همه چیز درباره سنگ کلیه

سنگ کلیه توده‌ای سفت و کریستالی است که در کلیه تشکیل می‌شود. این کریستال‌ها حاوی ترکیبات مختلفی از مواد شیمیایی هستند ولی اغلب از ترکیب کلسیم با اگزالات یا فسفر تشکیل می‌شوند. این مواد قسمتی از رژیم غذایی معمولی هستند و در ساختار قسمت‌های مهم بدن مانند استخوان و ماهیچه شرکت می‌کنند. به طور طبیعی، این کریستال‌ها آنقدر کوچک می‌مانند که از طریق مجاری ادراری با ادرار دفع می‌شوند. اما در بعضی از افراد، کریستال‌ها به هم می‌چسبد، بزرگ‌تر می‌شوند و سنگ کلیه را پدید می‌آورند.

3023 آبان به عنوان هفته حمایت از بیماران کلیوی نامگذاری شده است و این بهانه خوبی است تا به یکی از بیماری‌های شایع کلیه یعنی سنگ کلیه بپردازیم و بدفهمی‌های آن را با هم مرور کنیم.

آیا سنگ کلیه بیماری نادری است؟

سنگ کلیه بیماری شایعی است. به عنوان مثال، حدود 10 درصد مردم آمریکا در طول زندگی دچار سنگ کلیه می‌شوند و بیشتر آنها بین 20 تا 40 سال قرار دارند. در 20 سال گذشته، شمار افراد مبتلا به سنگ کلیه افزایش پیدا کرده است. دانشمندان توجیهی برای این مساله پیدا نکرده‌اند ولی احتمال می‌دهند تغییر رژیم غذایی و روش زندگی علت آن باشد. سنگ کلیه در بین بزرگسالان شایع‌تر است و مجموعه‌ای از علت‌های ارثی و محیطی در آن نقش دارند.

اگرچه مردان بیشتر از زنان به این بیماری دچار می‌شوند، اما بد نیست بدانید که شیوع این بیماری در زنان روبه افزایش است. حتی کودکان هم می‌توانند دچار سنگ کلیه شوند، اما احتمال آن کمتر از بزرگسالان است. بیشتر کودکانی که به سنگ کلیه مبتلا می‌شوند، به یک بیماری ارثی یا متابولیک دچارند که باعث می‌شود سنگ کلیه در آنها راحت‌تر تشکیل شود.

بنابراین اگر سابقه خانوادگی سنگ کلیه دارید، احتمال آن که شما هم به سنگ کلیه دچار شوید، بیشتر است. به نظر می‌رسد بعضی از افرادی که سابقه خانوادگی سنگ کلیه دارند، ژن معیوبی دارند که موجب افزایش کلسیم در ادرار می‌شود. دانشمندان در تلاشند تا مطالب بیشتری در مورد نحوه عملکرد این ژن‌ها کشف کنند.

آیا رژیم غذایی خاصی موجب تشکیل سنگ می‌شود؟

به نظر نمی‌رسد غذای خاصی موجب تشکیل سنگ در افرادی ‌شود که هیچ عامل خطرزایی برای ابتلا به سنگ کلیه ندارند. در عین حال، در بعضی افراد رژیم غذایی پر پروتئین موجب تشکیل سنگ کلیه می‌شود، زیرا پروتئین اضافی موجب دفع بیشتر کلسیم از طریق ادرار می‌شود.

به افرادی که سابقه سنگ کلیه ندارند توصیه می‌شود مقدار پروتئین روزانه خود را در حد متوسطی حفظ کنند.

افرادی هم که عفونت ادراری و اختلالات کلیوی مثل کیست کلیوی یا بیماری‌های ارثی متابولیک دارند، بیشتر در خطر ابتلا به سنگ کلیه‌ هستند. در بعضی از این افراد، رژیم غذایی می‌‌تواند در تشکیل سنگ کلیه تاثیر داشته باشد. برای مثال، اگر شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سنگ کلیه قرار دارید، ممکن است پزشک از شما بخواهد غذاهای حاوی اگزالات مانند شکلات، قهوه و بعضی از میوه‌ها و سبزیجات را محدود کنید.

آیا باید کلسیم را محدود کرد؟

سال‌ها پزشکان تصور می‌کردند که رژیم غذایی کم کلسیم بهترین راه برای جلوگیری از سنگ کلیه است؛ به‌خصوص در آنهایی که سابقه ابتلا به سنگ کلیه در آنها مثبت است. اما تحقیقات جدید تفکر قبلی را تغییر داده‌اند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که رژیم‌های کم کلسیم موثر نیستند و حتی می‌توانند خطرناک باشند، چون موجب کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان می‌شوند.

مطالعات جدیدتر نشان می‌دهند که رژیم غذایی با کلسیم متوسط از همه بهتر است. دانشمندان برای مدت 5 سال، گروهی از مردان مبتلا به سنگ کلیه را بررسی کردند و دریافتند کسانی که سطح کلسیم رژیم غذایی آنها در حد متوسط است، نسبت به آنهایی که رژیم کم کلسیم دارند، کمتر احتمال دارد دچار سنگ کلیه شوند. از آنجا که کلسیم با اگزالات پیوند می‌خورد و آن را از بدن دفع می‌کند، برای بدن مفید است. بنابراین شیر خوردن را ترک نکنید.

آیا همه سنگ‌های کلیه به جراحی می‌انجامند؟

خوشبختانه چنین نیست. خبر خوب این است که بیشتر سنگ‌های کلیه خود به خود از بدن دفع می‌شوند. آنهایی هم که نیاز به درمان دارند، روش‌های غیرجراحی مختلفی وجود دارد. جراحی هم‌اکنون آخرین راه درمان سنگ‌های کلیه است.

برای بعضی از افراد، مصرف بیشتر آب تنها درمان لازم برای دفع سنگ‌های کلیوی از طریق ادرار است. بعضی اوقات مصرف داروهای ضددرد به همراه داروهای ادرارآور نیز تجویز می‌شود. براساس جنس سنگی که دارید، پزشک رژیم غذایی خاصی به شما می‌دهد تا از ایجاد موادی که موجب تشکیل سنگ می‌شود جلوگیری کنید. همچنین ممکن است پزشک داروهایی برای تنظیم مقدار کلسیم و سایر مواد شیمیایی درون ادرار که در ایجاد سنگ کلیه نقش دارند، تجویز کند.

اگر با این کارها سنگ کلیه شما دفع نشد، ممکن است به سنگ‌شکن ‌(eswl)نیاز داشته باشید.

در این روش، امواجی از خارج به داخل بدن فرستاده می‌شود که موجب شکسته شدن سنگ و خروج آن از بدن از طریق ادرار می‌شود. اگر سنگ خیلی بزرگ باشد یا محل آن برای سنگ‌شکن مناسب نباشد، جراحی یا یورتروسکویی لازم می‌شود.

در یورتروسکوپی وسیله‌ای داخل مجرای ادراری فرستاده می‌شود تا سنگ را خارج کند.

آیا سنگ کلیه قابل پیشگیری است؟

برای کسانی که سنگ کلیه دارند راه‌هایی وجود دارد تا بتوانند از خطر تشکیل مجدد سنگ کلیه جلوگیری کنند. باید بدانید که اگر یکبار مبتلا به سنگ کلیه شدید، احتمال آن که در آینده دوباره دچار همین حالت شوید زیاد است. مصرف بیشتر آب در طول روز یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از تشکیل سنگ است.

پزشک از شما سوالاتی می‌کند و آزمایش‌‌هایی درخواست می‌کند تا بداند چه چیزهایی باید تغییر داده شوند تا احتمال تشکیل دوباره سنگ در شما کاهش یابد. ممکن است رژیم غذایی یا داروهایی برای شما تجویز کند. بهتر است در این مورد توصیه‌های پزشک را به دقت گوش کنید.

آیا سنگ کلیه احتمال سنگ صفرا را افزایش می‌دهد؟

سنگ کلیه و سنگ صفرا هیچ رابطه‌ای باهم ندارند. آنها در 2 نقطه مختلف بدن تشکیل می‌شوند و کسانی که در خطر ابتلا به سنگ صفرا قرار دارند، گروه متمایزی از افراد مبتلا به سنگ کلیه‌اند. زن بودن، نژاد آمریکایی و مکزیکی آمریکایی، سن بالای 60 سال و بعضی رژیم‌های خاص خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهند.

آمارها چه می‌گویند؟

75 تا 80 درصد سنگ‌های کلیه از جنس اگزالات کلسیم و 7 درصد آنها از جنس اسید اوریک هستند. سنگ‌های استروویت (حاوی منیزیم، آمونیوم و فسفر)‌ 15 درصد و سنگ‌های سیستئینی کمتر از یک درصد سنگ‌های کلیه را تشکیل می‌دهند.

مصرف حداقل 5/2 لیتر مایعات در روز (در صورتی که از نظر پزشک منع مصرف نداشته باشد)‌ برای پیشگیری از سنگ کلیه مناسب است و بهترین مایعی که می‌توانید مصرف کنید، آب است.

بیش از نیمی از سنگ‌های کلیه علت ناشناخته دارند. از میان آنهایی که علت مشخصی دارند، عفونت ادراری یک عامل شایع است. پرکاری غدد پاراتیروئید و سطح اسید اوریک بالا از عوامل دیگر هستند.

حدود 85 درصد سنگ‌های کلیه خود به خود دفع می‌شود. این که چه روشی برای خروج سنگ باید استفاده شود، به محل سنگ، نوع و اندازه سنگ و فاکتورهای مرتبط با آن بستگی دارد. در صورت نداشتن عفونت و انسداد و با مصرف کافی داروی ضد درد، بهتر است سنگ را به حال خود رها کنیم تا خود به خود دفع شود.

دکتر امیر شیروانی