نیروی دریایی ایران مهلک و سریع است

به گزارش خبرگزاری فارس، در سال 1985 گروهی از متفکران آمریکایی با تعهد به پیشبرد منافع آمریکا در خاورمیانه، "موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن" را تأسیس کردند. مأموریت این گروه تزریق عقاید سلطه‌گرایانه در جهت کمک به تصمیم گیری آمریکا در خاورمیانه تعیین شده است. این افراد در راستای سیاست وزارت خارجه آمریکا از نام خاور نزدیک به جای خاورمیانه استفاده می‌کنند.

بنیانگذاران این موسسه اعلام کرده اند تصویر های ذهنی و رمانتیک را درباره آنچه که خاورمیانه باید باشد رها کرده و صرفاً به واقعیت‌های این منطقه توجه دارند. آنان درصدد هستند منافع آمریکا در منطقه خاورمیانه را با امنیت، ثبات، شکوفایی، دمکراسی و صلح در این منطقه مرتبط سازند و این منافع با تحقیق، بحث و بررسی درباره وضعیت منطقه تأمین می شود.نیروهای تحقیقاتی این موسسه را متخصصان و کارشناسان مختلف در زمینه های سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی تشکیل می دهند و هر یک از آنان گوشه ای از مسائل خاورمیانه را تحت پوشش بررسی های خود قرار داده اند. این افراد به زبان های این منطقه صحبت می کنند و در آنجا کار و زندگی خود را ادامه می دهند.این موسسه از سال 1996 تلاش کرده است طرح ابتکاری بورسیه نظامی را اجرا کرده و افسران ارشد نیروی هوایی آمریکا و متحدان خاورمیانه‌ای آن را گردهم آورد. موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن در تلاش است تحقیقات و نظریه‌های علمی را در تصمیم گیری های سیاسی دخالت دهد و با درک عمیقتری از پیچیدگی خاورمیانه توأم سازد.

در گزارش موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن، توان بالقوه و بالفعل نیروی دریایی ایران این چنین ارزیابی شده است.

رزمندگان ایران آماده نبرد نامتقارن هستند

" نیروی دریایی ایران با بهره مندی از سلاح های پیشرفته نظامی از جمله سیستم موشکی ساحل به دریای متحرک، قایق‌های تندرو حامل موشک های ضدکشتی مدرن، زیردریایی های نیمه سنگین، زیردریایی بسیار کوچک، هواپیمای بدون سرنشین و همچنین سیستم فرماندهی، کنترلی، ارتباطی و اطلاعاتی مجهز می تواند در خلیج فارس و تنگه هرمز هرگونه تهاجم دشمنان را سرکوب کند.

بر اساس گزارش موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن، ایران می تواند قابلیت واکنش سریع را در حمله احتمالی آمریکا و متناسب با آسیب وارد شده به تأسیسات خود نشان دهد. پس از جنگ تحمیلی رژیم صدام حسین، جمهوری اسلامی به طور اساسی برای توسعه نیروی دریایی خود سرمایه گذاری کرده است.

موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن با مطالعه جغرافیای خلیج فارس و دریای خزر به بررسی تحول تاریخی دیدگاه ایران نسبت به جنگ نامتقارن پرداخته و طرح های آن را در خصوص جنگ احتمالی با آمریکا ارزیابی کرده است.

این موسسه می افزاید: جمهوری اسلامی به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی انرژی در منطقه با یک هزار و 500 مایل (2 هزار و 400 کیلومتر) خط ساحلی در خلیج فارس قدرت مهم این محدوده به شمار می رود.

آخرین درگیری نظامی آن در آب های خلیج فارس به جنگ میان ایران و عراق در سال های 1980 تا 1988 باز می گردد که طی آن گفته می شود نیروی دریایی جمهوری اسلامی با نیروی دریایی آمریکا نیز برخورد نظامی داشته است. به دلیل اهمیت راهبردی خلیج فارس و ظرفیت بالقوه منطقه برای درگیری آینده و همچنین توانمندی و اهداف نیروی دریایی ایران برای توسعه جنگ نامتقارن، به نظر می رسد برای طراحان نظامی و سیاستمداران آمریکایی از اهمیت بالایی برخوردار است تا برای واکنش در برابر نبرد نامتقارن آمادگی داشته باشند.

این گزارش اشاره می کند که سردار صفاری فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران نیز در هشتم ژوئیه 2008 اظهار داشته است که "ما همه جا هستیم و در همان زمان هیچ جا نیستیم."

این گزارش می افزاید: بر اساس دیدگاه نظامی ایران، جنگ دریایی نامتقارن از تجهیزات موجود، فنون انعطاف پذیر، اطمینان برتر و همچنین مشخصه‌های فیزیکی و جغرافیایی منطقه عملیات برای دفاع از منابع اقتصادی مهم و وارد آوردن خسارات باورنکردنی به دشمن و در نهایت تخریب نیروهای آن از نظر فنی و فناوری استفاده می کند. رزمنده جنگ دریایی نامتقارن از آسیب پذیری دشمن با استفاده از فنون هجومی توسط قایق های کوچک مجهز و تندرو برای اجرای حملات ناگهانی در زمان و مکان برآورد نشده، بهره می جوید.

 جغرافیای نظامی حوزه دریایی ایران

خلیج فارس؛ موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن در این گزارش خاطرنشان می‌کند که خلیج فارس 990 کیلومتر طول و بین 65 تا 338 کیلومتر عرض دارد و منطقه ای به وسعت تقریباً 240 هزار کیلومتر را در بر می گیرد. عمق متوسط آن 50 متر است و حداکثر عمق آن 60 تا 100 متر در ورودی تنگه هرمز گزارش شده است.

تعداد بسیاری از دماغه ها و تو رفتگی های ساحل خلیج فارس به عنوان بندر و لنگرگاه برای قایق‌های کوچک عمل می کنند و البته 17 جزیره کوچک و بزرگ ایران وجود دارند.

رودخانه های دجله و فرات در انتهای شمالی خلیج فارس به هم می پیوندند و آبراه شط العرب (اروند رود) را ایجاد می کنند که 900 متر عرض و تا 30 متر عمق در ورودی خود به خلیج فارس است.

بر اساس توافقنامه 1975 الجزایر میان ایران و عراق، خط تالوگ (عمیق ترین بخش فرضی آبراه) به عنوان خط مرزی میان دو کشور پذیرفته شد هر چند که منطقه تقریباً وسیعی هنوز به طور مشخص مرزبندی نشده است.

منطقه خلیج فارس محل قرار گرفتن 65 تا 75 درصد از ذخایر اثبات شده نفت خام جهان و همچنین 35 تا 50 درصد ذخایر گازی دنیا به شمار می‌رود.

ایران بستر خلیج فارس را قلمرو دریایی خود محسوب می کند و مجلس این کشور در سال 1993 قانونی را به تصویب رساند تا به موجب آن قلمرو آبی ایران 12 مایل از جمله محدوده اطراف جزایر خود را توسعه دهد. آمریکا فقط محدوده 3 مایلی را به رسمیت می شناسد اما معمولاً با تملک بیشتر از 3 مایل نیز مخالفت نمی کند.

تنگه هرمز؛ تنگه باریک هرمز یکی از مهم ترین قسمت های آبی در کره زمین محسوب می شود که تقریباً 193 کیلومتر طول 97 کیلومتر عرض در پایانه شرقی و 4/38 کیلومتر عرض در پایانه غربی همچنین به طور متوسط 50 متر عمق دارد.

این تنگه در نزدیکی تأسیسات مهم ایران از جمله بزرگ ترین بندر و پایگاه دریایی این کشور (بندرعباس) و همچنین سیستم مهم راه آهن ملی واقع است. بیش از 40 درصد نفت معامله شده در جهان (حدود 17 میلیون بشکه نفت خام در روز) از تنگه هرمز می گذرد که شامل 50 تانکر نفت کش در روز می شود و تمامی این محموله های ترانزیتی زیر نظر تأسیسات ایرانی عبور می کنند.
جزیره هرمز در قرن شانزدهم، مرکز تجارت جهانی بود و به نوعی هنگ کنگ خلیج فارس به شمار رود.
شبکه های کشتیرانی این تنگه یک راهرو به طول 25 مایل و به عرض 2 مایل را که کشتی ها برای ورود به خلیج فارس استفاده می کنند، در بر می گیرد. این تنگه با یک منطقه حائل ترافیکی به عرض 2 مایل از راهرو خروجی عمیقتر که برای تانکرهای باری در طرف عمان به کار می رود، جدا می شود.

همچنین یک محدوده جداکننده 50 مایلی بیشتر داخل خلیج فارس و کاملاً در آب های سرزمینی ایران قرار دارد. این خطوط رفت و آمد در راهروهای 3 مایلی این تنگه را تعیین می کنند که توسط جزایر ایرانی نظیر تنب بزرگ و تنب کوچک، ابوموسی، بنی فرور و سیری تحت نظر قرار دارند و از اهمیت ویژه برخوردار هستند زیرا در نزدیکی مسیر عبور تمامی کشتی ها واقع شده اند.

دریای عمان؛ دریای عمان نیز تقریباً 950 کیلومتر طول و 340 کیلومتر عرض دارد و خلیج فارس را به دریای عرب و اقیانوس هند وصل می کند و عمیقتر از خلیج فارس است. بیشترین میزان عمق آن 3 هزار و 400 متر برآورد شده است.

دریای خزر؛ دریای خزر نیز بزرگترین دریاچه جهان به شمار می رود که به بزرگی یک هزار و 204 کیلومتر در 320 کیلومتر است و 6 هزار و 400 کیلومتر خط ساحلی دارد که از این مقدار نیز 900 کیلومتر آن در اختیار ایران قرار دارد. دریای خزر محدوده‌ای بیش از 400 هزار کیلومتر را در بر می گیرد. عمق آب این دریا 25 متر در شمال، 788 متر در مرکز و یک هزار و 25 متر در سواحل جنوب است. دریای خزر با داشتن ذخایر نفت و گاز وسیع همچنین خاویار از وضعیت رو به رشد راهبردی برخوردار است اما دسترسی به آبهای آزاد فقط از طریق آبراه های ولگا-دن و ولگا-بالتیک روسیه ممکن است.

عمق آبهای طرف ایران موجب شده است که استخراج نفت و گاز را دشوار سازد و فعالیت اقتصادی در این محدوده به فن آوری و سرمایه گذاری بیشتر نیاز دارد. به هر حال، ایران قصد دارد سهم خود را از کشتیرانی در دریای خزر از 15 درصد به 40 درصد افزایش دهد که با دو برابر کردن ناوگان کشتی های بازرگانی به 25 کشتی امکانپذیر خواهد بود.

 پیشینه تاریخی

ایران دارای تاریخچه دریایی غنی است و در زمان باستان نیز ناوگان بزرگ دریایی ایرانیان ازغرب تا یونان و از شرق تا چین را برای کشورگشایی یا تجارت درنوردید. هخامنشیان با استفاده از کشتی های جاسوسی، خود را به شکل تاجران خارجی در می آوردند و از کشتی های کوچک برای عملیات نظامی در دریای مدیترانه بهره می جستند. سلسه های بعدی ایران نیز در سواحل جنوبی آن شهرها و بنادر بزرگ ساختند و این منطقه را به مرکز تجارت شرق و غرب تبدیل کردند.

در پی افول درازمدت سلسله های ایرانی، خلیج فارس در دوره نادر شاه افشار قدرت گرفت و ناوگان کوچکی ساخته شد که برای باز پس گیری بحرین در 1736 میلادی مورد استفاده قرار گرفت. این پیروزی موجب شد که نادر شاه یک نیروی دریایی در خلیج فارس تشکیل دهد و ایران به منظور کنترل تنگه هرمز تا عمان گسترش یافت. قدرت های غربی از فروش کشتی به ایران خودداری کردند، بنابراین نادر شاه صنعت داخلی کشتی سازی را بنا نهاد که محصولات آن برای وادار کردن عمان به همکاری در مبارزه با دزدان دریایی کاربرد حیاتی داشت اما این نیروی دریایی ایران عمر کوتاهی داشت و در 1743 تقریباً هیچ چیزی از آن باقی نمانده بود.

کشورهای پرتغال، هلند و انگلیس در سراسر تاریخ این منطقه جنگ های بسیاری برای کنترل بنادر، جزایر و مسیرهای تجاری خلیج فارس به راه انداختند که به جنگ های بیشمار برای آزادسازی جنوب ایران از دست اشغالگران خارجی منجر شد.

ایران در دوران خاندان پهلوی نیز تلاش کرد با خرید شمار بسیاری از کشتی های جنگی، بالگردها و زیردریایی ها طی دهه های 60 و 70 میلادی به توسعه تجهیزات نظامی خود بپردازد اما برخی از این تجهیزات به بهانه وقوع انقلاب اسلامی از سوی کشورهای فروشنده نظیر آمریکا تحویل داده نشد.

رژیم شاه هزاران نوآموز نیروی دریایی را نیز به آمریکا و اروپا فرستاد تا در دانشگاه های آنها به تحصیل بپردازند. این ساختار گسترده و شتابزده مشکلات گوناگونی را به وجود آورد و به این ترتیب، ایران به حمایت خارجی وابستگی پیدا کرد، از نظر سازمانی ناکارآمد بود، در به کار گیری تجهیزات مشکل داشت، آماده عملیات نظامی مهم و بزرگ وجود نبود و به شرایط و تعالیم نظامی نامناسب دیگر کشورها وابسته بود.

انقلاب و جنگ تحمیلی

پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1979 نیز تغییری اساسی در نقشه سیاسی این کشور ایجاد کرد و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان مجری جدید امنیتی تشکیل شد. سپاه پاسداران با تأکید بر فنون غیرسنتی و ارزش های انقلابی به ویژه در زمینه بسیج عمومی ایدئولوژیکی توانست یک دکترین جهادی مستمر و فرهنگ شهادت ایجاد کند. اما هنوز زود بود که به مهمترین مدافع و مجری جنگ دریایی نامتقارن ایران تبدیل شود.

جنگ ایران و عراق از آغاز جنبه درگیری دریایی را نیز با خود داشت و عراق با استفاده از قایق های اژدرانداز و موشک انداز به کشتی های تجاری ایران حمله و در بنادر شمال خلیج فارس از مین استفاده می کرد. اما توان دریایی عراق در نوامبر 1980 و با عملیات مشترک دریایی و هوایی ایران به چند کشتی نیروی دریایی عراقی ها ضربه سختی خورد. حملات موشکی عراق علیه کاروان دریایی ایران که فقط از بندر "امام خمینی" تردد می کرد و صنعت نفت جمهوری اسلامی ادامه یافت. عراق در اواخر 1983 سلاحی جدید از کشورهای دیگر دریافت کرد و در اوایل 1984 حملات دریایی خود را افزایش داد.

نقش سپاه پاسداران ایران در زمینه نیروی دریایی طی عملیات زمینی-دریایی جنوب عراق در سال 1984 آغاز شد و از قایق های باتلاقی برای حمل سربازان و تجهیزات استفاده کرد. نیروی دریایی سپاه در اواخر سپتامبر 1985 به عنوان یک نیروی مستقل در کنار نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران تشکیل شد. به زودی در عملیات مهم فتح شبه جزیره "فاو" عراق در فوریه 1986 نقش کلیدی ایفا کرد و جوانان بسیجی از آبراه اروندرود عبور کردند تا آن سوی پل را برای تهاجم رزمندگان ایرانی امن سازند.

نیروی دریایی سپاه پس از سپتامبر 1986 نیز در حملات نظامی خلیج فارس شرکت کرد و در این ماه کنترل پایانه نفت دریایی عراق به دست این نیرو افتاد و از آن به عنوان پایگاه جمع آوری اطلاعات در دهانه شط العرب استفاده کرد تا حضور دائمی سپاه در آن منطقه تثبیت شود. این عملیات به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خودباوری داد تا حملات ضربتی را علیه نیروی دریایی آمریکا طراحی کند. تهران منابع مضاعف و چشمگیری را برای توانمندی نیروی دریایی سپاه هزینه کرده است.

در پی حملات بزرگ ایران به عراق در 1986 و اوایل 1987، رژیم وقت بغداد حملات خود را علیه صنعت نفت تهران تشدید کرد و به ویژه به تانکرهای حامل نفت ایران حمله ور شد. بلافاصله پس از آن، ایران از فنون چریکی دریایی با نام جنگ تانکری استفاده کرد. در وهله نخست، ایران از ابزار مناسب برای گرفتن انتقام برخوردار نبود. تلاش های اولیه نظامی بر ضد صادرات نفت عراق که با واسطه هایی نظیر کویت و عربستان سعودی انجام می شد، با احتیاط بود. سلاح ایران در این حملات "ماوریک" و موشک های AS-12 پرتاب شده از هواپیماهای جنگی، موشک های Sea Killer پرتاب شده از کشتی و آتش سطحی نیروی دریایی بودند و خود این سکوهای پرتاب موشک در برابر ضدحمله آسیب پذیر بودند.

نیروی دریایی سپاه در نتیجه این پاسخ های ناموفق و افزایش دخالت نیروی دریایی خارجی در منطقه، موظف شد فنون جنگی چریکی دریایی را به طور نامتعارف توسعه دهد و بنابراین از قایق های تندرو استفاده کرد. نیروی دریایی سپاه پاسداران از فنون تهاجمی تری نیز با استفاده از FIAC در اوایل 1987 استفاده کرد و پس از اندکی با موشک HY-2 از شبه جزیره فاو به خاک عراق حمله کرد.

هنوز توانمندی های نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به دلیل کمبود تجهیزات و آموزش مناسب در شرایط آب و هوایی متغیر کافی نبود. وقتی این نیروی دریایی یکی از مهمترین حملات ضربتی خود را علیه میدان نفتی "خفجی" عربستان سعودی که بزرگترین میدان نفتی جهان به شمار می رود، در سوم اکتبر 1987 آغاز کرد، پس از گم کردن قایق فرماندهی، ناوگان کوچک قایق های سپاه در دریای مواج سرگردان شد.

این حمله در انتقام نسبت به کشتار زائران ایرانی به دست نیروهای امنیتی عربستان و غرق شدن کشتی مین گذار IRIN ایران توسط نیروی دریایی آمریکا که در سپتامبر 1987 رخ داد، اجرا شد. نمایش قدرت نیروهای دریایی و هوایی عربستان سعودی نیز برای خاتمه این عملیات همراه شده بود. این حملات دریایی به آرامی توانست جنگ زمینی را که با بن بست مواجه شده بود، تحت الشعاع قرار دهد.

حملات ایران طی جنگ تانکری به صورت محدود بود و با دقت از سوی تهران مورد نظارت قرار داشت. نیروهای ایرانی عموماً حملات خود را به جای کشتی های مجهز بر تانکرهای بزرگ حامل نفت خام متمرکز می کردند و در حمله به اهداف ثابت نظیر حملات موشکی "سیرساکر" به تأسیسات نفتی و تانکرهای لنگرانداخته موفقیت بیشتری داشتند.

حملات نیروی دریایی سپاه کمتر توانست صادرات مخفیانه نفت خام عراق از طریق خلیج فارس را تحت تأثیر قرار دهد و تأثیر این حملات در جنگ تانکری نسبتاً ناچیز بود. این نیروها در تشدید درگیری با قدرت های غربی موثر بودند و این درگیری ها در بالاترین سطح خود به نبرد دریایی 18 آوریل 1988 منجر شد که نیروی دریایی آمریکا از آن به عنوان عملیات "پریینگ مانتیس" یاد می کند. همچنین 3 کشتی جنگی ایران طی این نبرد غرق یا تخریب شدند و یک بالگرد نظامی آمریکایی نیز سرنگون شد.

مسئولان ایرانی در پایان جنگ متقاعد شدند که سپاه توان دفاع از کشتیرانی ایران را داراست و می تواند خطوط ارتباطی دریا را کنترل کند و حتی در صورت لزوم از توان عبور از خلیج فارس و کسب برتری نظامی در مبارزه با دشمن برخوردار است. در نتیجه این جنگ، ایران نیازمندی های ذیل را برای نیروهای دریایی خود معین کرد.

قایق کوچک جنگی تندرو که به راکت یا موشک های ضدکشتی مجهز شود
دستگاههای مین گذار با سرعت بیشتر
جنگ افزار زیر سطح با توان انواع زیردریایی ها و حسگرها
دستگاههای متحرک و کوچکتر که به سختی ردیابی شود نظیر زیردریایی کوچک و دستگاه پرواز بدون سرنشین
آموزش تخصصی تر
تجهیزات دقیقتر یا با فن آوری بالاتر
ارتباطات و همکاری بهتر میان تیپ های رزمی
دستگاه ضدجاسوسی موثرتر و هوشمند در زمان مناسبتر
توانمندی تقویت شده برای به هم ریختن فرماندهی، کنترل، ارتباط و اطلاعات دشمن
اهمیت ابتکار و جلوگیری از درگیری مستقیم با عوامل جنگی نیروی دریایی آمریکا
ابزار برای تعدیل آسیب پذیری تیپ های دریایی کوچک در برابر حمله موشکی و هوایی