وقتی کوچک‌ترهای مظلوم، ظالم می‌شوند

 محمدرضا روشن‌پژوه، فوق‌لیسانس روان‌شناسی و عضو انجمن روان‌شناسان جوان در این باره می‌گوید: «تجاوز فیزیکی و روحی شدید یک عضو خانواده علیه عضو دیگر نوعی خشونت است که به عنوان خشونت خانگی تلقی می‌شود.»

او درباره علل بروز خشونت‌های خانگی معتقد است: «خانواده ناسالم رفتاری، اعتیاد، فشارهای اقتصادی، اجتماعی و... همه و همه می‌تواند دلیل بروز خشونت باشد.»

همچنین او می‌گوید : «خشونت خانگی می‌تواند زمینه را برای تربیت افراد بزهکار آماده کند.»

به هر حال آنچه در ادامه می‌خوانید بخشی از گفتگوی ما درباره نقش خشونت‌ خانگی در بزه‌های ناشی از آن با روشن‌پژوه است.

آقای دکتر!‌ خشونت را تعریف می‌کنید.

البته. خشونت تعریف خاصی دارد. به طور کلی هر نوع رفتاری که باعث آزار دیگری شود، به حیطه حقوق شهروندی  و انسانی او تجاوز کند، باعث آسیب جسمی، روحی، ذهنی و جنسی و ... او شود، خشونت است.

در این میان خشونت خانگی چه تعریفی دارد؟

قبل از این‌که خشونت خانگی را تعریف کنم باید به این نکته اشاره کنم که خشونت به طور کامل و خشونت خانگی به شکل خاص در هر فرهنگ و جامعه‌‌ای تعریف خاصی دارد. به طور مثال یکسری رفتارها مثل آزارهای جسمی شدید در همه جای دنیا به عنوان خشونت خانگی تعریف می‌شود.

مثلا اگر یادتان باشد همین یک ماه قبل خبری بود درباره فوت بچه یکساله‌ای که به دلیل نرسیدن غذا و آب به بدنش در جراید چاپ شد؛ این نمونه هر جا که باشد خشونت خانگی است.

خشونت خانگی در ایران چه تعریفی دارد؟

در کل می‌شود گفت تجاوز فیزیکی یا روحی شدید یک عضو علیه عضو دیگر خشونت خانگی است. اما در ایران خصوصیات این رفتار متفاوت است. مثلا تنبیه معمولی بچه‌ها، بدرفتاری و خشونت با آنها تلقی نمی‌شود.

در خشونت خانگی بیشترین آسیب ممکن و موجود به چه کسی وارد می‌شود؟

خشونت خانگی می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. اما در کل اکثر مواقع کودکان هستند که تحت تاثیر خشونت خانگی قرار می‌گیرند. بعد از کودکان زنان تحت تاثیر این نوع عملکرد رفتاری هستند. اما در شرایط فعلی خشونت زنان علیه مردان خانواده و والدآزاری هم دیده می‌شود.

در چه زمانی میزان شیوع خشونت‌های خانگی افزایش پیدا می‌کند؟

اصولا در دوره‌های فشار اجتماعی و همچنین دوره‌های گذار، شیوع خشونت‌های خانگی افزایش می‌یابد. دوره‌های فشار اجتماعی زمانی مثل جنگ است. ما نمونه‌اش را در ایران داشته‌ایم.

و دوره‌گذار چه طور باعث شیوع خشونت می‌شود؟

دوره گذار دوره عبور جامعه سنتی به سوی مدرنیته است. در این شرایط ما با نوعی از تعارضات رفتاری، تعاملی و برخورداری روبه‌رو هستیم. مثلا زن جامعه ما که تا دیروز در خانه بود حالا تصمیم گرفته تحصیل کند یا مثلا در محیط کار باشد و... همین نوعی تفاوت رفتاری است که اگر مرد خانواده یا حتی پدر این دختر همراه با او تغییر رفتار نداده باشد، با هم به اختلاف می‌خورند. این اختلاف در صورتی که طرفین منطقی باشند با گفتگو حل می‌شود. اما در غیر این صورت معضل ایجاد می‌شود؛ حتی رفتارهای خشونت‌آمیز علیه دختران و زنان بروز می‌کند.

این دوره ‌گذار و شیوع رفتار خشونی در مورد کودکان و نوجوانان هم سندیت دارد؟

البته. در شرایط فعلی کودک و نوجوان به نوعی از استقلال، خودرایی و رفتار خاص رسیده است که تا دوره‌ای قبل باب نبوده است. همین رفتار و حق و حقوقی که کودک و نوجوان برای خودش قائل می‌شود دلیلی برای بروز خشونت است.

آقای دکتر! در چه خانواده‌هایی رفتارهای خشونت‌آمیز بیشتر دیده می‌شود؟ یا شاید بهتر باشد این طور سوالم را مطرح کنم که چه نوع خانواده‌هایی مستعد بروز رفتار و تعاملات خشونی هستند؟

رفتارهای خشونت‌آمیز در خانواده‌های ناسالم شیوع و رشد بیشتری دارند. این ناسالمی البته در رفتار منظورم است. دقت کنید پدر و مادرهای سیگاری، بدرفتاری بیشتری با فرزندانشان دارند. از سوی دیگر پدر و مادرهای معتاد هم بیشتر از والدین سیگاری بدرفتاری بروز می‌دهند. هر چقدر میزان اعتیاد بیشتر باشد بدرفتاری هم بیشتر است. همچنین پدر و مادرانی که در شرایط مناسب اجتماعی و اقتصادی نیستند کودک‌آزاری بیشتری دارند.

شرایط نامناسب اجتماعی و اقتصادی چطور به چنین نتیجه‌ای منجر می‌شود؟

در زمان بحران اقتصادی برای خانواده، مادر و پدر به خاطر قرار گرفتن تحت فشارهای مختلف‌،‌ دچار استرس و اضطراب می‌شوند. از سوی دیگر وقتی نمی‌‌توانند فشارهای روحی‌شان را به شکل مناسب تخلیه کنند به بدرفتاری با دیگران می‌پردازند. در شرایط حاد این رفتار خشونی با فرزند یا همسر شکل می‌گیرد.

کسانی که خودشان تحت آزار و اذیت والدین بوده‌ا‌ند،‌ چطور به اینها هم خشونت خانگی را بروز می‌دهند؟

ببینید این گروه به 2 دسته تقسیم می‌شوند؛ یک عده وقتی تحت آزار و اذیت والدین یا اجتماع قرار می‌گیرند سعی می‌کنند فرزندان و اطرافیان خودشان را از این محیط و شرایط دور کنند. یک عده‌ای هم هستند که در زمان قرار گرفتن در محیط خشونی و تحت این رفتار بودن دچار کینه و خشم می‌شوند.

همین ایجاد خشم و کینه افرادی را تربیت می‌کند که خشونت را بشدت بیشتری بروز می‌دهند؟

دقیقا همین طور است. این بچه‌ها گاهی به والدآزاری روی می‌آورند. تحقیقاتی در آمریکا انجام شده بود که نشان می‌داد 50 تا 65 درصد بچه‌هایی که تحت آزار والدین بوده‌اند بعدتر و در زمانی که والدین‌شان به سن سالمندی می‌رسند آنها را آزار جسمی می‌دهند. یعنی خشونت چرخه‌ای را ایجاد می‌کند که در دور باطلی است و اگر تحت درمان قرار نگیرد، بد و بدتر می‌شود.

شما در یک سوال قبل‌تر به موضوعی اشاره کردید که بد نیست به آن بپردازیم. گفتید کسانی که تحت خشونت اجتماعی هم قرار گرفته باشند... .

بله. دقت کنید خیلی مواقع هست که به خاطر شرایط خاص جوان یا نوجوان او تحت تاثیر خشونت اجتماع قرار می‌گیرد. این هم در بچه خشم و کینه را ایجاد می‌کند.

این موضوع می‌تواند منشا شروع بزه اجتماعی باشد. منظورم تحت خشونت خانگی قرار گرفتن است؟

صددرصد. وقتی کسی تحت خشونت قرار می‌گیرد، چه زن، چه مرد و چه فرزند دچار خشم و کینه می‌شود.
می‌خواهد انتقام رفتار ناشایستی را که با او شده از کسی بگیرد. همین دلیل می‌شود تا او با دیگران برخورد کند. برخورد او با دیگران به درجات مختلفی از بزه‌های اجتماعی تقسیم می‌شود. گاهی رفتار خشونت‌آمیز، یک برخورد پرخاشگرانه تند است، اما به شکل‌هایی مانند نزاع، درگیری فیزیکی، آسیب‌رسانی جسمی و جنسی به دیگران و حتی قتل دیده می‌شود.

مثالی از این موارد هست؟

البته. یک سال قبل ماجرای قتل ناپدری به دست پسری را داشتیم. اگر یادتان باشد این پسر برای دفاع از مادر، یعنی والد تحت ظلم، دست به خشونت و در نهایت قتل زده بود.

آقای دکتر سوال ما قبل آخر ما همیشه، چه باید کرد است؟

ما باید راهکارهایی بیابیم تا افراد یاد بگیرند رفتار درست و متناسبی داشته باشند. بتوانند خشونت رفتاری‌شان را کنترل کنند. به دیگران آسیب نرسانند و از ظلم کردن به اطرافیان دوری کنند. نکته‌ای که می‌توان به آن اهمیت داد توجه به مسائل دینی است. کسانی که واقعا به فرایض دینی عمل کنند چندان رفتارهای ناهنجار را بروز نمی‌دهند.
خانواده‌هایی که رفتارهای خشونی در آنها رایج است باید سعی کنند این رفتارها را درمان و معضل‌شان را حل کنند.

والدی که رفتار خشونی ندارد باید چگونه رفتار کند؟

او باید سعی کند معضل رفتاری والد خشن را حل کند. فرزند را از محل بروز رفتار خشونی دور نگه دارد. به فرزند محبت تمام و کمال کند. سعی کند اعتماد به نفس آسیب‌دیده او را مرمت کند. مشکلات رفتاری فرزند را حل کند. باید سعی کند مانع بروز رفتارهای خشونی در فرزند شود.

 حدیث ضابطی