روایتی ‌از‌ شاهد‌ یکتای ‌عشق

این قابلیت تجلیل شدن فن دوبله به هنر در آثار میرباقری را می‌توان به عنوان نقطه اوج کارنامه‌اش یعنی مجموعه به یاد ماندنی امام علی ع‌ مشاهده کرد. در پخش مجدد این سریال از شبکه قرآن، نکته شاخص برای نگارنده به منظور جذابیت و خاطره شدن این سریال (علاوه بر کارگردانی سنجیده، فیلمنامه قوی و منسجم، نگارش دیالوگ‌های تاثیرگذار، طراحی باشکوه صحنه، لباس و چهره، نقش‌آفرینی دیدنی بازیگران و...)‌ جوری رنگ‌آمیزی صدایی به کار رفته در بطن مجموعه است که در کنار عوامل ذکر شده در ماندگاری سریال امام علیع‌ نقش بسزایی ایفا می‌کند. حالا این‌که از ابتدا میرباقری قصد داشته مجموعه سترگ تاریخ‌اش را به دلیل سختی صدابرداری سر صحنه در این گونه آثار با توجه به زمان بالای تولید مجموعه، تعدد لوکیشن‌ و حضور بازیگران و نابازیگران در صحنه، در استودیو صداگذاری کند یا خیر، در زمان حال دیگر اهمیتی ندارد، چرا که حاصل کار چشمگیر از آب درآمده که نتیجه همکاری و همفکری میرباقری با بهرام زند در مقام سرپرست گویندگان مجموعه است. رنگ‌آمیزی صدایی موجود در دوبله امام علی ع به ترکیب صداهای آن برمی‌گردد که به 2 شکل تقسیم شده: یکی صدای اصلی خود بازیگران و دیگر صدای گویندگان به جای نقش‌ها؛ البته این نوع استفاده از صدای اصلی هنرپیشه‌ها در کنار صدای گویندگان برای بار اول در دوبله امامعلیع‌ صورت نگرفته بود، بلکه پیشینه‌ای در گذشته دوبله سریال‌های تلویزیونی دیگر چون سربداران، بوعلی‌سینا و آوای فاخته (به ترتیب توسط مدیران دوبلاژ آقای کسمایی، زنده‌یاد عزت‌الله مقبلی و جلال مقامی)‌ داشته و از این نظر تکرار تجربه موفقی بود که اتفاقا بهرام زند و داوود میرباقری از قابلیت اجرای صدایی بازیگران (که جملگی به واسطه حضور در تئاتر با فن بیان آشنا بودند)‌ استفاده بهینه‌ای بردند. هنرپیشه‌هایی از قبیل بهزاد فراهانی (در نقش معاویه)‌ زنده‌یاد مهدی فتحی (عمروعاص)‌، پرویز پرستویی (محمدبن ابوبکر)‌، محمدرضا شریفی‌نیا (ولید)‌، اصغر همت (مروان)، عنایت شفیعی (جندب)، آتش‌تقی‌پور (سعدون) و... در استودیوی ضبط دیالوگ نقش‌های خود را اجرا کردند که بخصوص اجرای مهدی فتحی در این میان بسیار چشمگیر از آب درآمد. دوبله مجموعه امام علیع از لحاظ ساختاری شباهت‌‌های زیادی به دوبله فیلم محمد رسول‌اللهص (اثر مصطفی عقاد به مدیریت منوچهر اسماعیلی) دارد و عاملی که بیش از پیش این نکته را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند، شباهت نقش‌ها و صدای گویندگانی است که در هر دو اثر حضور دارند. برای مثال، صدای سعید مظفری در محمد رسول‌الله (ص) به جای شخصیت زید (پسرخوانده پیامبر) شنیده شد و در امام علیع به جای پرسوناژ محمد حنفیه (با بازی محمود مقامی) نقش‌گویی کرد که اتفاقا در هر دو کار، مظفری با لحنی مهربانانه و احترام‌انگیز (که دستورات بزرگان را ابلاغ می‌نمود) کارش را ارائه کرد و نیز شیوه نقش‌گویی احمد رسول‌زاده با بیان آرام‌بخش آشنایش که در اولی به جای ابوطالب و در دومین اثر شخصیت ابن‌جبله (با بازی داوود رشیدی)‌ یکی از حامیان امام ع را باورپذیر کرد این نکته‌ها در عملکرد دیگر دوبلورهایی چون زنده‌یاد حسین معمارزاده، (نقش اباقطام / سیروس گرجستانی)، سیامک اطلسی (زبیر / منصور والامقام)، پرویز بهرام (ابوموسی اشعری / عباس اکبری)، پرویز ربیعی /طلحه، ناصر نظامی/ ابن‌طایی، نیکو خردمند / اسماء، محمدعلی دیباج/ سعد ابی وقاص و محمد عبادی/ عبدالله بن زبیر قابل مشاهده است. در این رهگذر، بهرام زند برای صدای نقش‌های تاثیرگذار داستان انتخاب‌های درخشانی داشت که می‌توان به ژرژ پطرسی (در نقش اشعث ما نقش‌آفرینی انوشیروان ارجمند)، مینو غزنوی (قطام / ویشکا آسایش) و مازیار بازیاران (ابن ملجم / کریم اکبری مبارکه) اشاره کرد.

ویژگی صدای پطرسی که نوعی مرموز بودن و دورویی را به شنونده القاء می‌کند، تناسب قابل باوری با شخصیت منافق و مزوری چون اشعث دارد و پطرسی با کش و قوس‌های ظریفی که به صدایش داده است، توانسته با بازی انوشیروان ارجمند همگام شود. درخصوص بازیاران که حالات ترس، تشویش و جهالت ابن‌ملجم را بخوبی در نقش‌گویی‌اش منعکس کرده، تبدیل به نقاط قوت دوبله مجموعه در قسمت‌های پایانی می‌شود. در فضای مردانه کل مجموعه، نقش یک زن که همان قطام باشد، بسیار پررنگ و پیش‌برنده داستان است و مینو غزنوی به‌عنوان دوبلور این نقش فتنه‌انگیز و وسوسه‌گر تمام تلاش و چیره‌دستی را لحاظ کرده و سهم زیادی در بهتر دیده شدن بازی هنرپیشه این شخصیت شده است. اما انتخاب ویژه و برتر دوبله امام علی ع به صدای منوچهر اسماعیلی اختصاص دارد برای نقش مالک اشتر نخعی (داریوش ارجمند) که حکم ستون محکمی در افراشتن خیمه این دوبله فاخر دارد. همان‌طور که عقاد در فیلم محمد رسول الله ص نمونه‌ای از خصایل اخلاقی پیامبر را در شخصیت حمزه ع متجلی کرده، میرباقری نیز مالک را جلوه‌ای از منش امیرالمومنینع به نمایش درآورده و نکته جالب توجه در این میان، حضور صدای ماندگار اسماعیلی بر چهره این دو نقش است که نقش‌آفرینی‌های آنتونی کوئین و داریوش ارجمند را برای مخاطبان این دو اثر با نوع نقش‌گویی‌اش جاودان کرد. در این قسمت یادآوری این موضوع خالی از لطف نیست که به یاد ماندنی‌ترین بازی‌های داریوش ارجمند بدون تعارف به واسطه گویندگانی شکل گرفت که به جایش در آثاری چون؛ ناخدا خورشید (با لهجه جنوبی توسط منوچهر اسماعیلی)‌ و کشتی آنجلیکا (اثر محمد بزرگ‌نیا با صدای زنده‌یاد ایرج ناظریان)‌ صداپیشگی کردند.

لحن و نوع بیان اسماعیلی برای مالک تفاوت آشکاری با دیگر نقش‌گویی‌ درخشانش یعنی حمزه ع دارد. وی برای این نقش در دوبله امام علی، نوعی گرفتگی و خش در صدا را به کار برده که قرابت با محیط خشک و خشن صحرا که محل رشد و پرورش سردار امیرالمومنینع بوده، دارد ضمن این‌که نوع خصلت پهلوانی و فرمانبرداری را استادانه در شیوه نقش‌گویی‌اش به کار بسته است.

از لحظه‌های شاهکار عملکرد منوچهر اسماعیلی برای نمونه اشاره‌ای می‌کنم به سکانس بحث و جدل مسلمانان بر سر انتخاب خلیفه در مسجد کوفه که چطور همگان منصب خلافت را دست به دست می‌چرخاندند که مالک با تیزهوشی دخالت می‌کند و به همه می‌قبولاند که این منصب را به امام ع تکلیف کنند، اسماعیلی جوری جمله «تکلیف کنید»! را می‌گوید که تمام جنبه‌های دستوری و ارادت را می‌توان در آن یافت یا در لحظه‌ای که مالک چند ضربه شمشیر تا دفع فتنه و هلاک کردن معاویه فاصله دارد و دستور به بازگشتش به اردوگاه حضرت را دریافت می‌کند، اسماعیلی به شکلی بی‌نظیر  سردار سپاه اسلام را در گرفتن تصمیمی شگرف (که فتنه را نابود کند یا فوری به یاری مولایش بشتابد)‌ بازگو می‌کند و اینچنین صدای شخصیت مالک را در کارنامه پربارش ثبت نمود. بهرام زند علاوه بر مدیر دوبلاژی، صدای دو نقش عمار یاسر (سعید نیک‌پور)‌ و وردان (چنگیز وثوقی)‌ را نیز اجرا کرد که در کنار صدای خسرو شمشیرگران در مقام راوی سریال از لحظه‌های گوش‌نواز این مجموعه بود. به هر روی، امام علی ع‌ از گنجینه‌های آثار تلویزیونی است که تماشای چندباره‌اش هنوز هم جذابیت دارد و سهم دوبله با کیفیتش در این ماندگاری غیر قابل کتمان است.

نیروان غنی‌پور