ترکیب طلایی

کمپانی‌های مشهور دیزنی، پیکسار، دریم‌ورکز، برادران وارنر و... در طول سال‌های فعالیتشان به این نتیجه رسیده‌اند که شخصیت‌های جذاب کارتونی آثارشان نیازمند صداهایی آشنا و نقش‌‌گویی‌های تماشاگرپسندی هستند، بویژه این که طیف وسیعی از مخاطبان کارتون‌ها را کودکان و نوجوانان در سراسر دنیا تشکیل می‌دهند اما کمپانی‌ها نیم‌نگاهی به مخاطب بزرگسال نیز دارند و می‌خواهند توجه این گروه سنی را هم به تولیداتشان جلب کنند.

برای همین موضوع از صدای آشنای هنرپیشه‌های شاخص سینما استفاده کرده‌اند تا بتوانند هواداران آنان را به پای تماشای اثرشان بکشانند و هم با توجه به نوع شگرد دیالوگ‌گویی این افراد، رنگ و لعاب زیبایی به کاراکترهای خلق‌شده بدهند. البته این رویکرد نوینی نیست که سازندگان انیمیشن تازگی‌ها بدان روی آورده باشند بلکه در کارتون‌های کلاسیک والت‌دیزنی هم شاهد آن بوده‌ایم؛ مانند صدای هنرپیشه مسلطی چون پیتر یوستینف به جای شخصیت پرنس‌جان در کارتون رابین هود و جنگل شروود که موکد این نگاه هوشمندانه و حرفه‌ای است؛ نگاهی که با حضور صدای بازیگران مطرح در آثار گوناگون تاکنون ادامه پیدا کرده است.

برای نمونه نقش‌گویی رابین ویلیامز به جای شخصیت غول چراغ جادو در کارتون علاءالدین، جرمی آیرونز در نقش (اسکار/ سلطان شیر)، تام هنکس (وودی / داستان اسباب‌بازی)، وال کیلمر (موسی‌(ع) / عزیز مصر)، رابرت دنیرو (دن لینو / داستان کوسه)، ادی مورفی و کامرون دیاز (الاغ و پرنسس فیونا / شرک) و ... را می‌توان اشاره کرد.

در این رهگذر، برای علاقه‌مندان به دوبلاژ،‌ دوبله فارسی کارتون‌های کلاسیک جملگی خاطره‌انگیز هستند و این خاطرات را می‌توان در میان سه نسل جستجو کرد.

بسیاری از افراد هنوز هم دیالوگ‌های به‌یادماندنی کارتون‌هایی چون سیندرلا، گربه‌های اشرافی، پسر جنگل، رابین‌هود،‌ پینوکیو و ... را برای یکدیگر نقل کرده و از آنان لذت می‌برند که این عامل سن و سال نیز نمی‌شناسد چرا که حضور پررنگ دوبلاژ در آثار ذکرشده نمایان است.

هنگامی که ساختار یک انیمیشن از لحاظ شخصیت‌پردازی، قصه، طراحی مناسب تصویری شخصیت کارتونی و به‌کارگیری رنگ و نور چشم‌نواز به شکل مطلوبی ارائه شده باشد، آن وقت با یک طراحی صدای مناسب جهت نقش‌گویی‌ها، اثری نامیرا در ذهن تماشاگرش می‌شود و آثار مذکور با دوبله فارسی گواه این شاخصه هستند. بی‌شک عنصر ماندگار شدن دوبله کارتون‌های کلاسیک، بحث خلاقیت است؛ خلاقیتی که در کنار ترجمه با کیفیت، از طریق شناخت حالات شخصیت کارتونی با تیپ‌سازی مطلوب صدایی شکل گرفت.

برای نمونه صدای باوقار، مردانه و همیشه ماندگار زنده‌یاد ایرج ناظریان وقتی در قالب کاراکتر کارتونی قرار گرفت، نتیجه‌اش شد صدای پادشاه کارتون سیندرلا که با بداهه‌گویی در کنار یکی از دوبلورهای توانای این عرصه یعنی شهروز ملک‌آرایی (صدای نقش وزیر اعظم)‌ لحظاتی به یادمادنی را به یادگار گذاشتند.

این نکته بارز را می‌توان در کار گویندگان دیگری چون خسرو خسروشاهی (در کارتون بامبی)‌، صادق ماهرو (گوریل انگوری)‌، زنده‌یادان عزت‌الله مقبلی و حسن عباسی (در نقش‌های پدر ژپتو و جیمینو در کارتون پینوکیو)‌ و... تعمیم داد. بحث خلاقیت در کارتون‌گویی (که یکی از شیوه‌های گویندگی فیلم است)‌ در دهه‌های 1360 و 1370 هجری شمسی در تلویزیون و موسسات ویدیو رسانه ادامه پیدا کرد بویژه در تلویزیون که با انبوهی از آثار گوناگون ژاپنی و حتی کارتون‌های نازل اروپای شرقی مواجه بود که با هنر دوبلورها دیدنی شدند.

هنوز کسی نقش‌گویی‌های زیبای اکبر منانی به جای شخصیت زبل‌خان (به واقع این کارتون اروپای شرقی از لحاظ تصویری و داستان هیچ جذابیتی نداشت و تنها با تیپ‌گویی منانی خوب از آب درآمد)‌، اصغر افضلی به نقش وروجک (در کارتون وروجک و استاد نجار)‌، منوچهر والی‌زاده به جای لوک خوش‌شانس، زهره شکوفنده به جای جودی ابوت در کارتون بابا لنگ‌دراز و جواد پزشکیان (اسکروچ)‌، غلامعلی افشاریه (زمزمه گلاکن)‌ و... را فراموش نکرده است. با سپری شدن این دو دهه، در دهه 80 شاهد خاموشی شعله مقوله خلاقیت در دوبله کارتون بودیم.

دیگر نه از آن تیپ‌گویی‌های شاخص خبری بود و نه از انتخاب صداهای مناسب برای شخصیت‌های کارتونی. آثاری که با صدای هنرپیشه‌های مشهور تولید می‌شدند، نگاهی حرفه‌ای برای دوبله فارسی آنان در تلویزیون وجود نداشت و محمل مناسبی شد برای تازه‌واردان و کارآموزان عرصه دوبله که تمرین صدایی خود را در این قبیل آثار انجام دهند!

زمانی که انیمیشن داستان کوسه (کارگردانان: ویکی ینسن و بیبوبر گرون، محصول 2004)‌ از تلویزیون پخش شد، علاقه‌مندان دوبلاژ در انتظار صداهایی بودند که به جای صداپیشگان معروف این کارتون نقش‌گویی کنند.

حضور صدای بازیگرانی چون ویل اسمیت، رابرت دنیرو، آنجلینا جولی و پیتر فالک این انتظار را بالا برده بود که دوبلورهایی مثل منوچهر والی‌زاده، بهرام زند، زهره شکوفنده و منوچهر اسماعیلی در دوبله داستان کوسه حضور داشته باشند ولی این طور نشد و با صداهایی کاملا معمولی و نقش‌گویی‌های بی‌حسی و حال این کارتون جذاب دوبله شد اما همین چند هفته پیش بود که با تماشای دوبله کارتون «هورتن صدای هو می‌شنود( »!کارگردانان جیمی هیوارد، استیو مارتینر ، 2008)‌ بارقه‌های امید در زمینه دوبله کارتون در تلویزیون دوباره زنده شد. وقتی صدای تا ابد ماندگار منوچهر اسماعیلی را برای اولین بار در دوبله کارتونی اینچنینی شنیدیم، در گفتگوهایی که با وی تا به حال داشته‌ایم، ایشان همواره اظهار علاقه‌مندی برای حضور در دوبله کارتون می‌کردند؛ اما هربار بنا به دلیلی این فرصت فراهم نمی‌شد و این پرسش به وجود آمده بود که این استاد تیپ‌سازی و تیپ‌گویی دوبلاژ با توجه به علاقه‌اش به حضور در دوبله انیمیشن (برخی از دوبلورها هیچ تمایلی نسبت به استفاده صدایشان در دوبله کارتون ندارند)! چرا این نوع صداپیشگی را نیز تجربه نکرده است؟ خوشبختانه این اتفاق افتاد و مدیر دوبلاژ باتجربه‌ای چون ناصر طهماسب، این دعوت را از اسماعیلی برای دوبله هورتن به عمل آورد. برای خود طهماسب نیز این کار حال و هوای دیگری داشت؛ چراکه پس از سال‌ها که صدایش روی شخصیت مشهور کارتونی‌ای مانند باگزبانی و کاپیتان یوگی (یوگی و دوستان)‌ برای طرفداران دوبله خاطره شده بود، در دوبله این انیمیشن نقش‌گویی کرد.

در اینجا به جرات می‌توان این ادعا را کرد که نقش‌گویی‌های اسماعیلی و طهماسب در کنار هم، همواره حاصل آبرومندانه‌ای برای تاریخچه دوبلاژ ایران داشته و این دو استاد صاحب سبک، یک «ترکیب طلایی» را برای نقش‌گویی‌هایشان ایجاد کرده‌اند.

دوبله فیلم‌ها و آثاری چون پاپیون (گویندگی اسماعیلی و طهماسب به ترتیب به جای استیو مک‌کوئین و داستین هافمن)‌، رودخانه رازآلود (شان پن و تیم رابینز)‌، هفت (مورگان فریمن و کوین اسپیسی)‌، فهرست آرزوها (مورگان فریمن و جک نیکلسن)‌، سریال هزاردستان (نقش‌گویی به جای بسیاری از شخصیت‌ها)‌ و... از نمونه‌های شاخص این ترکیب طلایی دونفره هستند.

در دوبله کارتون «هورتن صدای هو می‌شنود» طهماسب علاوه بر مدیر دوبلاژی، به جای راوی اثر نیز با لحنی فانتزی و پیرمردانه صحبت کرده، شبیه لحن پدربزرگ‌های قصه‌گو که با فضای کار تناسب دارد و منوچهر اسماعیلی به جای فیل خوش‌قلب و مهربان یعنی هورتن نقش‌گویی کرده که در نسخه اصلی جیم کری به جای این شخصیت صداپیشگی کرده است و تنها صدایی که اسماعیلی برگزیده از لحاظ جنس صدایی با نسخه اصلی برابری می‌کند. (چیزی شبیه لحنی است که قبلا در سریال هزاردستان برای پرسوناژ عمو نشاط  با بازی جمشید لایق  برگزیده بود.) همین دو صدای تازه در دوبله کارتون کافی است مخاطب را به دوبله اثر جلب کند که عنصر خلاقیت نیز در آن موج می‌زند.

نیروان غنی‌پور