داشتن ‌‌موی‌‌ سالم‌‌ افسانه ‌‌نیست‌

در این میان بهتر است ابتدا نیاز موهای سر خود را بشناسیم و برای برآورده کردن این نیازها راه را از بیراهه تشخیص دهیم. پرونده پزشکی این هفته پاسخی است به نامه‌ها و تماس‌های خوانندگانی که سوالات خود را در مورد مسائل متفاوت سلامت و رشد مو با ما در میان گذاشته‌اند.

مراقبت از موهای سر نسبت مستقیمی با مراقبت از پوست سر شما دارد. زیرا در واقع پوست شما بستری مناسب برای رشد و تکامل موهایتان است. بخش زنده مو در لایه‌های داخلی پوست قرار دارد و از آنجا  تغذیه می‌شود اما آنچه ما به عنوان مو در خارج پوست می‌بینیم، هیچ قسمت زنده‌ای ندارد. به همین دلیل است که هرگونه آسیب یا تغییرات در قسمت‌های قابل مشاهده مو قابل ترمیم نیست و با فرآیندهای بیولوژیکی نمی‌توان آنها  را تغییر داد. از این رو بهداشت و سلامت پوست سر شما سلامت و زیبایی موهایتان را بیمه می‌کند.

اگر پوست سر شما به طور مرتب تمیز نشود و سلول‌های مرده سطحی پوست به طور مرتب برداشته نشوند، سمومی روی پوست سر به وجود می‌آید که به موها آسیب می‌رساند. علاوه بر آن رشد باکتری‌ها و ویروس‌ها در سطح پوست خطرات دیگری هستند که موها و پوست سر شما را تهدید می‌کنند. هر فرد بالغ در سر خود حدود 100 تا 150 هزار تار مو دارد. جنس مو از موادی به نام کراتین است که در واقع نوعی پروتئین سخت است. این پروتئین کلفتی و توده تار مو را ایجاد می‌کند و قدرت و استحکام تار مو وابسته به وجود آن است. نوع سخت‌تر کراتین در ناخن‌های شما هم وجود دارد. رشد موهای سر 44/0 میلی‌متر در روز یا نیم‌اینچ در ماه است.

حدود 90 درصد از موهای سر هر فرد در فاز رشد فعال قرار دارند. این مرحله را مرحله آناژن می‌نامند. این فاز رشد فعال (آناژن)‌ برای موهای سر بین 2 تا 7 سال طول می‌کشد که البته متوسط آن 3سال است. ده درصد مابقی موهای سر در فاز استراحت هستند که به این مرحله فاز تلوژن گفته می‌شود و به طور معمول 3 ماه طول می کشد. وقتی مو وارد فاز تلوژن می‌شود، رشد آن متوقف شده و در این حالت کشش وارده به آن (مثلا با برس کشیدن به مو یا بستن مو)‌ سبب افتادن آن می‌شود. گاهی حتی فشار ناشی از رشد تار موی جدیدی که از زیر در حال رشد است سبب می‌شود که تار موی قبلی به طرف بیرون هل داده شود و بیفتد. در هر دوی این حالات، یک برجستگی کوچک سفیدرنگ در انتهای مو دیده می‌شود که شاید بیشتر افراد تصور کنند این زائده سفید رنگ قسمت زنده مو یا ریشه مو است. در حالی که قسمت زنده مو همچنان در پوست باقیمانده و تار موی جدیدی را تولید می‌کند. پس اگر در حین شانه زدن موهایتان چند تار موی جدا شده از سر خود را دیدید، نگران نشوید؛ هر شخص در طول روز حدود صد عدد تار مو را از دست می‌دهد. اما اگر تعداد این موها زیاد شوند، آنگاه باید به دنبال علت بود.

در ضمن غدد ریز ترشح‌کننده چربی در لایه‌های داخلی پوست در کنار فولیکول‌های مو وجود دارند که کارشان ترشح نوعی چربی است که سبوم نام دارد. در واقع سبوم وظیفه محافظت از پوست سر را به عهده دارد و به پوست کمک می‌کند تا PH آن به طور طبیعی کمی اسیدی باشد به این ترتیب رشد میکروارگانیسم‌ها و میکروب‌ها را روی پوست مهار می‌کند.

این ماده چرب با لغزش روی تارهای مو سبب درخشش و حفظ رطوبت موها نیز می‌شود و مانند یک لایه محافظ روی تارهای مو عمل می‌کند.

به همین علت همیشه توصیه می‌شود رنگ‌کردن موها یا استفاده از مواد اکسیدان یا بی‌رنگ‌کننده، بلافاصله پس از شستشوی موها نباشد تا پوست سر آسیب نبیند یا نسوزد. زیرا شامپوها با شستشوی چربی‌ها در واقع لایه محافظ پوست را از بین می‌برند و مدت زمانی لازم است تا پوست سر مجددا لایه چربی محافظ را ترشح کند.
از طرفی اگر سبوم بیش از اندازه ترشح شود، موها ظاهر چرب و روغنی پیدا می‌کنند و تیره‌تر به نظر می‌رسند که این مساله هم از نظر ظاهری خوشایند نیست.

شستشوی صحیح را به موهایتان هدیه کنید

شستشو و استحمام هفته‌ای حداقل یک‌بار برای نوسازی و ریزش سلول‌های مرده سطحی پوست ضروری است.
شستشوی مو باید با شامپوهای مناسب انجام شود. شستن موها با شامپوهای مناسب باعث می‌شود چربی کافی روی پوست سر باقی بماند و سبوم طبیعی پوست که ضدعفونی‌کننده طبیعی پوست سر است از بین نرود. در حقیقت استفاده از شامپو به همراه آب گرم سبب باز شدن منافذ پوست شده و تمام چربی‌های روی پوست را می‌شوید و برطرف کردن سبوم طبیعی پوست که اندکی خواص اسیدی پوست را تامین می‌کند باعث بالا رفتن PH و کم‌شدن قدرت اسیدی پوست می‌شود.

موهای شما معمولا پس از شامپو زدن ظاهری در هم پیچیده و زبر پیدا می‌کند و پس از خشک شدن نیز خشک و خشن می‌شود. برای داشتن موهایی نرم و صاف بهتر است پس از شامپو زدن حتما از نرم‌کننده استفاده کنید. در واقع نرم‌کننده‌ها حاوی اجزایی هستند که PH مو و پوست سر را به PH طبیعی نزدیک می‌کنند. علاوه بر آن بسیاری نرم‌کننده‌‌ها روغن‌های گیاهی یا مواد سنتتیک (مصنوعی) دارند که روی تار مو را می‌پوشاند و سبب نرمی و لطافت آن می‌شوند و به این ترتیب سبب حفاظت موها از آسیب‌های مکانیکی می‌شوند.

هر چه موهایتان را کمتر بشویید، کمتر چرب می‌شود

غده‌های ترشح‌کننده چربی پوست سر میزان ترشح چربی خودشان را در پاسخ به نیازهای پوست برای تنظیم PH ونیازهای حفاظتی پوست به‌طور متناسب کم یا زیاد می‌کنند. بنابر این وقتی که فردی با شستشوی مرتب موهای خود پوست سر خود را از چربی طبیعی (سبوم) عاری می‌کند، در واقع غده‌های ترشح‌کننده چربی پوست را مجبور می‌کند با سرعت بیشتر و مقدار بیشتر طبق نیاز پوست، چربی ترشح کنند. خیلی از کسانی که موهای چرب دارند، می‌گویند <ما مجبوریم هر روز موهایمان را بشوییم.

چون موهایمان هر روز چرب می‌شود.> این در حالی است که آنها خود غده‌های ترشح‌کننده چربی را با این وضعیت وفق داده‌اند. تغییرات آهسته در سیکل‌های شستشو می‌تواند منجر به تغییر عادت غدد سباسه شود.

یکی از بهترین راه‌های کاهش چربی موها آن است که پس از شستن شامپو و موقع آبکشی آخر، آب را بتدریج سرد کنید. این مساله باعث می‌شود منافذ پوست و دریچه‌های غدد چربی بسته شوند و غدد چربی زیاد ترشح نداشته باشند. به هر حال یادتان باشد که میزان ترشح چربی پوست در افراد متفاوت است و کاهش ترشح چربی پوست ممکن است به زمان طولانی نیاز داشته باشد. به شما پیشنهاد می‌کنیم اگر از دست موهای چرب خود به ستوه آمده‌اید، به محض چرب‌شدن آنها را نشوئید و بگذارید چند روزی چربی روی پوست سر و موهای شما بماند تا پوست شما به تولید کمتر چربی خو بگیرد.

بهتر است برای موهای چرب خود از شامپوهایی استفاده کنید کهPH  آنها اسیدی‌‌تر است.

شوره سر، سمج و ناخوشایند

شوره سر، پوسته‌هایی از لایه سلول‌های مرده پوست است که به‌طور غیرعادی زیاد شده و همراه با چربی یا ترشحات دیگر لابه‌لای موها قرار می‌گیرند و ظاهری ناخوشایند را ایجاد می‌کنند. حتی گاهی سطح پوست به دلیل این پوسته‌ها تحریک می‌شود و خارش هم ایجاد می‌شود. در بسیاری از موارد علت دقیق شوره سر به طور دقیق مشخص نیست، اما احتمال می‌رود عواملی در ایجاد آن دخالت کنند از جمله: استرس‌های روحی و عاطفی، وراثت، اختلالات هورمونی، مصرف برخی داروها و کمبودهای غذایی، آسیب‌هایی که به پوست سر وارد می‌شود مانند سشوار زدن‌های مکرر، فر کردن و رنگ و مش کردن مکرر، شامپوهای قوی و رعایت نکردن بهداشت پوست سر.

گاهی اوقات در پوست افراد مبتلا به شوره سر نوعی قارچ به نام <پتروسپوریوم اوال> به طرز شدیدی رشد می‌کند که سبب شوره‌های فراوان پوست می‌شود. البته این قارچ در پوست‌های نرمال نیز به میزان کم و به فرم غیر بیماری‌زا ممکن است رشد کند.

شاید بسیاری از شما تصور کنید شوره سر به دلیل خشکی پوست سر شماست، اما واقعیت این است که در اکثر موارد شوره سر با ترشح زیاد چربی پوست ارتباط دارد شوره سر به دو فرم دیده می‌شود: شوره خشک و شوره چرب. شوره خشک معمولا به صورت پودری است و روی شانه‌ها و اطراف گردن یا روی لباس می‌ریزد و کمتر به پوست سر می‌چسبد. نوع خفیف شوره خشک بسیار شایع است و حتی بسیاری از متخصصان پوست معتقدند که نوع خفیف آن طبیعی است و نیاز به درمان ندارد. اما شوره چرب به شکل پوسته‌های بزرگ‌تر و چرب به پوست سر می‌چسبد و نمی‌ریزند و ایجاد خارش هم می‌کنند.

چگونه از شر شوره سر خلاص شویم؟

اولین قدم برای درمان شوره سر صبر و حوصله است،‌به یاد داشته باشید عوامل بسیاری در ایجاد شوره موثرند که ممکن است درمان را تحت تاثیر قرار دهند. بنابراین اگر  اثر داروها آهسته است، ناامید نشوید و درمان را ناقص رها نکنید. بهتر است برای آن که فرق شوره سر خفیف و نوع بیمارگونه آن را بدانید، به پزشک مراجعه کنید. اگر چه همه پوسته‌ها را نباید شوره سر تلقی کنید، اما اگر پوسته ریزی سر شما همراه با قرمزی، خارش، تورم، ترشح و خونریزی است، حتما به مشاوره پزشک متخصص نیاز دارید.

امروزه شامپوهای مختلفی با عنوان ضدشوره در بازار یافت می‌شوند که توصیه می‌کنیم از این شامپوها با توصیه پزشک خود استفاده کنید. گاهی اوقات علائم شوره سر پس از درمان عود می‌کنند و حتی ممکن است این بار شدیدتر از قبل شود. در این صورت مساله را با پزشک خود در میان بگذارید و خودسرانه اقدام به قطع درمان یا شروع درمان‌های دیگر نکنید.

شامپو کتوکنازول نوعی شامپوی درمانی است که در واقع ضدقارچ پتروسپوریوم اوال است و اگر قارچ فوق‌مسوول ایجاد شوره شما باشد، خیلی به درمان کمک می‌کند. در شروع درمان هر روز سرتان را با این شامپو بشویید و بگذارید 5  4 دقیقه کف آن روی سرتان بماند. سپس پوست سرتان را با ملایمت برس نرم بکشید و سپس آبکشی نمایید. پس از مدتی می‌توانید فاصله شامپو زدن‌ها را کم کنید. اما برای پیشگیری از عود مجدد لازم است مدت طولانی و حتی شاید برای همیشه از این شامپوها حداقل هفته‌ای یک بار استفاده کنید. شستن پوست سر با محلول آب و سرکه سیب نیز (2 قاش غذاخوری سرکه سیب در یک لیوان آب)‌ و ماساژ پوست سر به مدت 8  7 دقیقه می‌تواند در بهبود شوره سر شما مفید باشد.

ماساژ دادن موها

یکی از راه‌های مناسب برای افزایش خونرسانی به پوست سر و انبساط عضلات پوست سر ماساژ دادن است. ماساژ را با نوک انگشتان دست از پشت سر به طرف جلو با حرکات چرخشی روی استخوان جمجمه شروع کنید. البته از خراش دادن و فشار زیاد روی پوست بپرهیزید. ماساژ را یک بار از پشت سر به طرف جلو تا خط پیشانی و بار دیگر از فرق سر تا طرفین به مدت 10 دقیقه، با ملایمت و آرامی و تنفس عمیق انجام دهید. باانجام روزانه ماساژ موها، به افزایش جریان خون پوست سر و تقویت موهایتان کمک می‌کنید.

چرا موهایم می‌ریزد؟

روی پوست سر انسان حدود 100 تا 150 هزار مو وجود دارد و هر تار مو نیز حدود هزار روز رشد می‌کند. با این حساب از دست دادن روزانه حدود صد تار مو طبیعی است ولی بیشتر از آن نیاز به توجه و پیگیری دارد.
ریزش مو علت‌های فراوانی دارد که در این میان علل هورمونی بسیار شایع هستند. ریزش مو در گروهی از مردان از سنین 20 سالگی شروع شده و تا میانسالی ادامه پیدا می‌کند. این ریزش مو نوع شایعی است که زمینه ژنتیکی دارد و در 46 درصد مردان گزارش شده است.

در واقع علت طاسی مردانه حساسیت بیش از اندازه پیاز مو به هورمون‌های مردانه است تا به حال درمان قطعی برای این نوع طاسی پیدا نشده است.

گاهی اوقات زنان نیز به شکل متفاوتی دچار طاسی می‌شوند که در سنین بالای چهل سال رخ می‌دهد و شکل آن با مردان متفاوت است این ریزش مو در ناحیه پیشانی و فرق سر شروع می‌شود و علت آن افزایش هورمون‌های جنسی مردانه در خانم‌هاست. با درمان بیماری زمینه‌ای و کاهش هورمون‌های مردانه این نوع ریزش مو، قطع می‌شود.

یکی دیگر از دلایل ریزش مو بخصوص در خانم‌ها بیماری‌های غده تیروئید است. بنابراین انجام تست سطوح خونی هورمون‌های تیروئیدی یکی از مهم‌ترین راه‌های کشف علت ریزش مو به شمار می‌رود.

معمولا خانم‌ها در طول دوران بارداری یا شیردهی، یک دوره ریزش مو به طور طبیعی خواهند داشت. اغلب 32 ماه پس از زایمان طول می‌کشد که سطح هورمون‌ها نرمال شوند و حتی حدود 6 ماه طول می‌کشد تا حجم موها به حالت نرمال برگردد. کیست تخمدان و یائسگی نیز می‌توانند از دلایل هورمونی ریزش مو باشند. بجز علل هورمونی، گاهی سوءتغذیه و کمبود مواد معدنی، مصرف برخی داروها، بیماری‌های داخلی مانند لوپوس، کم‌خونی، اعمال جراحی و برخی بیماری‌های پوستی می‌توانند ریزش مو ایجاد کنند.

هر چه سریع‌تر ریزش موهایتان را متوقف کنید

مهم‌ترین عامل برای داشتن موهایی زیبا به رمزهای ژنتیکی شما وابسته است که شما در تغییر آن عاجز هستید، اما راه‌های دیگری برای حفظ سلامت موهایتان دارید.

 بهبود تغذیه شما شاید کلید این معما باشد. در واقع بخش زنده موهای شما در زیر پوست نیازمند غذاست.
فولیکول و ریشه هر تار مو در زیر پوست توسط یک رگ خونی کوچک تغذیه می‌شود. در هر زمان و هر وضعیت سلامت که باشید، استرس و افسردگی، کشیدن سیگار، مصرف غذاهای نامناسب، کمبود مواد معدنی و ... در تمام این موارد موهایتان تحت تاثیر این شرایط قرار خواهند گرفت.

 مصرف غذاهای کامل و غنی از پروتئین، میوه و سبزیجات، حبوبات و حتی مقدار مناسبی چربی برای رشد و سلامت موهایتان ضروری است. بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی برای آن که در بدن جذب و فعال شوند نیازمند چربی هستند و هر کمبودی در بدن پیش از آن که تشخیص داده شود ممکن است فقط در ظاهر موهای شما خود را نشان دهد. به عنوان مثال انواعی از کم‌خونی‌های خفیف تنها منجر به ریزش و کاهش حجم موها می‌شوند.

ویتامین‌ها، بخصوص ویتامین‌های گروه ب و بیوتین معجزه‌بخش موهای شما هستند. نکته مهم دیگر که می‌تواند در ریزش مو نقش داشته باشد یا حتی پروسه ریزش مو را تشدید کند، فشارهای جسمی و بیماری‌های داخلی است. مثلا بعضی بیماری‌های ارگان‌های حیاتی بدن، سبب کاهش اکسیژن رسانی و غذارسانی به فولیکول موها شده و سبب ایجاد تغییرات ظاهری در موها می‌شوند.

بنابراین مهم‌ترین گام در پیشگیری از ریزش موهایتان آن است که از همه مواد غذایی اطرافتان بهره کافی را ببرید و در بهداشت و سلامت موهایتان دقت کنید. اگر دچار ریزش مو شدید، هر چه سریع‌تر برای کشف علت آن و برطرف کردن علل زمینه‌ای به پزشک مراجعه کنید.

موخوره؛ جفایی که در حق موها شده است‌

موخوره به شاخه شاخه شدن انتهای آزاد موها گفته می‌شود و وقتی اتفاق می‌افتد که پوسته نازک محافظتی موها تخریب می‌شود و موها در قسمت انتهایی شکاف طولی برمی‌دارند.

علت ایجاد موخوره برخلاف تصور برخی از مردم قارچ یا نوعی عفونت نیست بلکه موخوره حاصل آسیب‌هایی است که خود شخص به صورت فیزیکی یا شیمیایی به موهای خود وارد می‌آورد.

برس زدن‌های خشن و ممتد موها، استفاده مداوم از رنگ موها و مواد اکسیدان، دستکاری مداوم موها مثل کندن ناگهانی تار مو، خارش و خشکی پوست سر و حتی سشوار کشیدن مکرر موها با آسیب زدن به لایه محافظ مو زمینه را برای ایجاد موخوره به مرور فراهم می‌کند. عواملی مثل نور خورشید و عوامل مکانیکی مثل سایش و مالش مداوم موها نیز منجر به تشکیل موخوره می‌شود. این عارضه زمانی بیشتر بروز می‌یابد که طول موها بلند باشد.

موخوره در واقع به صورت خشکی و شکنندی مو نیز ظاهر می‌شود. حتی گاهی شاخه شاخه شدن در انتهای آزاد مو دیده نمی‌شود بلکه فقط در مسیر ساقه مو مشاهده می‌شود.

چگونه موخوره را درمان کنیم؟

دانستن دلیل و نحوه ایجاد موخوره مهم‌ترین گام برای درمان آن است. در واقع موخوره آسیبی است که توسط خود فرد ایجاد می‌شود. اگر موهایتان موخوره دارد، هرچه سریع‌تر برای کوتاه کردن آنها  تا 32 سانتی‌متر بالاتر از موخوره اقدام کنید. و پس از آن برای پیشگیری از ایجاد مجدد موخوره نکات زیر را کاملا رعایت کنید:

1 - روش شانه و برس زدن خودرا اصلاح کنید. از برس‌های غیرفلزی و نرم که به موها و پوست سر آسیب نمی‌رسانند. استفاده کنید. موهایتان را نکشید و برای باز کردن گره‌ها دسته دسته به موهایتان شانه یا برس بکشید.

2 - پس از شستشوی مو با شامپو از نرم‌کننده یا کرم‌های مو استفاده کنید.

3 - یادتان باشد موهای خیس شکننده‌تر هستند. برای خشک کردن مو از کشید ن خشن حوله یا شانه و برس کشیدن سفت و سخت بپرهیزید. برای حوله، شانه و سشوار کشیدن از سمت ریشه به نوک مو دست را حرکت دهید تا موها نشکنند.

4 - به طور مداوم از سشوار استفاده نکنید. گاهی اجازه بدهید موهایتان در هوای آزاد خشک شود. از سشوار خیلی داغ یا وسایل فلزی داغ برای آرایش موهایتان استفاده نکنید. بهتر است فاصله سشوار تا موهایتان کمتر از 40 سانتی‌متر نباشد.

5 - اگر احساس می کنید موهایتان خشک است، از روغن‌های گیاهی مرغوب مثل روغن زیتون و روغن نارگیل برای تغذیه موهایتان استفاده کنید. استفاده از ترکیبات ملایم و غیرمحرک برای شستشوی موهای خشک و چرب کردن موها بسیار مفید است.

دکتر شیرین فرجی گودرزی‌