سرطان ‌تخمدان، ‌بیماری ‌خاموش‌

 شاید این علائم واضح نباشد، اما داشتن آگاهی لازم از این بیماری و انجام معاینات دوره‌ای سبب نجات جان بیماران می‌شود.

تخمدان‌ها اعضای تولید مثل زن هستند که در دو طرف رحم جای گرفته‌اند و هر کدام تقریبا به اندازه یک بادامند و کار آنها تولید تخمک و هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون)‌ است. سرطانی شدن تخمدان‌ها شایع‌ترین علت مرگ بر اثر بدخیمی‌های دستگاه تناسلی زنان است. دلیل آن هم نبود روش‌های غربالگری ثابت شده و علائم اختصاصی برای این بیماری است. بدین معنا که روش‌هایی خاص مانند پاپ اسمیر که روشی جهت تشخیص سرطان گردن رحم است، برای  سرطان تخمدان وجود ندارد و معمولا بیمار زمانی به بیماری خود واقف می‌شود که بیماری پیشرفت زیادی کرده و با علائم غیراختصاصی که ناشی از دست‌اندازی سرطان به نقاط دیگر بدن است به پزشک مراجعه می‌کند. اگرچه تشخیص سرطان تخمدان در مراحل اولیه بیماری بسیار مشکل است، اما پزشکان طی تحقیقات اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که حتی مراحل اولیه سرطان تخمدان بندرت بدون علائم است. با این که بسیاری از این علائم و نشانه‌ها واضح نیستند، اما باید تحت پیگیری قرار بگیرند. معاینه لگنی توسط پزشک بصورت دوره‌ای برای همه خانم‌ها نیاز است.

به چه علائم و نشانه‌هایی باید دقت کرد؟

سرطان تخمدان علائم و نشانه‌های خاصی ندارد؛ اما در بسیاری موارد علائم گوارشی و ادراری، نشانه‌هایی برای این بیماری محسوب می‌شوند. به واقع اگر علائم گوارشی مثل احساس پری شکم، احساس تورم شکم، مشکل در خوردن و ... به دلیل اختلالات گوارشی باشد علائم حالت نوسانی دارند و به اصطلاح گاه می‌آیند و می‌روند و به صورت دائم نیستند؛ یا در یک قسمت خاص از شکم ایجاد می‌شوند یا پس از خوردن غذاهای خاص، در حالی که اگر علائم مربوط به سرطان تخمدان باشد، ولی خود را به صورت علائم گوارشی نشان بدهد علائم پایدار بوده و معمولا نوسان خاصی ندارند و رو به بدتر شدن می‌روند. علائمی مثل احساس باد کردن شکم، احساس پری شکم و فشار در شکم، علائم ادراری مثل تکرر ادرار و احساس تخلیه اورژانسی ادرار و دردهای مبهم لگنی و حتی احساس ناراحتی در لگن، تغییرات سیکل ماهانه و خونریزی‌های غیرطبیعی علائمی هستند که باید تحت بررسی قرار بگیرند. این علائم معمولا گذرا نیستند و باید دست‌کم 3 هفته طول بکشند تا به سرطان تخمدان مشکوک شویم. علاوه بر اینها، نشانه‌های دیگری نیز که بیماران سرطان تخمدان دارند شامل سوء هاضمه دائمی، نفخ، تهوع، تغییر در عادات اجابت مزاج مثل اسهال یا یبوست، تغییر در عادات دفع ادرار مثل نیاز به تخلیه ادرار به طور مکرر، کم شدن اشتها، کاهش یا افزایش وزن (بدون دلیل خاص)‌، زیاد شدن اندازه دور شکم، احساس درد هنگام مقاربت، ضعف پایدار و حتی درد پشت است.

معمولا پزشکان می‌توانند در طول 3 ماهه اول بیماری، سرطان تخمدان را تشخیص بدهند؛ اما گاه ممکن است 6 ماه یا حتی بیشتر از شروع بیماری گذشته باشد، بنابراین معاینه منظم لگن توسط پزشک متخصص به شناسایی اولیه بیماری کمک خواهد کرد. شناسایی سرطان تخمدان در مراحل اولیه شانس بقا و بهبود را افزایش می‌دهد، در حالی که طبق نظر انجمن سرطان آمریکا از هر 5 زن بیمار مبتلا به سرطان تخمدان تنها یک نفر در مرحله اولیه که بیماری به صورت محدود است، شناسایی می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟

فاکتورهای زیادی می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش بدهند و داشتن یک یا چند فاکتور از این فاکتورهای خطر به معنی این نیست که شما به این بیماری دچار می‌شوید، اما نشانگر این است که شما نسبت به زنان دیگر به طور متوسط در معرض خطر بیشتری هستید. عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش بدهند شامل موارد زیر هستند:

1 - سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان سینه یا سرطان پستان در نزدیکان شما می‌تواند زنگ خطری برای شما محسوب شود. در واقع ژن‌های جهش یافته‌ای که عامل سرطان پستان هستند و به صورت ارثی به نسل‌های دیگر منتقل می‌شوند می‌توانند ایجاد سرطان تخمدان نیز کنند. علاوه بر آن سابقه خانوادگی سرطان کولون (روده بزرگ)‌، تخمدان، معده و روده کوچک نیز فاکتور خطری برای ابتلا به سرطان تخمدان محسوب می‌شود. اگر شما بیماری سرطان تخمدان را در نزدیکان درجه اول خود مانند مادر، خواهر یا دخترتان داشته‌اید معادل 5 درصد خطر ابتلا به سرطان تخمدان را دارید.

2 - بیماری سرطان تخمدان غالبا پس از یائسه شدن ایجاد می‌‌شود و در حدود 70 سالگی به حداکثر شیوع خود می‌رسد، اما با وجود این در سنین باروری هم مشاهده شده است.

3 - نازایی یکی از عوامل خطر ابتلا به سرطان تخمدان است. مطالعات نشان می‌دهد احتمال ابتلا به سرطان تخمدان حتی در خانم‌های نازایی که داروهای نازایی مصرف نکرده‌اند، بیشتر است. به نظر می‌رسد این خطر برای خانم‌هایی که بدون دلیل مشخص نازایی دارند، بیشتر است.

4 - کیست تخمدان بخصوص در خانم‌هایی که یائسه شده‌اند، استعداد تبدیل شدن به تومور سرطانی را دارد، در حالی که تشکیل کیست در سنین باروری به دلیل تخمک‌گذاری ایجاد می‌شود و خطر سرطانی شدن ندارد.

5 - هورمون‌درمانی در سنین یائسگی برای جبران کاهش استروژن و پروژسترون و کم‌کردن عوارض یائسگی، خطر ابتلا به سرطان تخمدان را بالا می‌برد. در مطالعه وسیعی که محققان در سال 2006 انجام دادند و نتایج آن را در مجله بین‌المللی انستیتو کنسر به چاپ رساندند،‌ دریافتند خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنانی که در یائسگی 5 سال یا بیشتر هورمون‌تراپی کرده‌اند؛ به طور واضح افزایش یافته است.

6 - چاقی بخصوص در سنین جوانی، احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد. در واقع چربی مازاد بدن، میزان استروژن و نیز هورمون‌های جنسی مردانه را افزایش می‌دهد که در تشکیل تومورهای تخمدان نقش دارند.

معاینات لگنی ضرورتی برای تمام خانم‌ها

انجام معاینات دوره‌ای لگنی، در واقع تنها راه تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان است؛ در حالی که بیشتر خانم‌های مسن حتی معاینات سالانه پزشک زنان را پیگیری نمی‌کنند. شاید آنها ندانند که سرطان تخمدان، بیماری خاموش بالای 60 سال است. شاید ندانند بهترین تست غربالگری سرطان تخمدان، معاینه لگنی توسط پزشک است و شاید ندانند تست پاپ‌اسمیر، تنها سرطان‌های گردن رحم را چک می‌کند. تشخیص زودرس سرطان تخمدان با مراجعات 6 ماه یک بار خانم‌ها و معاینات لگنی و در میان گذاشتن علائم احتمالی بیمار با پزشک امکان‌پذیر است.امروزه تحقیقات گسترده پزشکان حاکی از آن است که مصرف طولانی‌مدت قرص‌های ضدبارداری، محافظت چشمگیری در برابر سرطان تخمدان ایجاد می‌کند و البته بحث‌های زیادی هنوز بر اثر خطرات و مزایای آنها وجود دارد.

دلیل سرطانی شدن تخمدان چیست؟

تومورهای تخمدان در نتیجه رشد غیرنرمال سلول‌های تخمدان به‌وجود می‌آیند. این سلول‌ها که بی‌رویه رشد یافته‌اند ممکن است سلول‌های سرطانی باشند که در این صورت تومور بدخیم خواهد بود یا سلول‌های غیرسرطانی باشند که ایجاد تومور خوش‌خیم می‌کنند. سلول‌های سرطانی تخمدان می‌توانند از راه رگ‌های خونی یا مایع لنف به قسمت‌های دیگر بدن مانند دستگاه گوارش رفته و سبب گسترش بیماری شوند یا به طور مستقیم به بافت‌های اطراف خود دست‌اندازی کنند. علت ایجاد سرطان تخمدان هنوز به طور واضح مشخص نیست.

بعضی محققان معتقدند سرطانی شدن تخمدان‌ به دنبال فرآیندهای ترمیم بافتی ایجاد می‌شود که هر ماه به دنبال آزاد شدن تخمک از تخمدان در سنین باروری هر خانم صورت می‌گیرد.واقعیت آن است که با آزاد شدن تخمک، قسمتی از تخمدان هر ماه پاره و سپس با تشکیل و تقسیم سلولی ترمیم می‌شود. این تقسیم‌های مکرر سلولی خطر ایجاد خطاهای ژنی را بالا می‌برد و منجر به تشکیل سلول‌های غیرعادی می‌شوند که ما آنها را سلول‌های سرطانی می‌نامیم. بعضی محققان هم معتقدند افزایش سطح هورمون‌ها قبل و در حین تخمک‌گذاری، رشد سلول‌های غیرنرمال را تحریک می‌کند.

دکتر شیرین فرجی گودرزی‌