آموزش دانش‌آموزان استثنایی ، امکانات ویژه می‌خواهد

طرح آموزش فراگیر به عنوان یکی از مصوبات سازمان یونسکو از 3 سال قبل مورد توجه مسوولان نظام آموزش قرار گرفت که براساس آن، تمامی مراکز آموزشی موظفند متناظر با نیازها و علایق دانش‌آموزان، خدمات آموزشی ارائه کنند، این طرح هر چند دانش‌آموزان تیزهوش را نیز در برمی‌گیرد، اما تاکنون تنها به بخش استثنایی آن توجه شده و طبق طرح دانش‌آموزان استثنایی آموزش‌پذیر و دارای نقص جسمی در کنار دانش‌آموزان عادی آموزش می‌بینند؛ طرحی که پیش از این «طرح تلفیق» خوانده می‌شد.

سوسن کشاورز، رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور به مناسبت روز جهانی معلولان ـ 12 آذر ـ به «جام‌جم» گفت:‌ طرح تلفیق یا فراگیر سیاست ما برای افزایش پوشش تحصیلی دانش‌آموزان استثنایی است. این طرح از سال 86 در 7 استان همدان، تهران، فارس، خوزستان، مازندران، هرمزگان و کردستان به طور آزمایشی اجرا شده و برای برآورد میزان موفقیت طرح شورای عالی آموزش و پرورش، یک‌سال دیگر اجرای آن را تمدید کرده است.

به گفته کشاورز، پوشش تحصیلی دانش‌آموزان استثنایی یک تا 3 درصد است که البته به دلیل وجود مشکلاتی مانند مخفی‌کاری خانواده‌ها تعداد دقیق افراد معلول آموزش پذیر در کشور مشخص نیست و نمی‌توان آمار دقیق پوشش تحصیلی را ارائه کرد اما اخباری که به آموزش و پرورش می‌رسد، نشان می‌دهد این پوشش افزایش یافته است.

معاون وزیر آموزش و پرورش در ادامه به چالش‌های پیش روی این طرح اشاره کرد و گفت: برای آموزش دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی که می‌تواند به تحقق عدالت آموزشی منجر شود، به ابزارهایی نیاز داریم از جمله این که فضا و امکانات مدارس نیازمند متناسب‌سازی است، هنوز مدارس ـ البته بجز مدارس نوساز ـ برای دانش‌آموزانی که با ویلچر رفت و آمد می‌کنند یا نابینا و ناشنوا هستند، مناسب‌سازی نشده است.

این سخنان در حالی بیان می‌شود که مرتضی رئیسی، معاون عمرانی وزارت آموزش و پرورش بتازگی خبر داده که مدارس کشور براساس مشکلات جسمی و حرکتی دانش‌آموزان استثنایی مناسب‌سازی شده است.

وی آبان‌ماه اعلام کرد: برای آن دسته از دانش‌آموزان استثنایی که توان تحصیل در مدارس عادی را دارند، تجهیزات لازم باتوجه به شرایط ویژه آنان لحاظ شده است.اما کشاورز همچنان مدعی است که سازمان آموزش و پرورش استثنایی با کمبودهایی در فضا و تجهیزات روبه‌روست و هنوز به نیاز این دانش‌آموزان پاسخ داده نشده است.

از 2 سال قبل تاکنون تامین اعتبارات مورد نیاز مدارس استثنایی در سراسر کشور به آموزش و پرورش استان‌ها واگذار شده و این امر گاه به تنگناهای مالی این مدارس منجر شده است که تصویب قطع سختی کار معلمان این مدارس از جمله این تنگناهاست. این امر نه تنها کاهش انگیزه معلمان را به دنبال داشته که اجرای طرح فراگیر را هم با شبهاتی روبه‌رو کرده است. جای دهی دانش‌آموزان استثنایی در کلاس‌های درس عادی نیاز به آموزش معلمان، مدیران و توجه به پاداش‌های ویژه برای آنان دارد. کشاورز در این باره توضیح داد: آموزش معلمان، مدیران، معلمان رابط (برای تامین نیازهای دانش‌آموزان) و حتی دانش‌آموزان مدارس از جمله برنامه‌هایی است که باید پیگیری شود، با گذشت 3 سال برای پرداخت حق‌الزحمه ویژه به معلمان هنوز در برخی محورها محدودیت داریم.

هرچند رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی، وجود هرگونه نارسایی و کمبود مدارس را در بخش استثنایی رد می‌کند و از 1400 مدرسه ویژه برای این دانش‌آموزان، همه را دارای استاندارد و امکانات می‌داند و البته از رسانه‌ها می‌خواهد که ضعف‌ها و کمبودهای این بخش را از سراسر کشور به او اعلام کنند، اما اخبار رسیده از مناطق محروم از جمله استان‌های لرستان، کردستان، شهرستان‌های کوچک مانند عجب‌شیر نشان می‌دهد که دانش‌آموزان استثنایی خواستار توجه بیشتر به امکانات آموزشی هستند و مراکز آموزشی استثنایی نمی‌تواند به تمام نیازها پاسخ دهد. به همین دلیل کارشناسان امید دارند آموزش فراگیر و تلفیق دانش‌آموزان استثنایی در مدراس عادی هم مشکلات کمبود مدارس را حل کند و هم به رشد و یادگیری و پیشرفت تحصیلی این دانش‌آموزان یاری برساند.

اما آموزش تلفیقی در عین حال می‌تواند اختلالاتی را ایجاد کند، بهنود اسدی، کارشناس کاردرمانی در مقاله‌ای در این باره گفت: حضور یک دانش‌آموز استثنایی نباید سرعت سایر اعضای کلاس را کند کند، بسیاری از معلمان نگران این مساله هستند.

به گفته این معلم، بسیاری از مدارس از خدمات توانبخشی برخوردار نیستند؛ خدماتی مثل کاردرمانی و گفتار درمانی که باید برای این بچه‌ها فراهم باشد، یا وجود ندارد یا معلمان آگاهی ندارند.

از سوی دیگر بنابر نتایج برخی پژوهش‌ها در تهران، دانش‌آموزان تلفیقی در مدارس عادی با مشکلات خاصی روبه‌رو هستند که از آن میان، می‌توان به کیفیت نامطلوب خدمات معلم رابط، نگرش والدین دانش‌آموزان، پایین بودن سطح تحصیلات و تخصص معلمان و عدم رضایت شغلی آنان و کمبود خدمات توانبخشی و نامساعد بودن فضای مدارس برای دانش‌آموزان استثنایی اشاره کرد.

هر چند قضاوت در مورد اجرای 3 سال طرح آموزش فراگیر کمی زود است و باید در انتظار گزارش شورای عالی آموزش و پرورش در سال 90 ماند، اما همین که این طرح با تمام کاستی منجر شده تا پای دانش‌آموزان استثنایی در نقاط مختلف کشور به محیط‌های آموزشی باز شود، نشانه مثبتی است، به گفته رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی هنوز بسیاری از والدین فرزند معلول ذهنی یا جسمی ـ حرکتی خود را پنهان می‌کنند و بسیاری از این افراد را به مدرسه نمی‌فرستند، از طرفی هیچ قانونی نیز وجود ندارد تا والدین را برای اعزام فرزندان آموزش‌پذیر به مدارس خاص یا عادی تحت الزام قرار دهد، با این شرایط بسیاری از کودکان معلول از آموزش محروم مانده‌اند که این تعداد در نقاط محروم بیشتر است.

در چنین وضعیتی توجه مسوولان آموزشی به تحصیل و خدمات آموزشی در مدارس استثنایی و عادی برای دانش‌آموزان ویژه و نگاه ویژه به آنان ضروری است، بخصوص این‌که طرح آموزش فراگیر در برنامه پنجساله پنجم توسعه نیز مورد تاکید واقع شده و آموزش و پرورش برای رسیدن به اهداف این برنامه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تری است.

کتایون مصری 
گروه جامعه