منو بشناس

هر رفتاری که از انسان سر می‌زند به منظور برآورده شدن یکی از نیازها و خواست‌های بدنی و روانی اوست. نیازهای اساسی بشر را می‌توان به 2 دسته تقسیم کرد.

1- نیازهای زیست‌شناختی (زیستی): که گاهی نیازهای اساسی، نیازهای اولیه، نیازهای نظری و نیازهای ناآموخته نیز نامیده می‌شوند، زیرا زندگی بدون ارضای آنها غیرممکن یا بسیار دشوار است و نیز زیربنای نیازهای نوع دوم هستند.

2- نیازهای روان‌شناختی (روانی): نیازهای روانی یا ثانویه که عدم ارضای این نیازها باعث پیدایش اختلالات، ناراحتی‌ها و بیماری‌های روانی می‌شود و گاهی آنچنان تعادل عاطفی فرد را به‌هم می‌زند که از زندگی بیزار می‌شود. بسیاری از ناامیدی‌ها، افسردگی‌ها، نگرانی‌ها، پرخاشگری‌ها، بزهکاری‌ها و حتی قتل‌ها و خودکشی‌ها، در بیشتر اوقات به علت عدم ارضای صحیح نیازهای روانی است.

مهم‌ترین نیازهای نوجوانان

نیاز به تشویق و قدردانی: نوجوان نیاز دارد اطرافیان کارهای مفیدش را درک کرده، از او تشکر و قدردانی کنند. اگر از او قدردانی نشود و مورد تشویق قرار نگیرد دچار ناامیدی خواهد شد. نوجوانان نیاز دارند بیشتر اعمال خوب آنها تشخیص داده شود و بموقع از آنها قدردانی شود و میل دارند معایب آنها مورد توجه گیرد.

نیاز به استقلال: بسیاری از نوجوانان تصور می‌کنند دیگر کودک نیستند که احتیاج به مراقبت و کنترل داشته باشند، در نتیجه می‌خواهند هر چه زودتر در امور مربوط به خود تصمیم بگیرند و از آزادی‌های فردی و اجتماعی برخوردار باشند.

نیاز به مطالعه: نوجوانان مطالعه مجلات را بر کتاب ترجیح می‌دهند. ابتدا به خواندن مطالب شوخی یا لطیفه علاقه نشان می‌دهند و بعدها به مطالعه اخبار همگانی علاقه‌مند می‌شوند. مجله و کتاب وسیله خوبی برای پر کردن اوقات فراغت است. وجود کتابخانه‌های مناسب در مدرسه و محله عوامل موثر در جلب نوجوانان به مطالعه و کتاب خواهد بود.

نیاز به کمک و هدایت بزرگسالان در حل مسائل شخصی: نوجوان به علت ناپختگی و کم‌تجربگی همواره نیازمند است که در حل بعضی مشکلات و مسائل شخصی و موفقیت در سازگاری با محیط از سوی والدین، معلمان و اشخاص مورد اعتمادش راهنمایی شود. هدایت و راهنمایی نوجوان باید از روی آگاهی کامل و احتیاط و با محبت و احترام به شخصیت وی انجام گیرد.

نیاز به مهربانی و محبت: رابطه نزدیک و محبت‌آمیز با چند شخص موثر در زندگی اکثرا ایجاد رضایت می‌کند. خانواده یکی از کانون‌های گرم و محبت‌زا بوده است. نیاز به مهربانی و محبت شامل دوست داشتن و دوست داشته شدن است که در همه سنین عمر ادامه دارد و کمبود و فقدان آن تاثیرات نامطلوب و دردناکی در روح افراد به وجود آورده، روابط آنها را با دیگران تحت تاثیر قرار می‌دهد. کمبود محبت می‌تواند در فرد ایجاد عقده حقارت کرده، او را حسود و کینه‌توز کند یا باعث ایجاد احساس تنهایی و انزوا شود. اگر نوجوانی از محبت در کانون خانواده سیراب نشود این کمبودها را در خارج از خانواده جستجو خواهد کرد که این امر سرچشمه بسیاری از فریب‌ها و انحرافات برای نوجوان خواهد بود.

نیاز به تعلق خاطر: آدمی طبعا نیازمند است خود را به گروهی اعم از خانه و خانواده، مدرسه، همسن‌ها و... متعلق و منسوب بداند. ارضا نشدن این نیاز روان‌شناختی طبیعی سبب می‌شود فرد از خویشتن بیگانه شود و خود را یک موجود بی‌معنا و آلت‌دست دیگران تصور کند. افرادی در دوره نوجوانی دست به خودکشی می‌زنند که 2 نیاز مذکورشان در حد مطلوب ارضا نشود. (نیاز به محبت و تعلق خاطر)

نیاز به پذیرفتگی و ارزشمندی: نیاز به محبت و نیاز به تعلق خاطر طبعا نیاز به پذیرفتگی یا مورد پذیرش اطرافیان قرار گرفتن را نتیجه می‌دهند و هر فرد در طول عمرش نیاز دارد مورد پذیرش اطرافیان قرار بگیرد و او را آنچنان که هست بپذیرند، به او ارزش دهند و از طرد شدن از جمع در امان باشد.

نیاز به آزادی از ترس و گناه: آدمی نیازمند است از ترس، سرزنش و احساس گناه آزاد باشد، زیرا هر 3 مورد موجب اضطراب او می‌شوند. به عبارت دیگر، فرد نباید دائم مورد تهدید قرار گیرد و از هر عملی که انجام می‌دهد احساس گناه کند و سرانجام، خود را یک فرد بی‌کفایت یا به گفته بعضی‌ها «آدم‌نشو» تصور کند.

نیاز به احساس امنیت: هر شخص در هر سن و سالی و در هر شرایطی نیازمند است از لحاظ عاطفی، اجتماعی، اقتصادی و... امنیت خاطر داشته باشد و هر لحظه نگران این نباشد که مثلا ممکن است موقعیت اجتماعی خود را از دست بدهد، مورد بی‌مهری قرار بگیرد، برنامه عادی زندگی او به‌هم بخورد، خانواده‌اش از هم بپاشد و... .

نیاز به موفقیت (پیشرفت): این نیاز نیز از دیگر نیازهایی است که در زندگی فردی و اجتماعی انسان نقشی اساسی دارد؛ چرا که فعالیت و تلاش انسان در هموار کردن مسیر و حل مشکلات بی‌شمار زندگی و رسیدن به اهداف مورد نظر می‌تواند مبتنی بر این نیاز و انگیزه باشد. تسلط یافتن بر طبیعت و محیط، دستکاری کردن اشیا، موفقیت در انجام فعالیت‌های تربیتی و خدمات انسانی، سازمان دادن و متشکل ساختن اشیا، افکار و اشخاص، رسیدن به سرعت عمل و استقلال عمل، فائق آمدن بر سختی‌ها و رسیدن به اهداف مورد نظر، موجب احساس لذت در انسان و بالا بردن عزت نفس در وی می‌‌شود.

نیاز به بیان و ابراز خود: بیان خود و اظهار وجود، از دیگر نیازهایی است که نوجوان از طریق ارائه نظرات، افکار یا نمایش آنچه فرد به طور مستقل به انجام آن پرداخته است، ارضا می‌شود. این نیاز در واقع برای شناساندن شخصیت، توانایی، کارایی و ارزشمندی خود و دیگران است. البته وجود این نیاز گاه موجب می‌شود فرد کارهای خود را به رخ دیگران بکشد و به طور آگاهانه یا ناخودآگانه به تعریف و تمجید خود بپردازد.

سخن آخر: نوجوانی دوره‌ای است بظاهر کوتاه، ولی بسیار مهم و حساس و قابل توجه، زیرا وجود زمینه‌های لغزش و انحرافات در برخی از آنها و توجه به آمار گمراهان این سنین در جهان، زنگ خطری برای والدین و مربیان است. توجه به این نکته اهمیت دارد که مربیان و والدین باید با درک دنیای روانی آنان و با آشنایی از نیازها و حالات و رفتارشان درباره‌ آنها بیندیشند و بعد موضعگیری کنند. به عبارت دیگر پیشگیری گاه مهم‌تر از درمان است و روی پایه‌های استوار امروز است که می‌توان بنایی محکم در فردا احداث کرد و با توجه به اهمیت نیازهای خاص دوره نوجوانی و نقش آن در سلامت روانی، رشد و پیشرفت در زمینه‌های مختلف فکری و اجتماعی نوجوان، لازم است خانواده، مدرسه و جامعه با استفاده از برنامه‌ها و فعالیت‌های متنوع و مفید، موجبات ارضای این نیازها را فراهم آورند.

صابر محمدی