موزه سعدآباد ، دروازه ای به فرهنگ و تمدن ایرانی

کاخ سعدآباد که در ضلع جنوبی میدان دربند واقع شده است و از شرق به خیابان دربند ، از غرب به ولنجک و زعفرانیه و از جنوب به گلابدره منتهی می‌شود، یکی از جاذبه های بی نظیر گردشی تهران است.

سعد آباد در اصل باغی بسیار بزرگ است، با درختان سر به فلک کشیده بسیار، و منظره ای دلنشین از تهران، که زیر پای آن گسترده شده است و از آنجا که سعدآباد دارای چندین کاخ و موزه مختلف است از آن با عنوان مجموعه کاخ موزه سعدآباد یاد می شود.

در مورد تاریخچه این کاخ می توان گفت این در زمان قاجار محل استقرار و سکونت تابستانی شاهان این سلسله بوده است. پس از کودتای 1299 رضاخان به منظور تهیه محلی ییلاقی برای خود بود که «امیر لشکر خدایار» باغ بزرگی را در کرج برای این امر در نظر گرفت. اما بعدها پیشنهاد شد تا ییلاق سعدآباد را خریداری کند. در آن زمان اراضی سعدآباد متعلق به «سردار اعظم» بود. این منطقه حدود 4 هزار مترمربع مساحت و دو عمارت بیرونی و اندرونی داشت.

بعد از مدتی باغ‌های نیمه ویران دیگری‌، از صاحبان آن‌ها خریداری و به تپه علی خان وصل شدند و به تدریج باغ سعدآباد فعلی به وجود آمد.

نعمت الله کیکاووسی معاونت فرهنگی موزه در گفتگو با ایرنا در خصوص این کاخ گفت: مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد با یک میلیون و یکصد هزار مترمربع وسعت، یکی از بزرگترین مجموعه سایت موزه ها و پهناورترین کاخ ها به جهت مساحت است.

وی که مدت سی سال سابقه فعالیت در کاخ موزه سعدآباد را دارد، این مجموعه را یکی از مهمترین قطب های گردشگری ایران دانست و در مورد تاریخچه شکل گیری این کاخ اظهار داشت: این مجموعه بعد از پیوستن 7 روستا یا منطقه ییلاقی و الحاق باغ های مختلف وسعتی تازه یافت و به اقامتگاه تابستانی رضاشاه تبدیل شد، که به مرور کاخ ها و کوشک هایی به مناسبت و ضرورت های گوناگون در جای جای آن بوجود آمد.

کیکاووسی با بیان اینکه مجموعه سعدآباد، چهار دوران تاریخی قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم و پس از انقلاب، را شامل می‌شود ، افزود: پس از پیروزی انقلاب  این مجموعه به شکل موزه در آمد،کاخ فعلی ریاست جمهوری نیز در جوار این مجموعه قرار دارد. ضمن اینکه از کاخ ملکه مادر نیز که متعلق به ارگان ریاست جمهوری است برای پذیرایی از مهمانان خارجی استفاده می‌شود.

مجموعه سعد آباد دارای 18 کاخ کوچک و بزرگ است که از این تعداد 12 موزه و 2 کاخ در حال حاضر برای بازدید عموم باز است ، همچنین 8 دروازه راههای ورودی به کاخ است که رفت و آمد بازدید کنندگان از دروازه زعفرانیه انجام می گیرد.

کاخ موزه ها شامل کاخ موزه ملت (کاخ سفید سابق) و کاخ سبز (کاخ شهوند سابق) و موزه ها شامل موزه هنرهای زیبا، مردم شناسی، صنایع دستی، آب، موزه نظامی ، هنر ملل ، صنایع دستی، چهره های ماندگار و برادران امیدوار است. البته 3 موزه استادفرشچیان، میرعماد و بهزاد به دلیل تعمیرات و مقام سازی در حال حاضر تعطیل هستند.

یکی از زییاترین بخش های سعدآباد که بهترین آثار آینه کاری هنرمندان ایرانی را در خود دارد، کاخ سبز است. که به دلیل نمای سنگی آن به نام «قصر سنگی» شناخته می شد و پس از بازسازی کاخ و مرمت زیرزمین، در زمان محمدرضا پهلوی به کاخ شهوند معروف گردید. اما امروزه به دلیل رنگ سبزی که در نمای آن بکار رفته به آن کاخ سبز می گویند.

«لیلا سلحشور» خبرنگار کاخ سعدآباد اظهار داشت: کاخ سبز در میان تمام بخشها از قدمت بیشتری برخوردار است و دارای اشیای ارزشمندتری نسبت به سایر کاخ ها است.

به گفته وی به دلیل قدمت این کاخ و حساسیتی که از نظر تاریخی دارا می باشد، به هنگام مراجعه بازدید کنندگان محدودیت هایی از جهت تعداد جمعیت برای این کاخ موزه وجود دارد.

سلحشور افزود: کاخ ملت و کاخ سبز همواره بیشترین بازدیدکننده و علاقمند را به خود اختصاص می دهدند و از بین موزه ها نیز موزه هنرهای زبیا و موزه نظامی که یکی از مجهزترین مجموعه های ابزار و ادوات و تن پوشهای جنگی ادوار مختلف تاریخی را دارا است، همواره مورد توجه بوده است.

به گفته سلحشور بیشتر ساختمان ها و موزه های سعدآباد محل سکونت افرادی از خانواده پهلوی بود،که بعد از انقلاب تغییر کاربردی داده به موزه تبدیل شدند.

کارشناس ارتباط با رسانه های کاخ سعد آباد در مورد موزه برادران امیدوار گفت: از آنجا که این موزه متعلق به اولین جهانگردان ایرانی ، و شامل یافته ها و ابزار های سفر این دور برادر است.پیشنهاد شده که نام این به موزه جهانگردی تغییر کند، چرا که این عنوان برای افرادی که از زندگی این دو برادر اطلاعی ندارند،جذابتر است.

وی بیشترین بازدیدکننده و توریست را مربوط به فصل تابستان و ایام تعطیلات نوروز دانست و عنوان کرد: بقیه ایام سال نیز دانش آموزان و دانشجویان بیشترین اقشاری هستند که با توجه به رشته تخصصی خود از موزه های مختلف کاخ بازدید می کنند.

سلحشور در خصوص نحوه نگهداری اموال داخل کاخها تصریح کرد:یکی از کارهای مهم در موزه و کاخ نگهداری و حفاظت از اموال و اسباب موجود در کاخهاست که این وظیفه امین اموال موزه است.

«ماه منیر شمس» امین اموال بخشی از کاخ موزه ملت است، در همین مورد گفت: حفظ و نگهداری اموال به این جهت اهمیت دارد که بسیاری از وسایل کاخ هایی از این قبیل بسیار قیمتی و نایاب هستند.

وی در ادامه اظهار داشت: یک گردشگر خارجی می تواند با مشاهده 7 تا 10 موزه از مجموعه این موزه ها با بخش کامل از فرهنگ و هنر ایرانی آشنا شود، این امر سنگینی و مسوولیت نگهداری این اموال را دوچندان می کند.

شمس همچنین عنوان کرد: در کنار امین اموال ها، در کارگاههای کوچک تعدادی مرمت کار وجود دارند، که به بازسازی و مرمت اموال و اشیاء و بخش های مختلف کاخ می پردازند.

جالب است که این مجموعه علاوه بر کاخهای مذکور دارای ساختمانهای اداری و تشریفاتی دیگر، کارخانه های مختلف، استخرهای گوناگون، باغستان های متنوع مثل توتستان ، کاجستان ، جنگل طبیعی و چشمه سارهای زیبایی است.ضمن اینکه رودخانه جعفرآباد نیز از وسط محوطه باغ می گذرد.همچنین دوازه رشته قنات، سالن بولینگ و بیلیارد و زمنین های تنیس نیز در مجموعه سعدآباد وجود دارد.

در پایان باید گفت این مجموعه گنجینه غنی از میراث فرهنگی کشور ایران است و برگی از دفتر تاریخ. می توان از این کاخ به عنوان بخشی از تاریخ معاصر یاد کرد.

با وجود آنکه ایران یکی از ارزانترین کشورها در حوزه موزه گردی است، و در فرهنگ ایرانی و اسلامی نیز همواره به مطالعه تاریخ گذشتگان تاکید شده است اما هنوز بازدید از موزه در سبد تفریحی خانوارهای ایرانی جایی ندارد. به نظر می رسد تا شناساندن این گنجینه های تاریخی راه بسیاری باید رفت.

ایرنا