هزاردستان؛ شاهکار تاریخی تلویزیون ایران

«هزاردستان» به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران حوزه‌های سینما، ادبیات، نمایش و تاریخ، بهترین سریال تاریخ تلویزیون ایران است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. در عرصه سینما نیز هفته گذشته، هفته جشنواره‌ها بود. برگزاری 3 جشنواره رویش در مشهد (ویژه فیلم‌های کوتاه دینی)، وارش در شمال (فیلم‌های کوتاه) و رشد (قدیمی‌ترین جشنواره ایران) اگرچه بدون حاشیه و خبر بود، اما لابه‌لای تشریفات برگزاری و مهمانان خارجی و تبلیغات گوناگون، شاهد فیلم‌هایی بودیم که از هر نظر می‌تواند امیدوارکننده باشد. از نخستین قسمت هزاردستان که مرحوم جمشید لایق و اسماعیل محرابی برای جمع‌آوری مالیات به در خانه‌های مردم می‌روند و در راه با همدیگر درباره شرایط سیاسی و اقتصادی حرف می‌زنند، از نحوه دیالوگ‌هایشان می‌شود پی به عظمت این سریال برد. هزاردستان را علی حاتمی از سال‌های اولیه حضورش به عنوان کارگردان در سینمای ایران نوشت و سال‌ها به آن فکر کرد و برای نزدیک شدن به فضای اجتماعی سال‌های قدیم، ایده ساخت یک شهرک سینمایی را مطرح کرد و خود فداکارانه در مراحل مختلف تولید بر آن نظارت کرد و سرانجام سریالش را جلوی دوربین برد. حاتمی چند سال از عمرش را وقف هزاردستان کرد. در فواصل کار و به دلیل وقفه‌های پیش‌رو، یکی دو فیلم سینمایی با بازی عزت‌الله انتظامی (حاجی واشنگتن) و جمشید مشایخی (کمال‌الملک) ساخت که از جمله بهترین آثار او و سینمای پس از انقلاب به شمار می‌روند. در هزاردستان جمعی از بهترین عوامل سینمایی و غیرسینمایی حضور دارند. ضیافتی از ممتازترین بازیگران عرصه نمایش و سینما و حضور بهترین آهنگسازان، گرافیست‌ها و... از این سریال چیزی ساخته که واژه شاهکار درباره‌اش نابسنده است. کاری که بازیگران این فیلم زیر آن گریم‌ها و نقاب‌های سنگین می‌کنند (بویژه محمدعلی کشاورز که متاسفانه در سال‌های اخیر بسیار کم‌کار شده است) حیرت‌انگیز است و هنرنمایی دوبلورهای این سریال، کم از هنرنمایی بازیگرانش نیست. منوچهر اسماعیلی به جای انتظامی، مشایخی و کشاورز، ایرج ناظریان به جای داوود رشیدی، ناصر طهماسب به جای علی نصیریان، عزت‌الله مقبلی به جای اسماعیل محمدی و... در کارشان بهترین عملکرد را دارند، به گونه‌ای که هنوز پس از چند دهه، دیالوگ‌های خوشنویس، شعبون بی‌مخ، مفتش شش‌انگشتی، ابوالفتح و... ورد زبان مردم کوچه و بازار است. چنین اثری که بتواند خاص و عام را به یک اندازه مشتاق و راضی کند، کمیاب است.

هزاردستان علاوه بر اینها تصویری خلاق از تاریخ معاصر ایران است و زمان ورود تجدد و زندگی شهری در شرایط سیاسی آلوده و فقر عمومی و جهل و جنایت‌هایی که در زیر پوشش ترور واژگونه جلوه می‌کردند را به‌خوبی نشان می‌دهد. هنوز سکانس ترور شعبان توسط مفتش و پیامد آن، قتل هولناک مفتش به دست غلام‌عمه (محمد مطیع) در آرایشگاه دیدنی و جذاب است. فصل دلدادگی ابوالفتح و جیران در سایه دیالوگ‌های شاعرانه حاتمی، مثل یک قطعه شعر زیبا می‌درخشد و غریب‌تر از همه، نریشن پس از تیتراژ با عنوان «آنچه گذشت» با صدای زنده‌یاد منوچهر نوذری، خاطره بهترین سال‌های زندگی نسل میانی را زنده می‌کند. با این توضیحات، مشخص می‌شود که هنوز دلایل بسیاری برای پیگیری و تماشای مشتاقانه هزاردستان وجود دارد و ای‌ کاش شرایطی فراهم می‌شد تا این شیوه کار با تکیه بر عادات و آداب بومی و با پشتوانه ادبیات غنی و هنر نمایش ادامه می‌یافت و شاهد آثاری مشابه می‌بودیم. این سریال هم‌اکنون هرروز ساعت 30/10 صبح از شبکه یک سیما پخش می‌شود.