زندگی سالم، شرط موفقیت یک بازیگر

نه نبود و همه این سال‌ها هیچ‌گاه به تئاتر پشت نکردم. اول آن که در سینمای جدی و هنری آن هم به صورت گزیده بازی کردم و زمانی هم که در اوایل دهه 50 به تلویزیون رفتم، کارم باز تولید نمایش و تله تئاتر بود.

دلیلش این بود که رابطه اداری و کارمندی من با تلویزیون قطع شد و در تئاتر نیز چندان خبری نبود. در آن شرایط نمی‌توانستم بیکار بنشینم و دست روی دست بگذارم و برای همین بیشتر جذب بازیگری در فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی شدم. خیلی‌های دیگر از تئاتری‌ها هم در آن سال‌ها، در پرده سینما و صفحه تلویزیون بیشتر از صحنه تئاتر دیده می‌شدند.

بله در سال‌های 1360 تا 1370 تئاتری‌ها در تولید آثار ارزشمند سینما و تلویزیون نقش بسیار پررنگی داشتند.

حضور عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان و جعفر والی در سینما با فیلم گاو شروع شد که پیش از آن در تله تئاترش هم بازی و برای همین با مهرجویی همکاری کردند. کارگردانان دیگری هم در آن دوره پا به عرصه هنر هفتم ایران گذاشتند که چون نمی‌خواستند جریان غالب آن دوره را در سینما دنبال کنند، به سراغ بازیگران تئاتر آمدند.

بله در آن دوره تئاتر بدون آن که نیروهایش را از دست بدهد به سینمای هنری ایران کمک زیادی کرد.

بله. از یک‌سو بازیگران مشهور سینما با نقش آفرینی در تئاتر باعث رونق تالارهای نمایشی می‌شوند و از طرف دیگر هنرمندان تئاتر بر غنای هنر هفتم می‌افزایند وهمزمان درآمد بیشتری را کسب می‌کنند. برای مثال 40 سال پیش برای فیلم فرار از تله 25 هزار تومان دستمزد گرفتم در حالی که همان زمان برای کار در یک تئاتر بیشتر از 500 تومان دریافت نمی‌کردم.

تمام بازیگران سینما و تلویزیون در همه جهان از هر فرصتی برای حضور بر صحنه تئاتر استفاده می‌کنند. در ایران هم با این که دستمزد بازی در نمایش به نسبت فیلم حقارت‌آمیز است، باز بازیگران دوست دارند که به تئاتر باز گردند.

چون تئاتر زنده است و هرشب اجرای آن تجربه‌ای تازه به شمار می‌آید. 30 شب بازی در تئاتر در واقع 30 بازی متفاوت در برابر تماشاگرانی است که هر اجرا عوض می‌شوند. بازی در تئاتر را می‌توان در طول کار صیقل داد و آن را بهبود بخشید.

طبیعتاً حضور این چهره‌ها در شب‌های اول در جذب مخاطب کنجکاو تاثیر مثبت می‌گذارد. اما اگر در ادامه این بازیگران نتوانند بخوبی روی صحنه ظاهر شوند، به ضد خود تبدیل شده و باعث ریزش تماشاگران می‌شوند.

مگر چه اشکالی دارد. من هم مثل هر کارگردانی دوست دارم تماشاگران زیادی را پای نمایش خود بنشانم و در این راه اگر اصول و معیارهای هنری را فدا نکنم، هیچ ایرادی ندارد. در واقع آمدن ستاره‌های سینما به تئاتر هیچ اشکالی ندارد، به شرطی که درست از آنان استفاده شود.

واقعیتش جرات این کار را ندارم. کارگردانی سینما با تئاتر بسیار متفاوت است و من در آن تحصیل و تجربه نکرده‌ام.

فکر می‌کنم خانه تئاتر با حضور ایرج راد و دیگر هنرمندان هیچ کمبودی در این زمینه ندارد و نیازی به من نیست. با این حال اینجا هم هر کمکی از دستم برآید انجام می‌دهم.

این برمی‌گردد به این که تهیه‌کنندگان و کارگردانان ما بیشتر به سراغ شخصیت‌های جوان می‌روند تا گیشه را از دست ندهند. برای همین همان طور که پیش از این گفتم بیشتر فیلم‌های ما این روزها بر اساس فرمول‌های نخ‌نماشده‌ای ساخته می‌شوند که برای چند صباحی تماشاگر را به خود جذب می‌کنند.

خب همان است. وقتی بسیاری از فیلم‌های ما به چند جوک و حرکت جلف مثل دویدن با زیر شلواری در خیابان متوسل می‌شوند تا مخاطب را بخندانند، چه انتظاری دارید. برای همین در این سینما متاسفانه شخصیت پیرمردها کم و به صورت کلیشه‌ای به تصویر در می‌آید و نقش آنان را هم که بیشتر به اصطلاح نمک فیلم هستند، عده‌ای خاص بازی می‌کنند. هرچند که این شخصیت‌های پا به سن گذاشته آن قدر بد پرداخت می‌شوند که کمتر هنرمند پیشکسوتی حاضر است بازی در آنها را بر عهده بگیرد.

تا زمانی که این نوع فیلم‌های پیش‌پا افتاده دل مردم را بزند.

نه، مسوولان و مدیران باید با حمایت از فیلم‌های فاخر و جدی به تهیه‌کنندگان این آثار کمک کنند، امکان تبلیغ با شرایط مناسب را برایشان فراهم کنند، اکران خوبی برای آنها تدارک ببینند و بستر لازم را برای تولید فیلم‌های فرهنگی فراهم کنند.

من همان زمان گفتم که در باره دستمزد بالایی که آن بازیگر خاص طلب کرده است، هیچ سند محکمی‌ وجود ندارد و بیشتر به شایعه می‌ماند و نباید به آن دامن زد. هنوز هم می‌گویم که بعید است سینمای ما این قابلیت را داشته باشد که چنین پولی را به یک بازیگر بدهد. حتی تاکید کردم در صورت صحت این ماجرا هم آن بازیگر خیلی دور برداشته و هم تهیه‌کننده بد عمل کرده است.

چون اگر بازیگری خودش را ول کند، سقوط خواهد کرد. زندگی سالم شرط موفقیت یک بازیگر به طور مستمر و طولانی است. برای مثال یکی از مشکلات ما در پیش از انقلاب همین بود که بازیگران نقل محافل می‌شدند و بدون رعایت و وسواس اینجا و آنجا می‌رفتند. بازیگری شغلی است که سلامت بدنی، روانی و اخلاقی در آن بسیار مهم است.

بله بیش از20سال پیش سیگار را ترک کردم، چون تاثیر منفی بر کارم می‌گذاشت. البته آن زمان که ما در جوانی سیگاری شدیم، مد بود و چندان کسی مطلع نبود که ضرر بسیار زیادی دارد.

اول این که مسوولان نگاهی همدلانه به این هنر ندارند و برای همین تئاتر همیشه مظلوم واقع شده است. تاکنون نگاه بودجه‌نویسان و تصمیم‌گیران با تئاتر همراه نبوده است و به آن به چشم یک ضرورت نگاه نکرده‌اند.

همین نشان‌دهنده تلقی اشتباه آنان است، تئاتر در همه جهان چنین نسبتی با سینما دارد و هیچ کس به این دلیل آن را کوچک نمی‌شمارد. برای مثال در همان آمریکا، گردش مالی مجموعه تمام تالار‌های نمایشی برادوی نیویورک حدود یک میلیارد دلار است که به اندازه فروش چند فیلم‌ هالیوودی است. تماشاگران این نمایش‌ها نیز روی هم به اندازه تماشاچی‌های یک فیلم نمی‌شود، اما همه به دیده احترام به برادوی نگاه می‌کنند، چرا که می‌دانند تئاتر، هنری بنیان ساز به شمار می‌آید و عمق تاثیرش بسیار مهم‌تر از گستردگی آن است.

ممیزی سلیقه‌ای، اجراهای اندک برای یک نمایش، کمبود سالن، اختصاص بودجه کم به این هنر و... را می‌توان به عنوان دیگر موانع برشمرد. اما مهمتر از اینها نداشتن برنامه‌ریزی و راهبرد است که گریبان تئاتر را رها نمی‌کند.

با توجه به نسل جوان تحصیلکرده تئاتر، از نظر کارگردان، بازیگر یا نویسنده چندان کمبودی نداریم.

آن زمان که در ژنو سوئیس تئاتر کار می‌کردم، منتقدان با دست‌اندرکاران تئاتر هیچ دوستی نداشتند، پشت صحنه نمی‌آمدند، با هنرمندان شام نمی‌خوردند و سعی می‌کردند فاصله خوشان را با آنان حفظ کنند. اما اینجا ما با منتقدان چای می‌خوریم، دوست هستیم و برای همین آنان نقدهایشان را بر اساس همین رابطه می‌نویسند.

حداقلش این است که حجب و حیا باعث می‌شود این آشنایی‌ها در نقد‌ها تاثیر بگذارد. یک منتقد ممکن است بیاید به طور شفاهی به من نکاتی را گوشزد کند، اما آن را مکتوب نکند.

بهترین نقد‌های نوشته شده بر کارهایم را احمد شاملو و سیروس طاهباز برای نمایش در انتظار گودو نوشتند.

اتفاقاً بهترین نقد‌ها را بر کارهای من کسانی نوشتند که منتقد حرفه‌ای نبودند.

تئاتر بدون نقد رشد پیدا نمی‌کند و متاسفانه رسانه‌های ما به آن بها نمی‌دهند.

چون در نیم قرن گذشته با فراگیر شدن تلویزیون، وسایل ارتباطی مدرن و از همه مهم‌تر شکل‌گیری پدیده‌ای چون اینترنت، مخاطبان دارای آگاهی گسترده‌ای هستند و سلیقه‌ای متفاوت پیدا کرده‌اند. پاسخ این ذائقه تغییر یافته را هم نویسندگانی می‌توانند بدهند که در این شرایط رشد کرده و دست به نوشتن زده‌اند. البته باید بگویم ابتدا قصد داشتم شاه‌لیر شکسپیر را امسال روی صحنه بیاورم که وقتی به طور جدی به بازخوانی آن مشغول شدم، نظرم برگشت.

چون درآن شکل اصلی کهنه به نظرم رسید و دیدم که برای اجرا نیازمند کوتاه شدن بسیار است. از سوی دیگر به صحنه آوردن چنین نمایشی هزینه زیادی دارد و امکانات و بازیگران بسیاری را طلب می‌کند.

چون نتوانسته‌ام با متن‌هایی که در این چند سال خوانده‌ام، ارتباط مناسبی برقرار کنم.

یعنی متن مرا با خود درگیر نمی‌کند، یقه داوود رشیدی را در سال 1389 نمی‌گیرد و مجبورش نمی‌کند تا آن را به صحنه بیاورد. اگر نمایشنامه‌ای در همان بار اول خوانده شدن تصاویر ذهنی برایم نسازد و من را به کشف خود نخواند، می‌فهمم که راه‌های ارتباط با آن بسته است؛ البته این به معنای بد بودن آن درام نیست و چه‌بسا بن‌بست به وجود آمده تقصیر من باشد.

خب آن زمان این تالار را به اجرای درام‌های ایرانی اختصاص داده بودند و من هم به عنوان کارمند اداره تئاتر آنها را روی صحنه می‌بردم.

من متن را این طوری ندیدم، اگر چه به ظاهر شاید چنین به نظر برسد. به نظرم بیشتر نمایشنامه‌ای است که حرف‌هایی جدی در باره زندگی انسانی، عشق، بی‌مهری، مهربانی و آشتی می‌زند. برای همین با این که رویه کار کمدی است، اما شاید در عمق یک تراژدی باشد.

اصلاً چنین برداشتی نکنید. من تنها دارم به یک معضل اشاره می‌کنم و درباره آن صحبت می‌کنم که از سوی تعداد اندکی در این عرصه هنری سر می‌زند. به غیر از این در واقع اعتقاد دارم که تئاتر ما به دلیل پرشور جوانان بسیار پویاست. جوانان زیادی را می‌بینم که خیلی خوب در این عرصه با عشق و علاقه کار می‌کنند. به کارهای انجام شده که نگاه می‌کنم در بسیاری از موارد امیدوار کننده است. ما در حال حاضر تئاتری داریم که همپای تغییر و تحولات پیش می‌رود. جوانانی هستند که جسارت دارند و کارهای آوانگاردی روی صحنه می‌برند.

تئاتر عشق اول من است و معتقدم لذت بازیگری یا کارگردانی در آن را نمی‌توان با سینما یا تلویزیون مقایسه کرد. تئاتر هنری زنده و همیشه جاری است. در تئاتر حضور تماشاگر در سالن به هنرمند سرزندگی می‌دهد که این تجربه در هیچ عرصه دیگری، نه سینما، نه تلویزیون و نه تله تئاتر تکرار شدنی نیست.