بدقولی‌های بی‌پایان روسیه

نیکولای ماکارف 22 سپتامبر (31 شهریور) به خبرگزاری روسی ایتارتاس گفت که این موشک‌ها بدون تردید مشمول تحریم‌هاست و مقامات روسیه تصمیم گرفته‌اند که روند تحویل این موشک‌ها را متوقف کنند و ما مطابق این تصمیم عمل کرده‌ایم.

اشاره ماکاروف به این که «مقامات روسیه تصمیم گرفته‌اند» به موضعگیری‌های اخیر ولادیمیر پوتین اشاره دارد، چنان که 3 ماه قبل نخست‌وزیر روسیه در جریان دیدار با نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور فرانسه از تعلیق تحویل موشک‌های اس 300 به ایران خبر داده بود.

کاخ کرملین 15 مهرماه نیز اعلام کرد که مسکو در ازای تعلیق قرارداد با ایران، مبلغ 166 میلیون و 800 هزار دلار پیش ‌پرداخت جمهوری اسلامی ایران را پس خواهد داد. سرگئی چمزوف، مدیر مجتمع دولتی فناوری روسیه در این زمینه با اشاره به این که گردآوری اسناد لازم برای پرداخت این مبلغ در حال انجام است، با این حال تصریح کرد که به نظر نمی‌‌رسد مسکو بتواند تمام این مبلغ را تا پایان سال جاری میلادی به ایران پس بدهد. با این اظهارنظر، مسکو عملا با پیشدستی مفاد قرارداد را تابع بند 10 قرارداد و مستند به عامل فورس ماژور می‌داند، تا از زیر پرداخت خسارت‌های احتمالی آن نیز شانه خالی کند.

عدم تحویل این سامانه موشکی در حالی با تعلیق یکجانبه روسیه مواجه شده است که سیدحسین نقوی حسینی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی می‌گوید روس‌ها در قبال ایران تعهد بین‌المللی دارند و نمی‌‌توانند در تحویل موشک‌های اس ـ 300 به ایران کوتاهی کنند. همچنین سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اعلام این که پدافند موشکی اس ـ 300 «نیاز ضروری» کشور نیست، گفت که موضوع خودداری روسیه از تحویل این پدافند موشکی به ایران باید از سوی جمهوری اسلامی به طور حقوقی مورد پیگیری قرار گیرد. کاظم جلالی اعلام کرد که قرارداد اس ـ 300 باید طبق مفاد این موافقتنامه از سوی جمهوری اسلامی ایران مورد پیگیری حقوقی قرار گیرد و افزود که جمهوری اسلامی ایران پیگیر اجرای یک موافقتنامه است، اما پدافند موشکی اس ـ 300 نیاز شام شب و نیاز ضروری کشور نیست.

بازخوانی رفتارهای دوگانه روسیه در پرونده اس ـ 300 ناخودآگاه ذهن ایرانیان را متوجه دیپلماسی هسته‌ای روسیه در قبال پرونده هسته‌ای ایرانی می‌کند. اذهانی که باور دارند تاخیر و تردیدهای تکراری در تحویل سامانه موشکی اس ـ 300 از سوی روسیه، ادامه‌ای از سیاست کلان این کشور در مواجهه با ایران است. از این رو به نظر می‌رسد که این تعلل‌ها نیز نسخه نظامی سیاست هسته‌ای روس‌هاست؛ سیاستی که در طول سال‌های اخیر همواره بر محمل پرونده هسته‌ای بنیان نهاده شده است.

به واقع در طول این سال‌ها دیپلماسی هسته‌ای ایرانی همواره از آوردگاه سیاست روسی گذر داشته است. این پروسه البته پس از تصویب قطعنامه 1929 شورای امنیت به همراه تازه‌ترین اظهارنظر رئیس‌جمهور روسیه درباره برنامه هسته‌ای ایران، تاییدی است بر این دیدگاه که واشنگتن و مسکو در مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران پس از انصراف آمریکا از سامانه دفاع ضدموشکی شرق اروپا و حمایت از عضویت روسیه در سازمان تجارت جهانی و امضای معاهده استارت 2 در پراگ بر سر کاهش تسلیحات هسته‌ای 2 کشور به یکدیگر نزدیک‌تر شده است.

این نزدیکی محسوس، اما گام به گام و طول سال جاری میلادی به وقوع پیوسته است. بازخوانی پادگرد دیپلماتیک روسیه از مخالفت علنی با تحریم‌ها تا هشدار علنی از نظامی شدن برنامه هسته‌ای ایران و اخیرا تعلیق یکجانبه سامانه اس ـ 300، به نشست خبری مدودف در ژانویه سال جاری میلادی برمی‌گردد. رئیس‌جمهور روسیه آن موقع در پاسخ به سوال خبرنگاری، موافقت مسکو را در رابطه با برخوردهای سخت‌تر علیه ایران اعلام کرد؛ این اظهارنظر در هفته‌ها و ماه‌های بعد شیبی ملایم، اما مستمر را تجربه کرد. البته تهران نیز با رصد کردن این تغییر سعی داشت مسکو را متوجه عواقب رفتارهای خود کند. محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران، در سفر استانی به کرمان اعتراض خود را به سیاست‌های روسیه نسبت به ایران اعلام ‌کرد؛ اعتراضی که با واکنش مقامات مسکو همراه شد.

کاخ کرملین به خاطر سطح خوب مناسبات یک سویه اقتصادی و نظامی با ایران از اعلام رسانه‌ای بدقولی‌هایش همواره گریزان بوده است، اما هنگامی که در منگنه منفعت غرب گرفتار آمده کرشمه در مقابل ایران را به کرنش در برابر غرب تبدیل کرده است که البته این مساله تنها محدود به اس ـ 300 نمی‌شود و پیش از آن در جریان پرونده قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز تکرار شده بود.

البته روسیه به مانند چین ابتدا از دور جدید تحریم‌ها حمایت نکرد. چنان که رئیس‌جمهور روسیه چندی پیش گفته بود که آمریکا از اعمال تحریم‌ها علیه ایران حمایت می‌کند، چراکه مبادلات تجاری با ایران ندارد، اما در این میان مسکو متضرر خواهد شد. به مرور زمان، اما مواضع روسیه در ضرورت حمایت از تحریم ایران جدی‌تر شد. این مواضع دوگانه روسیه حتی اعتراض ایالات متحده را نیز در مقطعی به همراه داشت. تا جایی که رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا، با انتقاد از سیاست خارجی دوگانه مسکو، روس‌ها را به شیزوفرنی سیاسی در برنامه هسته‌ای ایران مبتلا دانسته بود.

موشک‌های اس ـ 300، سامانه پیشرفته کاملا دفاعی است که با هدف محافظت ایمن و بهینه از تاسیسات حیاتی در برابر حملات هوایی طراحی شده است. این سامانه قادر به ردیابی همزمان 100 هدف در آسمان و هدف گرفتن هواپیماها و موشک‌ها تا شعاع 150 کیلومتری است. سامانه موشکی اس ـ 300 برای نخستین بار در سال 1979 برای دفاع از اتحاد جماهیر شوروی سابق در برابر حملات هوایی و موشک‌های بالستیک ایالات متحده آمریکا طراحی و ساخته شد.

در حالی که پیش از این انواع مختلف سامانه موشکی اس ـ 300 از سوی روسیه به اکراین، بلاروس، قزاقستان، اسلواکی، بلغارستان، یونان و چین و اخیرا قراردادهایی با اعراب واگذار شده است، اما هنوز از تحویل این سامانه به ایران خبری نیست. قرارداد تحویل سامانه موشکی اس ـ 300 در سال 2005 میان ایران و روسیه منعقد شد، اما از آن زمان تاکنون این سامانه تحویل ایران نشده و تنها اظهارنظرهای متقابل میان دو کشور رد و بدل شده است.

به واقع مقام‌هاى روسى طى 5 سال اخیر مواضع دوگانه و متناقضى را درباره تحویل این سامانه به ایران اتخاذ کرداند. چنان که بهمن 1388 روزنامه تایمز گزارش داد که روسیه با به تعویق انداختن تحویل سامانه اس ـ 300 به ایران به خواسته غرب پاسخ مثبت داده است. همان زمان الکساندر فومین، معاون اول مدیر سازمان فدرال همکاری‌های فنی و نظامی روسیه علت تاخیر در اجرای قرارداد را وجود نقایص فنی این سیستم‌ها اعلام کرد و گفت که کشورش در حال رفع این نقایص است.

یک ماه بعد اما سرگئی ریابکف، معاون وزیر خارجه روسیه با رد این مساله اعلام کرد که به قرارداد خود برای ارائه موشک‌های دفاع هوایی به ایران پایبندیم.

دیگر مقام نظامی روسی یعنی میخائیل دیمیتریف، مدیر سازمان فدرال همکاری‌های فنی نظامی روسیه نیز یک ماه پس از این تاکید کرد که قرارداد فروش سامانه دفاع موشکی اس ـ 300 به ایران به اجرا درخواهد آمد و این قرارداد فسخ نشده است. آندره نسترنکو، سخنگوى وزارت امور خارجه روسیه هم خردادماه امسال گفته بود که قطعنامه تازه شوراى امنیت سازمان ملل متحد علیه جمهورى اسلامى، شامل قرارداد فروش موشک‌هاى اس ـ 300 به ایران نخواهد شد.

براساس قطعنامه 1929 شوراى امنیت سازمان ملل که روسیه در ماه ژوئن به آن راى مثبت داد، صادرات 8 نوع تسلیحات سنگین و ادوات زرهى به مجموعه تحریم‌هاى ایران افزوده شد. البته پیش از این مقامات روسی محدودیت‌های قطعنامه 1929 را شامل فروش تجهیزات و تسلیحات تهاجمی به ایران اعلام کرده و اظهار داشتند که اس ـ 300 سامانه‌ای دفاعی است نه تهاجمی.

با بازخوانی این رفتارها و گفته‌های مقامات روسی به نظر می‌رسد که تحویل سامانه موشکی اس ـ 300 به مانند برنامه هسته‌ای عرصه‌ای برای امتیازگیری روسیه از ایران و آمریکا تبدیل شده است.