پاک‌کننده‌ای‌که آب‌ها را آلوده می‌کند

این جزء ترکیبی موسوم به تریکلوزان، به طور معمول به طیف گسترده‌ای از محصولات آنتی‌باکتریال افزوده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد این ترکیب شیمیایی به طور مداوم به دریاچه‌ها و جریان‌های آبی وارد شده و در آنجا به رشته‌ای از ترکیبات شیمیایی بالقوه سمی تجزیه می‌شود که به نوبه خود می‌تواند آسیب‌هایی را برای محیط زیست، حیات و حش و همچنین انسان در پی داشته باشد.

البته تریکلوزان اخیرا توانسته در صدر اخبار رسانه‌ها و همچنین پایگاه‌های اطلاع‌رسانی فعالان محیط زیست قرار گیرد، چون که سازمان مواد غذایی و دارویی آمریکا اعلام کرده، طرح و برنامه‌هایی برای بررسی ایمنی و سلامت استفاده از آن در دستور کار دارد. در این میان شواهد و مدارک متعددی که بر شمار آنها نیز افزوده می‌شود، از این واقعیت حکایت دارند که تریکلوزان می‌تواند به طور نمونه در حیوانات موجب از هم گسیختگی و اختلال هورمون‌هایی شود که وظیفه تنظیم رشد و تولیدمثل را به عهده دارند. علاوه بر این نتایج، دغدغه‌های دیگری نیز وجود دارند که ترکیب شیمیایی مزبور ممکن است در انتشار و پراکنش نژادهای مقاوم به آنتی‌بیوتیک باکتری‌ها نقش مهمی ایفا کند.

در همین رابطه و در یکی از تازه‌ترین تحقیقاتی که در شماره اخیر ژورنال دانش و فناوری محیط‌زیست منتشر شده است، دانشمندان گزارش کرده‌اند که تریکلوزان طی چند دهه گذشته مسوول ایجاد موج عظیمی در پراکنش 4 نوع از دیوکسین‌های موجود در دریاچه‌ها بوده است.

دیوکسین‌ها کلاسی از آلاینده‌های قوی هستند که از گذشته با انواع سرطان‌ها، مسائل و ناهنجاری‌های رشدی، مشکلات ایمنی و سایر عوامل موثر در سلامت در ارتباط بوده است.

محققانی ازجمله ویلیام آرنولد، شیمیدان زیست محیطی دانشگاه مینه‌سوتا نیز درخصوص ورود آلاینده‌های ناپیدایی از این قبیل به محتوای آب‌های مناطق مختلف خاطرنشان می‌کند، هر زمان که موادی را در محیط زیست انباشته می‌کنیم و آگاهی کاملی نسبت به آن نداریم، به مفهوم آن است که جای نگرانی بالقوه‌ای وجود دارد. در واقع ما نیاز داریم نسبت به محتوای محصولات و فرآورده‌هایی که مورد استفاده قرار می‌هیم، شناخت کافی پیدا کنیم. از طرفی لازم است بدانیم زمانی که این قبیل مواد و ترکیبات در فرآیند تجزیه، آب‌شویی یا رسوب قرار می‌گیرند به معنای آن نیست که اساسا ناپدید شده‌اند.

اما در مورد سابقه این ترکیب جالب است بدانیم تریکلوزان سال 1964 و از زمانی که معلوم شد یک ماده نابودکننده قدرتمند علیه باکتری‌هاست، به ثبت رسید. در اصل پزشکان از این ترکیب برای ضدعفونی کردن پیش از اعمال جراحی استفاده می‌کردند، اما مصرف گسترده‌تر آن به اواخر دهه 80 و زمانی برمی‌گردد که در خط تولید تجاری صابون‌های دست ظاهر شد. تا سال 2001 میلادی، 76 درصد از صابون‌های دستی مایع، حاوی این ترکیب شیمیایی بودند. امروز تریکلوزان ـ و تریکلوکاربان‌های وابسته ـ در فهرست ترکیبات تشکیل‌دهنده محصولاتی ازجمله اسپری و ژل‌های برطرف‌کننده بوی بدن، مایع ظرفشویی، پوشاک، ژل‌های اصلاح و خمیر دندان‌ها و همچنین در میان بیش از 100 محصول تجاری دیگر ازجمله آفت‌کش‌ها قرار گرفته است. تریکلوزان همچنین به پلاستیک‌هایی که برای ساخت محصولات ضدمیکروبی مورد استفاده قرار می‌گیرند، افزوده می‌شود. محصولاتی از قبیل اسباب‌بازی‌ها، ظروف نگهداری و ذخیره مواد غذایی، تخته‌های برش آشپزخانه و محافظ‌های نوزادان تنها نمونه‌هایی از محصولات و وسایلی به شمار می‌روند که حاوی ترکیبات ضدباکتریایی هستند و موضوع سلامت و بهداشت آنها به واسطه مصرف مداوم و مستقیم‌شان از اهمیت بالایی برخوردار است.

آمارها نشان می‌دهد بخش عمده تریکلوزانی که مردم استفاده می‌کنند، از طریق شستشو دفع می‌شود و کارخانجات تصفیه و عمل‌آوری فاضلاب در برطرف کردن و زدودن کامل آن از چرخه بازیافت ناموفق نشان داده‌اند.

تحقیقات از پیدا شدن تریکلوزان در خاک و آب‌های گوشه کنار دنیا حکایت دارد؛ به نحوی که در برنامه آمایش و نمونه‌گیری زمین‌شناختی سال‌های 1999 و 2000 در 58 درصد از 139 رودخانه نمونه‌گیری شده در میان 30 ایالت آمریکا این ترکیب مشاهده شده است.

این ماده شیمیایی در شیر مادران و همچنین در نمونه ادرار 75 درصد از 2500 آمریکایی آزمایش شده توسط مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، در سال 2007 یافت شده است. البته محققان قصد ندارند تنها خود این ماده را دنبال کنند، بلکه می‌خواهند محصول نهایی را که تریکلوزان پس از فرار در محیط زیست به آن تبدیل می‌شود را هم مدنظر خود قرار دهند. به نحوی که محققان در آزمایش‌های قبلی خود نشان داده‌اند، قرارگیری در معرض نور خورشید سبب تجزیه تریکلوزان به 4 نوع از دیوکسین‌ها می‌شود.

به همین منظور و برای آخرین تحقیقات، پژوهشگران با قایق به یکی از دریاچه‌های پایین دست چند تصفیه‌خانه فاضلاب در امتداد رودخانه می‌سی‌سی‌پی رفته و از 2 بخش دریاچه لایه‌هایی از رسوبات را جمع‌آوری کردند که زمان آن به سال 1940 برمی‌گشت.

آنالیزها نشان دادند از دهه 60 سطوح تریکلوزان با نرخ ثابتی رو به افزایش گذاشته است.

محققان دریافتند در حالی که مجموع سطوح دیوکسین همراه با افزایش مقررات از دهه 70 تا میزان 95 درصد نقصان یافته بود، اما مقادیر 4 دیوکسین مشتق شده از تریکلوزان بین 200 و 300 درصد در همان بازه زمانی افزایش پیدا کرده است. در مجموع و با توجه به سطوح باقیمانده تریکلوزان و دیوکسین‌ها، دانشمندان هنوز درباره پیامدهای زیست محیطی و سلامت انسانی آنها شناختی ندارند. این در حالی است که دیوکسین‌ها به 95 شکل مختلف پیدا می‌شوند و 4 فرم موردنظر محققان به شکلی مناسب تحت مطالعه قرار نگرفته‌اند.

پژوهشگران میکروبیولوژیست معتقدند مساله اصلی این است که این مهمان‌های ناخوانده در محیط زیست وجود داشته و در حال افزایش نیز هستند و آیا ما باید به انتظار بحرانی واقعی بنشینیم یا این که کاری جدی روی آنها انجام دهیم و در ضمن به مردم توصیه کنیم چنین ترکیباتی را نخرند. گروه‌های زیست محیطی از دولت و سازمان دارو و غذا و همچنین سازمان حفاظت از محیط زیست، تقاضای اعلام ممنوعیت استفاده از تریکلوزان در محصولات مصرفی بویژه محصولات مورد استفاده کودکان را دارند.

اتحادیه اروپا نیز موضع قاطعی علیه آن در پیش گرفته است. ضمن این که مصرف‌کنندگان نیز می‌توانند از خرید محصولات حاوی این ماده ازجمله صابون‌های مایعی که تحت عنوان آنتی‌باکتریال فروخته می‌شوند، خودداری کنند.

غیر از قابلیت مستند این ترکیب شیمیایی برای پیشگیری از التهاب لثه‌ها هنگام استفاده از خمیردندان‌ها، تحقیقات نشان می‌دهد میکروب‌ها با همان روش قدیمی به بهترین شکل از بین می‌روند و نیازی نیست پاک‌کننده‌های معمول و پرمصرفی نظیر صابون‌هایی با ترکیبات شیمیایی قوی را غنی کنیم.

مهریار میرنیا

منبع: Discovery