شفاف‌سازی دوای درد آمارهای متناقض

رئیس سازمان بازرسی کل کشور چندی پیش با تاکید بر این‌که برخی آمارهای ارائه شده در تولید سیمان، فولاد، آلومینیوم و مس واقعی نیست، لب به انتقاد از دست‌اندرکاران این بخش‌ها گشود. با این حال مسوولان دولت در مقام دفاع از آمارهای خود برآمدند و پاره‌ای استدلال‌های فنی ارائه کردند. آنان ابزار می‌دارند پیش از راه‌اندازی هر واحد تولیدی باید ظرفیت‌سازی درخصوص آن صورت گیرد و در واقع ظرفیت‌سازی‌ بخشی از آماده‌سازی واحدهای تولیدی است. از این دریچه آنان به گزارش سازمان بازرسی کل کشور ایراد گرفتند که اظهارات رئیس این سازمان بدون در نظر گرفتن آمار ظرفیت تولید و خودتولید بوده است و در واقع تفاوتی که میان این دو وجود دارد همین است، چرا که دولت همواره توضیحات خود را درباره تفاوت میزان ظرفیت و میزان تولید اعلام کرده است.

برخی کارشناسان وزارت صنایع و معادن نیز اظهارنظر سازمان بازرسی کل کشور در این زمینه را ناشی از بی‌اطلاع و ناآگاهی کارشناسان این سازمان هنگام تهیه گزارشیاد شده دانسته‌اند، اما بعضی کارشناسان نیز نوع تهیه و اعلام این‌‌گونه گزارش‌ها را بیان ناصحیح واقعیت‌های موجود ارزیابی می‌کنند. این در حالی است که سازمان بازرسی مجموعه‌ای کارشناسی و تخصصی است که در حوزه‌های مختلف به مسائل مرتبط اشراف دارد.

سمیعی‌نژاد، معاون امور معدنی وزارت صنایع و معادن درباره صحت و درستی آمارهای ارائه شده در زمینه تولیدات معدنی و صنعتی این وزارتخانه تاکید دارد و می‌گوید: آمارهای اعلام شده از سوی سازمان بازرسی کل کشور مربوط به تولیدات سال قبل است، در حالی که بخشی از ظرفیت‌سازی‌های انجام شده امسال به نتیجه رسیده و براساس افزایش تولیدی که در سال جاری داشته‌ایم آمار جدید اعلام می‌شود.

وی تاکید می‌کند: ظرفیت‌سازی امری نیست که زود جواب دهد، بلکه 2 تا 3 سال طول می‌کشد تا واحدهای افزایش تولید به بهره‌بر‌داری نهایی برسند.

در حال حاضر 53 میلیارد تن ذخایر معدنی در کشور وجود دارد که برنامه‌ریزی‌های زیادی به منظور استخراج و تولید بیشتر این ذخایر مانند سیمان، سنگ آهن، مس، آلومینیوم و فولاد صورت گرفته، به طوری که از این میزان استخراج در سال‌های گذشته 143 میلیون تن تولیدات معدنی به دست آمده است.

تفاوت در آمار تولید سیمان

علی‌اکبر محرابیان، وزیر صنایع و معادن می‌گوید میزان تولید سیمان در نیمه‌نخست امسال به 26 میلیون و 181 هزار تن رسیده که نسبت به سال گذشته 8/7 درصد رشد داشته است. کل تولیدات سال گذشته در بخش سیمان 44 میلیون و 400 هزار تن بوده که 172 هزارتن آن صادر و در مقابل 78 هزار تن سیمان وارد کشور شده است. طبق گفته محرابیان، 27 طرح سیمانی با ظرفیت 26 میلیون تن با استفاده از تسهیلات حساب ذخیره ارزی تا 3 سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.

علی‌محمدبُد، کارشناس امور سیمان درباره تفاوت آمارها در این حوزه به خبرنگار ما می‌گوید: هیچ تفاوتی در این زمینه وجود ندارد، زیرا میزان ظرفیت تولید و حجم تولید امری است کاملا واضح و نیاز به توضیحی ندارد، زیرا در حال حاضر ظرفیت تولید سیمان کشور 59 میلیون و 780 هزار تن است و در 6 ماهه نخست سال، 26 میلیون تن سیمان تولید شده است و طبق برنامه‌ریزی وزارت صنایع و معادن قرار است تا پایان سال 52‌میلیون تن سیمان در کشور تولید شود. وی استفاده نکردن از تمام ظرفیت تولید را به علت چند مساله فنی می‌داند و می‌گوید: گاهی اوقات برخی خطوط تولید سیمان باید دوره تعمیرات را سپری کنند. به همین دلیل نمی‌توان از تمام توان کارخانجات تولید سیمان استفاده کرد و این موضوعی کاملا طبیعی است و در تمامی گزارش‌ها به صورت شفاف به آن پرداخته می‌شود.

این در حالی است که پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور پیشتر گفته بود سالانه تولید سیمان کشور 45 میلیون تن است، در حالی که 69‌‌‌میلیون تن اعلام شده است.

تفاوت در آمار تولید فولاد

همچنین بخش دیگری که در آمار ارائه شده‌ میان دولت و سازمان بازرسی کل کشور اختلاف وجود دارد، حوزه تولید فولاد است. طبق گزارش انجمن جهانی فولاد که در سایت رسمی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز آمده است، ایران سال گذشته 10 میلیون تن تولید فولاد داشته و در بین تولیدکنندگان فولاد جهان رتبه 19 را به خود اختصاص داده و در منطقه خاورمیانه نیز رتبه دوم را کسب کرده است.

به گفته کارشناسان فولاد، با توجه به ظرفیت سازمان‌های صورت گرفته، امکان تولید 15 تا 17 میلیون تن فولاد در کشور وجود دارد و طرح‌های در دست اجرا در این بخش از 20 تا 60‌‌درصد پیشرفت فیزیکی برخوردارند. وزارت صنایع و معادن در این زمینه در پاسخ به گزارش سازمان بازرسی کل کشور گفته است بارها در این زمینه توضیح داده که توان تولید فولاد کشور به میزان 15 میلیون تن وجود دارد.

طی گزارشی که شرکت تهیه و تولید مواد معدنی در سایت رسمی خود اعلام کرده، در 5‌‌ماهه نخست سال جاری تولید فولاد خام به 4 میلیون و 555 هزار تن رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از 10 درصد رشد تولید برخوردار شده است.

براساس همین گزارش، تولید محصولات فولادی نیز به4 میلیون و 46 هزار و 66 تن رسیده است.

پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور در گزارش خود تصریح کرده بود سالانه 10 میلیون و 903 هزار تن فولاد در کشور تولید می‌شود، در حالی که این رقم از سوی دولت 15‌میلیون تن اعلام می شود و این اظهارنظر از سوی وی در حالی مطرح شده که وزیر صنایع از برگزاری جشن خودکفایی تولید فولاد در دهه فجر امسال خبر داده است.

در همین زمینه یک کارشناس امور فولاد به خبرنگار ما می‌گوید: احتمالا در گزارش سازمان بازرسی محصولات فولادی و تولید فولاد خام هر دو یکجا منظور شده‌اند، در حالی که این دو از هم کاملا جدا هستند.

خلیفه سلطان، دبیر انجمن تولید فولاد نیز ضمن تاکید بر درستی آمار به خبرنگار ما می‌گوید: در زمینه فولاد نباید بر آمار و ارقام متمرکز شویم، بلکه معضل فعلی فولاد زیرساخت‌های ظرفیت‌سازی فولاد مانند حمل و نقل و انرژی است که باید با صنعت فولاد پیشرفت داشته باشد.

اختلاف میان وزارت صنایع و معادن و سازمان بازرسی کل کشور مشمول آمار تولید سنگ آهن در کشور نیز می‌شود و طرفین نسبت به این آمارها به یکدیگر انتقاد دارند.

طبق گزارش وزارت صنایع و معادن در نیمه نخست سال جاری، 7/12 میلیون تن سنگ آهن در کشور تولید شده که 15 میلیون و 438 هزار تن مجموع استخراج سنگ آهن گزارش شده است.

محمد آزاد، رئیس اتحادیه آهن‌فروشان، آمارهای ارائه شده از سوی وزارت صنایع درباره تولید آهن را واقعی عنوان می‌کند و معتقد است باید حمایت بیشتری از صنعت فولاد کشور صورت گیرد زیرا با توجه به حجم تولید فولاد پاسخگوی نیاز داخلی نیست و بخشی از فولاد مورد نیاز از طریق واردات تامین می‌شود.در حال حاضر از معدن سنگ آهن بافق در استان یزد سالانه 7‌میلیون تن سنگ آهن تولید می‌شود که با اجرای طرح‌های افزایش ظرفیت تولید از این معدن به 12 میلیون تن در سال خواهد رسید.

آمار زغال سنگ، آلومینیوم و مس

همچنین از دیگر تولیدات معدنی کشور زغال سنگ است که در 6 ماهه نخست سال جاری 593 هزار و 269 تن کنسانتره زغال سنگ تولید شده که میزان استخراج آن در همین مدت 957 هزار و 650 تن اعلام شده است.

طبق گزارش وزارت صنایع و معادن، تولید آلومینیوم نیز در نیمه اول سال از رشد 22 درصدی برخوردار بوده و تولید ‌آن به 143 هزار و 622 تن رسیده است.

به گفته سمیعی نژاد، سال گذشته برای افزایش تولید آلومینیوم 457 هزار تن ظرفیت جدید تولید ایجاد شده و 250 هزار تن از این میزان ظرفیت به تولید قطعی رسیده و امسال قرار است این ظرفیت به 300 هزار تن برسد.

با این حال در گزارشی که سازمان بازرسی کل کشور ارائه کرده از ارائه آمار 457 هزار تنی تولید آلومینیوم به جای تولید واقعی250 هزار تنی انتقاد شده است که سمیعی‌نژاد معتقد است آمارهای وزارت صنایع و معادن درباره این محصول به همین شکل به سازمان بازرسی کل کشور ارائه شده است.

همچنین درباره تولید مس نیز وزارت صنایع اعلام کرده براساس طرح‌های افزایش ظرفیت، حجم تولید مس به 260 هزار تن خواهد رسید و در حال حاضر این فلز باارزش سالانه 140‌هزار تن تولید می‌شود.

در حال حاضر صنعت تولید مس منتظر آغاز عملیات اجرایی 7 پروژه بزرگ است تا وعده‌های داده شده در زمینه افزایش تولید به تحقق برسد، اما این پروژه‌ها در مرحله مذاکره و عقد قرارداد با پیمانکاران داخلی و خارجی است که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال تعیین تکلیف شود.براساس این گزارش، شرکت ملی صنایع مس ایران در برنامه خود تولید 210‌‌هزار تن مس کاتد را دارد که تا مرداد ماه 41 درصد آن تحقق یافته است.

در هر حال آمارهای ارائه شده از سوی سازمان بازرسی نیز مبتنی بر گزارش مستدل و دقیق کارشناسان این مجموعه نظارتی است و مسئولا‌ن دولتی نمی‌توانند کارشناسان این سازمان را به بی‌اطلا‌عی یا خدای نخواسته سیاسی‌کاری متهم کنند.

براساس آنچه گفته شد، برای پرهیز از بروز اختلاف و شفاف‌سازی که دولت به آن معتقد است و شفاف‌سازی آمارها، ارقام، طرح‌ها و برنامه‌ها را سرلوحه کار خود قرار داده، ضروری است در ارائه آمار و ارقام اهداف تعیین شده دقت لازم صورت گیرد تا گزارش دستگاه‌های اجرایی و نهادهای نظارتی با هم تفاوت نداشته و ذهنیتی برای هیچ‌کس ایجاد نشود که یکی از تبعات عدم شفاف‌سازی، بی‌اعتمادی مردم به گزارش‌های ارائه شده از سوی نهادهای دولتی است.

در دوران مبارزات انتخاباتی نیز چنین فضایی متاسفانه به وجود آمد و عده‌ای در مقام مچ‌گیری یکدیگر برآمدند.

طبیعی است در حوزه کلان صنعت، تصمیم‌گیری، هدف‌سازی و برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها زمانبر است و ساخت یک مجتمع فولادسازی یا طرح افزایش ظرفیت تولید برنامه‌ای نیست که یکشبه یا یکساله به نتیجه برسد بلکه مستلزم صرف زمان 3 تا 5 ساله است و چون اجرای برخی سیاست‌ها در حوزه سیاست‌های کلان نظام می‌گنجد، ممکن است در دولتی یک تصمیم اتخاذ شود و نتیجه آن در دولت دیگر مشخص شود و افتخار بهره‌برداری از آن نصیب دولت بعدی شود.

اصل مسلم به نتیجه رسیدن سیاست‌ها، برنامه‌ها و اهداف برای پیشبرد و توسعه همه‌جانبه کشور است.

به هر روی ضرورت دارد دقت و شفافیت در تمام آمار، ارقام، طرح‌ها و برنامه‌ها و اعتماد طرفین و مردم، سرلوحه کار مدیران، مجریان و ناظران قرار گیرد.

زیبا اسماعیلی