ریه‌هایی‌که بی‌صدا مسدود می‌شوند

به کدام گروه از بیماری‌های ریوی، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی یا COPD گفته می‌شود؟

بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی (chronic obstructive pulmonary disease) به طور کلی به 2 بیماری تقسیم می‌شوند؛ بیماری اول دارای علائم بالینی بوده و تحت عنوان برونشیت مزمن نامگذاری می‌شود. بیماری دوم هم به عنوان آمفیزم نام برده می‌شود. این بیماری سبب تخریب بافت ریه و ایجاد مشکلات پاتولوژیک می‌شود. بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی با ایجاد محدودیت در عبور جریان هوا در سیستم تنفسی فرد به التهاب ریه‌ها منجر می‌شوند و در اغلب موارد بیماری در فرد مبتلا در مدت زمان کوتاهی پیشرفت کرده و سبب ایجاد ناتوانی در فرد بیمار شده و به همین دلیل زندگی او را در معرض خطر مرگ و نابودی قرار می‌دهد.

بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی معمولا با چه علائمی همراه هستند؟

برونشیت مزمن با علائم بالینی به صورت تنگی نفس، سرفه خلطی مزمن، افزایش ترشح خلط‌ در مجاری تنفسی و همچنین علائم جنبی دیگر مانند ناتوانی در انجام امور روزمره زندگی و ایجاد اختلال در زندگی فرد مبتلا به این بیماری همراه است. معمولا احتمال ابتلا به برونشیت مزمن در افرادی که دارای افزایش وزن هستند، بیشتر خواهد بود. تشدید بیماری در فرد مبتلا با علائم دیگری نظیر احساس خستگی، افسردگی و بی‌خوابی همراه است که احتمال بهبودی بیمار را به میزان قابل توجهی تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. آمفیزم بیماری‌ای است که سبب تخریب حباب‌های هوایی ریه می‌شود و در نتیجه ریه بخوبی اکسیژن جذب نخواهد کرد. این افراد معمولا جثه ضعیف‌تری دارند و ناتوانی ظاهری در آنها بارز و مشخص است. در افراد مبتلا به این بیماری سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد و در نتیجه چهره فرد تیره می‌شود.

آیا ممکن است شخصی به این بیماری مبتلا باشد اما خودش از این موضوع اطلاعی نداشته باشد؟

در کشورهایی که مردم خیلی به وضعیت سلامت خود اهمیت نمی‌دهند، معمولا این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده نمی‌شود که این وضعیت بخصوص در کشورهای در حال توسعه بیشتر دیده می‌شود. ممکن است فردی سال‌ها از سرفه مزمن در عذاب باشد، اما به هیچ مرکز درمانی مراجعه نکند و در نتیجه این بیماری به طور تصادفی تشخیص داده شود. در مراحل اولیه، فرد بیمار تنها هنگام انجام فعالیت‌های بدنی شدید و نیاز به اکسیژن بیشتر با مشکل تنگی نفس مواجه می‌شود اما پس از چند سال بیمار حتی هنگام انجام فعالیت‌های بدنی سبک‌تر نیز با تنگی نفس مواجه خواهد شد؛ با کمبود سطح اکسیژن در خون فرد بیمار دچار سردردهای شدید می‌شود و احساس خستگی می‌کند.

چه عواملی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد؟

عوامل متعددی در ابتلا به بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی نقش دارند. علی‌رغم این که استعمال دخانیات به عنوان عامل اصلی ابتلا به این بیماری شناخته شده است، اما باید این نکته را خاطرنشان کرد که تغذیه نامناسب و کاهش مصرف پروتئین در برنامه غذایی روزانه افراد، آلودگی هوا در مناطق سرپوشیده یا آزاد، افزایش ذرات و آلاینده‌های سمی موجود در محیط زندگی ما که می‌تواند ناشی از مصرف سوخت‌های جامد مانند هیزم، آلودگی هوای ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و تردد خودروها در سطح شهر باشد و همچنین عدم تحرک کافی افراد نیز مانند احتمال ابتلا به بیماری‌های ریوی مزمن را افزایش دهد و به طور کلی می‌توان گفت سیگاری‌ها بیش از هر گروه دیگری در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های انسدادی ریوی مزمن هستند.

آیا این بیماری قابل درمان یا پیشگیری است؟

برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های ریوی باید تا حد امکان از مواجه شدن با عوامل زمینه‌ساز ابتلا به این بیماری جلوگیری شود. به طور کلی هر چه مواجهه با عوامل خطر کمتر باشد احتمال ابتلا به بیماری نیز کمتر خواهد بود. مهم‌ترین راهکار برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری جلوگیری از تماس با عوامل زمینه‌ساز این بیماری همچون آلودگی هوا، استعمال دخانیات و کم‌تحرکی خواهد بود. اما در زمینه درمان بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی باید این نکته مهم را خاطرنشان کرد، از آنجایی که بیماری آمفیزم سبب تخریب بافت ریه و کاهش سطح جذب اکسیژن می‌شود برگشت‌پذیر و قابل علاج نخواهد بود و بنابراین هیچ روش درمانی موثری بر درمان قطعی این بیماری وجود نخواهد داشت و با استفاده از راهکارهای درمانی می‌توان علاوه بر این که بیماری را تحت کنترل قرار داد و از پیشرفت آن جلوگیری کرد، تسهیلات بیشتری را در زندگی فرد بیمار ایجاد کرد.

بنابراین با استفاده از روش‌های درمانی مبتنی بر طب توانبخشی و بهبود وضعیت زندگی افراد بیمار می‌توان میزان مرگ و میر ناشی از ابتلا به این بیماری را تا حد ممکن کاهش داد.

از چه روشی برای تشخیص بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی استفاده می‌شود؟

تشخیص بیماری براساس نتایج آزمایش‌های عملکردی ریه انجام می‌گیرد. روش اسپیرومتری یا آزمون سنجش تنفس از رایج‌ترین روش‌های تشخیصی بیماری است. در این آزمایش حجم‌های تنفسی اندازه‌گیری می‌شود.

حجم کل هوا یا ظرفیت تنفسی فرد هوای خروجی از ریه در یک تنفس عمیق اندازه‌گیری شده و براساس نتایج به دست آمده ابتلا یا عدم ابتلا به بیماری انسدادی مزمن ریوی و شدت آن تعیین خواهد شد. اگر فردی سالم باشد، هوای خروجی از ریه قوی‌تر و سریع‌تر خواهد بود، اما اگر فردی بیمار باشد، احساس می‌شود هوایی که از ریه او خارج می‌شود، قدرت زیادی ندارد. در حقیقت برای تشخیص این بیماری جابه‌جایی حجم هوا و قدرت تنفس براساس ملاک‌های تشخیصی سنجیده می‌شود.

آیا آسم هم از بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی است؟

با وجود این که به نظر می‌رسد آسم و بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی علائم یکسانی دارند، اما این دو بیماری کاملا متفاوت بوده و اغلب تشخیص آنها به سختی انجام می‌شود. در بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی آسیب وارد شده به مسیر جریان هوا در سیستم تنفسی، همیشگی و دائمی است و در نتیجه قابل علاج نخواهد بود. اما در فرد مبتلا به آسم، التهاب مسیر جریان هوا سبب انقباض ماهیچه‌های مسیر عبور جریان هوا به ریه‌ها می‌شود که در نتیجه به علت باریک شدن مسیر عبور هوا فرد دچار تنگی نفس خواهد شد. در بیماری آسم این علائم موقتی هستند و فرد بیمار حتی گاهی این علائم را با شدت بیشتری تجربه می‌کند.

در سطح دنیا چند نفر به بیماری‌های مزمن انسدادی ریوی مبتلا هستند و مرگ و میر ناشی از آن چقدر بوده است؟

براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، بیماری مزمن انسداد ریوی یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در سطح جهان است. هم‌اکنون 210 میلیون نفر از مردم دنیا به این بیماری مبتلا هستند. میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری در سال 2005، سه میلیون نفر در کل دنیا بوده است. معمولا بیماری‌های مزمن بسیار موذیانه پیشرفت می‌کنند، بنابراین پیش از این که فرد به دلیل علائم ناشی از آن به پزشک مراجعه کند بیماری در بدن فرد بیمار پیشرفت کرده است. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی شده است با وجود کاهش مرگ و میر ناشی از سل، مالاریا و سوءتغذیه در کشورهای در حال توسعه در آینده‌ای نه چندان دور بیماری‌های غیر واگیر مانند بیماری‌های قلبی و عروقی و سرطان و همچنین بیماری‌های ریوی و عفونت‌های مجاری تنفسی از عوامل اصلی مرگ و میر انسان‌ها در سطح این کره خاکی باشد.

واکنش سازمان جهانی بهداشت نسبت به شیوع بیماری‌های ریوی در سطح دنیا چه بوده است؟

سازمان جهانی بهداشت از سال 2000 میلادی برای نخستین‌بار اهمیت بیماری‌های غیر واگیر تنفسی مانند بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی و آسم را مورد توجه قرار داد. چندین سال بود که سازمان جهانی بهداشت و کشورهای تحت حمایت این سازمان، درمان بیماری‌های عفونی را که منجر به مرگ و میر شمار زیادی از انسان‌ها می‌شوند مهم‌ترین اولویت خود قرار داده بودند تا این‌که سرانجام این سازمان موفق شد تعداد زیادی از بیماری‌های عفونی را درمان و ریشه‌کن کند و به این ترتیب میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی کاهش چشمگیری خواهد داشت. در سال 2005، هفتاد درصد کل مرگ و میر انسان‌ها ناشی از بیماری‌های غیرعفونی بوده است و بر این اساس تخمین زده می‌شود، تا سال 2015 مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیر واگیر در کشورهای مختلف افزایش یافته و این گروه از بیماری‌ها سهم بیشتری از مرگ و میر انسان‌ها را در سطح جهان شامل شود. اگرچه تاکنون بیماری‌های مزمن انسداد ریوی آنچنان که باید به عنوان یکی از انواع بیماری‌های غیرواگیر کمتر مورد توجه نبوده‌اند، اما براساس تحقیقات جدیدی که در این زمینه انجام شده است، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 میلادی بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی پس از بیماری‌های قلبی و عروقی و سرطان‌ها سومین عامل اصلی مرگ و میر انسان‌ها در سطح جهان باشد که به نظر می‌رسد علت اصلی آن افزایش مصرف دخانیات باشد. این موضوع سبب شد سازمان جهانی بهداشت با توجه به شیوع بیماری‌های غیرواگیر در سطح جهان و اهمیت این بیماری‌ها در سال 2000 تاسیس سازمانی به نام سازمان گارد را مورد توجه قرار دهد. در حقیقت گارد (Respiratory Disease Global Alliance against chraonic) سازمانی است که با هدف هم‌پیمانی جهانی در برابر بیماری‌های مزمن ریوی شکل گرفته است. بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها در راس بیماری‌های غیرواگیر هستند و بیماری‌های ریوی از بیماری‌های اصلی است که احتمال می‌رود تا سال 2030 بیشترین میزان مرگ و میر را به خود اختصاص دهد. با توجه به اهمیت این موضوع ائتلافی به نام گارد شکل گرفته است که زیر نظر سازمان بهداشت جهانی فعالیت می‌کنند.

آیا در کشور ما هم اقدامات مشابهی انجام شده است؟

در سازمان گارد 28 کشور عضویت دارند که کشور ما هم یکی از این کشورهاست. علاوه بر این 12 کشور دیگر همچون کشورهای ایالات متحده آمریکا و کانادا هم علاقه‌مندی خود را برای عضویت در این سازمان اعلام کرده‌اند که احتمال دارد تعدادی از آنها تاکنون به عضویت این سازمان درآمده و فعالیت خود را در این سازمان آغاز کرده باشند. در ایران این ائتلاف یا هم پیمانی از خرداد سال 1387 فعالیت خود را آغاز کرده که به عنوان گروه گارد ایران شناخته شده است. دکتر محمدرضا مسجدی، قائم مقام پژوهشکده سل و بیماری‌های ریوی نماینده رسمی کشور ایران در سازمان جهانی گارد است و هر فعالیتی که در این زمینه در کشور انجام می‌شود، به طور مستقیم زیر نظر ایشان خواهد بود.

در حقیقت گارد یک هم‌پیمانی جهانی برای کنترل بیماری‌های مزمن ریوی است. در این سازمان در کشورهای مختلف سازمان‌های دولتی، غیردولتی، »NGO«ها یا سازمان های خودگردان با هم همکاری می‌کنند تا در نهایت بتوانند بیماری‌های مزمن تنفسی را تحت کنترل قرار دهند. در کشور ما دفتر رهبر معظم انقلاب، کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شورای سیاستگذاری سلامت صدا و سیما، انجمن پزشکان عمومی، انجمن‌های تخصصی پزشکی کشور، سازمان نظام پزشکی ایران و بسیج جامعه پزشکی با سازمان گارد ایران همکاری می‌کنند. با این حال هر سازمان دیگری که آمادگی داشته باشد، می‌تواند همکاری خود را با گروه گارد ایران اعلام کند که بدون تردید از آن استقبال خواهد شد.

فرانک فراهانی‌جم