ندای مرگ دریاچه ارومیه طنین‌انداز شد

 این دریاچه به همراه جزایر درونی آن از سوی سازمان یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه طبیعی به ثبت جهانی رسیده است که متاسفانه روند نزولی سطح آب این دریاچه در سال‌های اخیر کارشناسان و دوستداران محیط زیست را نگران کرده و هشدار کارشناسان را در رابطه با وضعیت این زیست‌بوم ارزشمند آذربایجان‌غربی درپی داشته است.

به گزارش ایسنا، کاهش 6 متری عمق آب و قرار گرفتن سطح آب 2 متر پایین‌تر از تراز اکولوژیک دریاچه، شوره‌زار شدن سطح وسیعی از دریاچه، پیوستن جزایر 9 گانه به خشکی که زیست و زادآوری موجودات زنده بویژه پرندگان را با تهدید مواجه کرده و کاهش تعداد آرتمیا به عنوان تنها موجود آبزی پارک ملی دریاچه ارومیه در پی افزایش شوری آب زنگ خطر نابودی این دریاچه را به عنوان یک ثروت طبیعی برای کشور و استان آذربایجان‌غربی برای مسؤولان و کارشناسان امر به صدا درآورده است.

دکتر شاهرخ حکیم‌خانی، عضو هیأت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه در این خصوص به ایسنا گفت: حوضه آبریز دریاچه ارومیه با مساحتی نزدیک به 52 هزار کیلومتر مربع بین استانهای آذربایجان‌غربی و آذربایجان‌شرقی قرار گرفته که 85 درصد سهم آب ورودی به دریاچه در این حوضه آبریز از رودخانه‌های آذربایجان‌غربی تامین می‌شود.

وی کاهش عمق آب دریاچه ارومیه را متاثر از دو عامل اقلیمی و انسانی عنوان کرد و گفت: کاهش قابل ملاحظه میزان بارندگی در سال‌های اخیر و وابستگی مستقیم بارش با حجم روان آب ورودی به دریاچه، نقش تاثیرگذاری در پایین رفتن سطح آب دریاچه داشته است.

وی افزایش دما و تبخیر سطح دریاچه را یکی دیگر از عوامل اقلیمی تاثیرگذار در این مسأله عنوان و اظهار کرد: افزایش دما و تبخیر در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه می‌تواند از پدیده گرم شدن کره زمین درسال‌های اخیر متاثر باشد که البته این امر نیاز به تحقیق و مطالعه دارد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه ارومیه در ادامه بیان کرد: احداث سد و توسعه بی‌رویه کشاورزی در بالادست حوضه آبخیز دریاچه ارومیه یکی از عوامل انسانی است که در حال حاضر نزدیک به40 سد و بند احداث و یا در دست اجراست که حجم قابل توجهی از آبهای برداشتی به مصرف کشاورزی می‌رسد و این در صورتی است که حداکثر راندمان آبیاری کشاورزی 34 درصد است و این یعنی 66 درصد آب برداشتی از رودخانه‌ها و چاه‌ها که به مصرف بخش کشاورزی می‌رسد هدر رفته و تبخیر می‌شود.

حکیم‌خانی با اشاره به غیرقابل کنترل بودن عوامل اقلیمی گفت: باید طرح و برنامه‌هایی برای عدم احداث سدهای جدید، مدیریت صحیح آب و رهاسازی بخشی از آب پشت سدها به عنوان حقآبه محیط زیست تهیه و اجرا شود.

وی اصلاح شیوه‌های آبیاری به منظور برداشت بهینه از منابع آبی و تغییر الگوی کشت را به عنوان راهکارهایی که در درازمدت می‌تواند در کاهش سرعت پایین رفتن عمق آب دریاچه دریاچه موثر باشد پیشنهاد و اظهار کرد: بهره‌برداری بی‌رویه از مراتع حوزه آبخیز دریاچه ارومیه که سبب کاهش درصد پوشش گیاهی، افزایش تعداد و شدت سیل، فرسایش خاک و افزایش اثرات خشکسالی می‌شود از دیگر معضلات حوضه آبخیز دریاچه ارومیه است که سبب از دست رفتن منابع آبی می‌شود که باید با اجرای اصولی طرح‌های آبخیزداری جهت حفظ و اصلاح منابع آین حوضه آبخیز اقدام کرد.

حفر هزاران حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق جهت تامین آب مورد نیاز کشاورزی در اطراف دریاچه ارومیه عامل تخلیه منابع آب زیرزمینی اطراف دریاچه ارومیه است

دکتر ناصر آق، رییس پژوهشکده آرتمیا و جانوران آبزی دانشگاه ارومیه نیز به ایسنا گفت: دریاچه ارومیه در حال حاضر شرایط بحرانی را طی می‌کند که بخش عمده‌ای از این امر نیز طبیعی است و کاهش نزولات جوی منجر به کاهش آب دریاچه شده است و حفر چاه‌ها نیز سبب شده تا بارندگی‌ها جایگزین منابع آبهای زیرزمینی شود و حجم روان‌آب ورودی به دریاچه کاهش یابد.

وی افزود: مهمترین عامل انسانی موثر در کاهش عمق آب دریاچه ارومیه استفاده بی‌رویه و غیراصولی آبیاری کشاورزی از منابع آبی است که سالانه بخش عمده‌ای از منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه را هدر می‌دهد.

وی گفت: پژوهشکده آرتمیا هشدارهای لازم را در رابطه با وضعیت بحرانی و رو به نابودی دریاچه ارومیه را به مسؤولان داده که اگر سریعا راهکارهای مناسب برای رفع این بحران عملی نشود تبعات آن منجر به یک فاجعه زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی خواهد شد.

وی با اشاره به تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه گفت: تغییر کلی در آب و هوا، تحت‌الشعاع قرار گرفتن تنوع‌زیستی، پیشروی نمک به سوی مزارع کشاورزی که سبب ایجاد شوره زارهای وسیع شده و در وهله اول کشاورزی منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در ادامه مردم ساکن روستاهای اطراف دریاچه مجبور به مهاجرت خواهند بود که همین امر معضل بیکاری را دامن می‌زند.

آق اظهار کرد: دریاچه ارومیه زیستگاه یک گونه منحصر به فرد از آرتمیا و دومین زیستگاه بزرگ آرتمیا در جهان است که تا سال 76 تولید آرتمیا در دریاچه بسیار بالا و سالانه ارزشی معادل 10 میلیارد دلار داشت که از سال 77 با آغاز بحران خشکسالی تولید این این آبزی سخت پوست سال به سال کمتر شد و هم‌اکنون نسبت به بهترین زمان نزدیک به 100 برابر تعداد آرتمیا در دریاچه ارومیه کاهش یافته است که ادامه شرایط بحرانی دریاچه می‌تواند آرتمیا را همراه با خود دریاچه ازبین ببرد.

وی برنجات دریاچه ارومیه در حداقل زمان تاکید و تصریح کرد: در این راستا اول و دوم دی ماه سال جاری همایش بین‌المللی بررسی بحران و احیای دریاچه ارومیه توسط دانشگاه ارومیه و با همکاری سازمان محیط زیست در ارومیه برگزار می‌شود که از متخصصین کشورهای اروپایی، امریکایی و آسیایی جهت همکفری و کمک در یافتن راهکار علمی دعوت خواهد.

مهندس حمید رعناقد، معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست آذربایجان غربی نیز در این خصوص گفت: حداکثر تراز آبی دریاچه ارومیه در سال 74 یکهزار و 278 متر بود که متاسفانه از سال 76 که پدیده خشکسالی سطح استان را فراگرفت و پارک ملی دریاچه ارومیه نیز از این موضوع متاثر شده و بسیاری از ویژگی‌های خود را از دست داده است.

وی گفت: مقایسه میزان حداکثر و حداقل تراز آب نشان می دهد که پارک ملی دریاچه ارومیه با افت ارتفاعی به میزان 6 متر روبه رو شده و وسعت زیادی از سطح آبی دریاچه ارومیه به شوره زار تبدیل شده است.

وی اظهار داشت: پارک ملی دریاچه ارومیه با تمام زیبایی‌های خود به یک بحران زیست‌محیطی تبدیل شده که در صورت ادامه این روند، دریاچه ارومیه بحرانی جدی برای ساکنین و کشاورزی منطقه خواهد بود.

رعناقد وجود پرندگانی همچون فلامینگو و پلیکان سفید را یکی از ویژگی های تنوع زیستی در دریاچه ارومیه عنوان و اضافه کرد: این پرندگان در جزایر 9 گانه پارک ملی دریاچه ارومیه جوجه‌آوری دارند و با توجه به روند خشکسالی در 10 سال اخیر و تغییرات اکولوژیک در سطح جزایر 9گانه که از طریق خشک شدن اطراف جزایر و به هم پیوستن آنها صورت گرفته تعداد جمعیت تخمگذار این پرندگان بسیار کاهش یافته و این امر نشان دهنده تاثیر معنی‌دار خشکسالی بر پرندگان ساکن پارک ملی دریاچه ارومیه است.

مهندس محمدباقر داریانی، معاون عمرانی استاندار آذربایجان غربی نیز به ایسنا گفت: در سالهای اخیر به علت کاهش بارندگی ها سطح آب دریاچه ارومیه کاهش یافته و پهنه های وسیعی از شوره‌زار ایجاد شده که این شوره‌زارها در معرض فرسایش قرار دارند و امروز این دریاچه با مشکلات عدیده‌ای مواجه است.

وی گفت: حدقل تراز اکولوژیکی دریاچه ارومیه یکهزار و 274 متر است که در حال حاضر تراز دریاچه در سطح یکهزار و 272 متر قرار دارد و 2 متر کمتر از حداقل تراز اکولوژیک است.

وی اظهار داشت: با توجه به سطح دریاچه که حدود 5 هزار کیلومتر مربع است، هر متر عمق دریاچه دارای حجم آب نزدیک به 5 میلیارد متر مکعب می‌باشد که برای تامین حداقل نیاز اکولوژیک دریاچه 10 میلیارد متر مکعب آب نیاز است.

داریانی میزان متوسط جریان ورودی به دریاچه ارومیه را سالانه 5 میلیارد و 300 میلیون متر مکعب عنوان و اظهار کرد: میزان تبخیر سطحی دریاچه سالانه 5 میلیارد مترمکعب است.

وی اظهار داشت: میزان آب مصرفی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه 4 میلیارد و 700 میلیون متر مکعب است که 94 درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.

داریانی اظهار داشت: برای حل این مشکل نیاز به برنامه‌های متنوع، جامع و فراگیری داریم تا با یک رویکرد مشارکتی مدیریت پایدار منابع آب و کاربری اراضی کشاورزی تامین شود.

وی گفت: با توجه به نقش 33 درصدی عوامل انسانی و توسعه‌ای در کاهش میزان آب دریاچه ارومیه فقط در این حد می‌توان برای بهبود وضعیت دریاچه اقدام کرد و تاثیرگذار بود.

داریانی اضافه کرد: بالا بردن راندمان آبیاری، تغییر الگوی کشت و گرایش به سمت گونه‌های با نیاز آبی محدود، تغییر و اصلاح مدیریت بهره‌برداری از منابع آب که با احداث شبکه‌های آبیاری مدرن و تحت فشار می‌تواند برای استفاده بهینه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه پاسخگو باشد.

سند مدیریت جامع دریاچه ارومیه تدوین شد

دکتر قریشی، هماهنگ‌کننده طرح حفاظت از تالابهای ایران نیز در این خصوص به ایسنا گفت: طرح حفاظت از تالابها، طرحی مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و صندوق تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF) است که از سال 2006 میلادی اقدامات اجرای آن آغاز شده است.

وی گفت: برنامه جامع مدیریت دریاچه ارومیه حاصل بالغ بر یکسال و نیم زمان و بیش از 350 نفر روز کار مشترک فرابخشی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه و با مشارکت جوامع محلی بوده است که اولین کارگاه برنامه‌ریزی مدیریت دریاچه ارومیه با همکاری مشاورین بین‌المللی طرح حفاظت از تالابهای ایران 14 و 15 تیرماه سال 86 و با حضور کارشناسانی از ادارات کل حفاظت محیط زیست، استانداری‌ها، سازمان‌های جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای، گردشگری و میراث فرهنگی، شیلات، منابع طبیعی و سازمان‌های مردم نهاد و سایر ارگان‌های مربوطه استان‌های آذربایجان شرقی و غربی در ارومیه برگزار شد.

وی اظهار کرد: ویرایش دوم این برنامه در کارگاه دوم برنامه‌ریزی مدیریت دریاچه ارومیه 26و27 آبان‌ماه سال 86 در تبریز برگزار شد و مورد بحث و تبادل نظر ذینفعان و کارشناسان مدعو قرار گرفت و براساس نظرات این افراد اصلاح گردید. در خرداد ماه سال 1387 موافقتنامه حفاظت و مدیریت پایدار دریاچه ارومیه به همراه ساختار و شرح خدمات کمیته ملی و شورای منطقه‌ای مدیریت پایدار دریاچه ارومیه و آخرین نسخه از برنامه مدیریت دریاچه ارومیه توسط این دفتر تهیه و پس از تائید سازمان محیط زیست به وزرای نیرو، جهادکشاورزی، کشور و استانداری‌های آذربایجان غربی، شرقی و کردستان ارسال شد.

قریشی گفت: این موافقتنامه در چهارمین جلسه کمیته راهبری طرح نیز مطرح و باتوجه به ارتباط مستقیم موضوع این برنامه مدیریتی در کمیته تخصصی شورای عالی آب نیز مطرح و ضمن تصویب جزئیات فنی آن در جلسات کارشناسی مطرح و طی یک جلسه مشترک کارشناسی با نمایندگان اعضای اصلی شورایعالی آب و همچنین نمایندگان استانهای آذربایجان غربی و شرقی نهایی شد.

گفتنی است این سند 24 و 25 مهر ماه سال جاری طی مراسمی توسط استانداران استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان و وزرای نیرو و جهادکشاورزی و رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور امضا می‌شود.

امید است تدوین و امضای سند راهبردی مدیریت پارک ملی دریاچه ارومیه، برگزاری همایش‌های علمی و بحث‌های کارشناسی بتواند در نجات این تالاب ارزشمند کشور موثر واقع شود و دریاچه ارومیه که از نظر اقتصادی، حمل و نقل، بهره‌برداری از املاح، غنای تنوع‌زیستی، تعدیل اقلیم و گردشگری از اهمیت بسیاری در استان برخوردار است از وضعیت بحرانی فعلی خارج شود، چرا که دریاچه ارومیه به همراه رودخانه‌ها و دشت‌های اطراف آن جزئی از ثروت طبیعی استان است و هرگونه اقدامی برای نجات آن دارای توجیه فنی و اقتصادی است.