از سالمندان عضو کانون است. او 66 سال دارد و می‌گوید حالا که کار سخت و طاقت‌فرسای خود را تمام کرده‌ام و بازنشسته شده‌ام می‌خواهم به خودم کمی فرصت بدهم. او در کلاس‌های هنری کانون شرکت می‌کند و در ورزش‌های جمعی ‌کنار سالمندان در فضای پارک نرمش می‌کند.

سالمندانی که مشارکت جو هستندبا بنیه‌تر و سرحال‌تر به نظر می‌رسند و از زندگی خود لذت بیشتری می‌برند. با این وجود خیلی از سالمندان از مشارکت اجتماعی طفره می‌روند. دلیل آن چیست؟

پژوهش دکتر عبدالرحیم اسداللهی در مورد بررسی میزان مشارکت سالمندان در استان خوزستان تا حد زیادی به این سوال پاسخ می‌دهد.

بنابراین پژوهش از میان سالمندان مورد بررسی تنها 24 درصد آنان مشارکت جو بوده‌اند.

این پژوهش نشان داد در شهر‌های گوناگون میزان مشارکت سالمندان متفاوت و وابسته به مدرناسیون است. یعنی هرچه سالمند در منطقه پیشرفته‌تر و مدرن‌تری زندگی کند میزان مشارکتش بالاتر می‌رود.

اما آیا سالمندان زن و مرد به یک اندازه در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌کنند. بنابر یافته‌های این پژوهش میزان مشارکت مردان بیش از زنان است. به نظر می‌رسد زنان سالمند یا در فعالیت‌های اجتماعی به بازی گرفته نمی‌شوند یا این فضا را مردانه‌تر از آن می‌بینند که در آن گام بگذارند. تمایل ماندن زن در خانه و حفظ او در چاردیواری توسط همسر سالمند یا فرزندان بانوان سالمند نیز می‌تواند یکی دیگر از دلایل باشد. ضمن این‌که با وجود بازنشسته شدن یک مرد سالمند در سن سالمندی، زن سالمند همچنان در خانه به مسوولیت‌های خود مشغول است که گاه پرستاری از همسر بیمار نیز به این مسوولیت‌ها اضافه می‌شود.

جالب است بدانید طبق این پژوهش مشارکت اجتماعی سالمندان با تحصیلات بالاتر کمتر از سالمندان با تحصیلات پایین‌تر است.

گرچه پیش‌فرض این است که با بالا رفتن سطح تحصیلات تمایل به مشارکت جمعی افزایش می‌یابد اما یافته‌های این پژوهش عکس موضوع را ثابت می‌کند.

بررسی وضعیت رفاهی گروه آزمودنی نیز نشان می‌دهد بیشترین مشارکت در میان طبقه متوسط دیده می‌شود. یعنی نه طبقه مرفه تمایلی به مشارکت نشان می‌دهند و نه طبقه فقیر.

میان بهداشت و سلامت جسمانی سالمندان و میزان مشارکت اجتماعی آنان نیز رابطه معنی‌داری وجود دارد به نحوی که سالمندانی که سلامت جسمانی بهتری دارند از خود مشارکت بیشتری نشان می‌دهند.

همچنین میزان مشارکت اجتماعی سالمندان شهری از سالمندان روستایی کمتر است.

بین دوری از فرزندان و جدا شدن آنها و میزان مشارکت اجتماعی نیز رابطه معناداری وجود دارد و هر چقدر سالمندان جدا از فرزندان و مستقل‌تر زندگی می‌کنند میزان مشارکت اجتماعی آنان افزایش می‌یابد.

جالب است بدانید سالمندانی که در خانه‌های سالمندان زندگی می‌کنند نسبت به آنان که در خانه شخصی خود یا با فرزندانشان زندگی می‌کنند مشارکت اجتماعی بیشتری از خود نشان می‌دهند.

بنابر یافته‌های این پژوهش بین میزان مشارکت سالمندان و افزایش منافع ناشی از مشارکت نیز ارتباط معناداری وجود دارد به نحوی که هر چقدر فعالیت اجتماعی و مشارکت در نهاد اجتماعی نیازها و انتظارات سالمند را بیشتر برآورده سازد میزان مشارکت اجتماعی او افزایش می‌یابد.

لذا به نظر می‌رسد شایسته باشد برای سالمندان که تجربیات خود را به مشارکت می‌گذارند تسهیلاتی در نظر گرفته شود که بخشی از نیازهای آنان نیز از گذر این مشارکت رفع گردد.

این تحقیقات نشان می‌دهد تشویق سالمندان به مشارکت اجتماعی سبب تقویت این فعالیت می‌شود. دوستان انگیزه خوبی برای به مشارکت کشاندن سالمندان به حساب می‌آیند.

در عوض هرچه بیگانگی اجتماعی سالمند بیشتر باشد وی از خود مشارکت اجتماعی کمتری نشان می‌دهد. میان احساس اتلاف وقت بیهوده و میزان برآورده شدن انتظارات و میزان مشارکت اجتماعی نیز رابطه بالایی وجود دارد.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهد رشد جامعه ما در زمینه شهرنشینی، کسب علم و افزایش رفاه اقتصادی منجر به کاهش گرایش به مشارکت اجتماعی شده که پیامد آن رشد رفتاری مبتنی بر نوعی فردگرایی است.

میزان بیگانگی نسبتا بالای قشر سالمند نسبت به وضعیت موجود یکی از عواملی است که آنان را نسبت به جامعه بدبین و از آن جدا می‌کند.

این بدبینی احتمالا تا حدودی ریشه در ساختارهای اجتماعی موجود دارد که زمینه‌های مشارکت اجتماعی برای سطوح پایین نظام اجتماعی و افراد غیرمتخصص و غیرمنتقد را فراهم می‌کند و در مقابل انتقادات قشر تحصیلکرده و نخبه، آستانه تحمل پایینی نشان می‌دهد.

از آنجا که فعال نگاه داشتن سالمندان در صحنه اجتماع و مشارکت‌های جمعی‌، سالمند سالم‌تری را پدید می‌آورد توجه به نکات و دستاوردهای این پژوهش می‌تواند ثمرات مثبتی در پی داشته باشد. سپردن بخش‌هایی به صورت تعاونی که خود سالمندان آن را اداره می‌کنند و در زمینه امور سالمندی فعال است و سرمایه‌گذاری دولت در این بخش می‌تواند قشر سالمند تحصیلکرده را نیز به عرصه بیاورد تا از تجربه علمی و مدیریتی خود در رفع نیاز هم‌سن و سالان خود استفاده کنند.

کلینیک‌هایی که خود سالمندان آن را می‌گردانند و خانه‌های رفاهی که با مشارکت انجمن‌های خیریه و شهرداری یا بهزیستی اداره می‌شود همه مجالی است برای استفاده بهتر از انرژی سالمندان.

کمک گرفتن از مادربزرگ‌ها در برنامه‌های مهدکودک مثل قصه‌گویی، نمایش و شعرخوانی و آموزش بافتنی و خیاطی به کودکان دبستانی و راهنمایی به عنوان میهمان هنرمند می‌تواند شوق دوباره‌ای به دل بانوان سالمند سرازیر
کند.

فقط نباید فراموش کنیم سالمندان 10 درصد از باتجربه‌ترین افراد جامعه ما هستند و آنان با تشویق تمایل بیشتری به مشارکت پیدا می‌کنند.

ماندانا ملاعلی