رکوردها شکسته خواهد شد؟

حال خواهید پرسید که هلال ماه چه ارتباطی به رکوردشکنی دارد؟

در پاسخ باید بدانیم که اگرچه علم اکنون به توانایی بسیاری در پیش‌بینی حرکت مداری ماه رسیده است، ولی هنوز درباره مشاهدات ما از این یگانه قمر زمین، در سطح پایینی قرار دارد. آری، این موضوع در حدی است که شما بروز آن را در ماه‌های رمضان و شوال سال‌های گذشته بخوبی می‌بینید؛ ولی باید بدانید که در ماه‌های دیگر نیز رصدگران کوشا همواره به جستجوی علمی هلال ماه در آسمان هستند.

برای آنها هلال‌ها فرقی نمی‌کند که به چه شکل و در کجای آسمان باشد؛ شامگاهی، صبحگاهی، هنگام روز، کمان باریک و بلند و ... .

آنچه برای آنان اهمیت دارد بررسی بیش از پیش هلال ماه در قالب رکوردهای به دست آمده از گذشته است. در واقع داده‌های رصدی هلال در حدود 150 سال است که جمع‌آوری می‌شود و بر این اساس، معیارهای مختلفی در دنیا ارائه شده است.

حال هر زمان رکورد جدیدی در خارج از محدوده این معیارها به دست آید، علاوه بر اصلاح آن، یک قدم دیگر به تکمیل مشاهدات نزدیک‌تر می‌شویم.

رکوردشکنی هلال ماه در سطح دنیا با 2 نوع مشخصه تعریف شده است؛ سن هلال که به میزان زمان مانده یا سپری شده از زمان مقارنه ماه و خورشید (لحظه‌ای که از دید ناظر زمینی، مرکز ماه و خورشید در یک صفحه شمالی  جنوبی روی یک خط قرار می‌گیرد که به اصطلاح ماه نو نیز نامیده می‌شود) و دیگری میزان فاصله زاویه‌ای (اگر بر گرد زمین دایره‌ای رسم کنید و ماه و خورشید روی این دایره باشند آنگاه به میزان این فاصله، جدایی زاویه‌ای گفته می‌شود) میان مرکز ماه و خورشید است که بر حسب درجه بیان می‌شود.

طی دهه گذشته و با پیشرفت سریع علم و فناوری، روند مشاهدات و رکوردشکنی‌ها در دنیا سرعت بیشتری یافته است. بد نیست  با داستان این رکوردشکنی‌ها بیشتر آشنا شوید.

در 24 می‌1990 (3 خرداد 1369) استوین جیمز امرا، رصدگر تیزبین در ایالت کالیفرنیای امریکا توانست هلال باریک‌ ماه را با سن 15 ساعت و 15 دقیقه با چشم غیرمسلح مشاهده کند و جالب است که علی‌رغم تلاش رصدگران در دنیا این رکورد تاکنون پابرجا مانده است.

در 20 ژانویه 1996 (یکم بهمن 1375) جیمز استم، از رصدگران باتجربه هلال در آریزونای امریکا به اتفاق همسر و همسایه خویش موفق به رویت هلال بسیار باریک ماه با استفاده از یک تلسکوپ 8‌اینچی شدند. در لحظه رویت، سن هلال 12‌ساعت و 7 دقیقه پس از مقارنه و جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید نیز 7 درجه و 38 دقیقه بود. در واقع او با دیدن این هلال، رکورد جدیدی را به نام خود ثبت کرد.

چند سال بعد در تاریخ 19 آگوست 2001 (28 مرداد 1380) حجت‌الاسلام علیرضا موحدنژاد همراه حمیدرضا گیاهی یزدی با دو چشمی150 * 40 موفق به شکستن رکورد جدایی زاویه‌ای دنیا به میزان 5 دقیقه قوسی و بهبود رکورد استم در منطقه باغ‌آبر استان کرمان شدند، اما سن هلال در زمان رویت 12 ساعت و 15 دقیقه بعد از مقارنه بود و نتوانستند این رکورد را جابه‌جا کنند.

یک سال بعد در 7 سپتامبر 2002 (16 شهریور) 1381 سید محسن قاضی میرسعید توانست یک رکورد بی‌نظیر را بر جای بگذارد. او در منطقه رشک بالا در استان کرمان با دوچشمی 150 * 40 توانست هلالی را با سن 11 ساعت و 40 دقیقه بعد از مقارنه و با جدایی زاویه‌ای 7 درجه و 31‌دقیقه رویت کند. رکورد سن به دست آمده از رویت او، تاکنون پا برجا مانده و به‌رغم تلاش بی‌وقفه رصدگران هلال در سطح دنیا تاکنون شکسته نشده است؛ ولی رکورد جدایی زاویه‌ای در 28‌فوریه 2006 ( و اسفند 1384) توسط محسن شریفی در منطقه بافت در استان کرمان با تلسکوپ 12‌اینچ به میزان 13 دقیقه قوسی بهبود یافت و به 7 درجه و 18 دقیقه قوسی کاهش یافت.

ملاحظه می‌کنید که رقابت بر سر مشاهده هلال با ابزار و چشم در سطح دنیا چه مقدار اهمیت دارد و اکنون در روز 5 می ‌2008 (16 اردیبهشت 1387) این رکوردشکنی در سطح دنیا بار دیگر تکرار خواهد شد و کشور ما نیز می‌تواند با بهره‌گیری از بهترین شرایط جوی، رکورد دیگری را به نام خود ثبت کند.

در بامداد دوشنبه 16 اردیبهشت 1387‌ رصدگران ساکن در کشور فیلیپین می‌توانند با رویت هلال صبحگاهی ربیع‌الثانی با چشم غیرمسلح، رکورد امرا را جابه‌جا کنند، ولی شرایط جوی و امکان بیش از 60‌درصد ابری بودن هوا در این ناحیه، رویت هلال را مشکل می‌کند.

ساعتی بعد پیش از طلوع خورشید در کشورمان می‌توان رکورد سن هلال و جدایی زاویه‌ای را به میزان زیادی بهبود داد. شرایط رویت این هلال تنها در جنوب شرقی ایران و استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان مساعد است و به دلیل قرارگیری ماه در حضیض و سرعت بسیار بالای آن در مدار خویش به گرد زمین، با طلوع ماه در مناطق غربی ایران دیگر امکان رکوردشکنی بسیار مشکل و در عمل غیرممکن خواهد شد.

در واقع اگر رصدگران با اقبال بلندی روبه‌رو باشند می‌توانند رکوردهای هلال را در حدود 30‌دقیقه در سن ماه و 10 تا 15 دقیقه قوسی در جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید بهبود ببخشند.

خوشبختانه امکان ابری شدن هوا در این منطقه حدود 40درصد است و می‌توان امیدوار بود که در صبحگاه 16اردیبهشت 1387‌ آسمانی عاری از ابر، اجازه شکار این هلال زیبا را به رصدگران کوشای ایرانی داده باشد.

پس از آن، ماه به دیدار با خورشید می‌شتابد و مقارنه ماه و خورشید در ساعت 13/48/16 به زمان رسمی ایران رخ خواهد داد و ماه جدید جمادی‌الاول 1429 آغاز خواهد شد؛ ولی مشاهده هلال با گذشت حدود 11 ساعت در سواحل شرقی کشور کانادا امکان می‌یابد.

در واقع اگر رصدگران در ایران موفق به رکوردشکنی نشده باشند در این منطقه رصدگران هلال می‌توانند رکورد ایرانیان را در سن و جدایی زاویه ای بهبود ببخشند، البته شرایط جوی در این منطقه نامساعد بوده و پیش‌بینی‌ها حکایت از احتمال بیش از 70‌درصد ابری شدن هوا را در زمان رویت هلال می‌دهد. ساعتی بعد با غروب خورشید در شمال غربی ایالات متحده، رصدگران این کشور می‌توانند رکورد هموطن خویش امرا را در رویت هلال با چشم غیرمسلح به میزان حدود 15 تا 20‌دقیقه در سن هلال کاهش دهند. شرایط جوی باز هم مقداری نامساعد است و امکان ابری‌بودن هوا بیش از 60 درصد پیش‌بینی شده‌است.

با همه این توضیحات می‌توان نتیجه گرفت که در دنیای رویت هلال می‌توان این روز را به نام روز رکوردشکنی در دنیا نامگذاری کرد و امیدواریم رصدگران پرتلاش ایرانی باز هم مثل گذشته جایی را میان رکوردهای ثبت‌شده داشته باشند. اکنون که این مقاله را می‌خوانید، تلاش‌ها در جریان است و تا پایان روز، نتایج آن مشخص می‌شود.

دنیای نجوم، دنیای پرهیجانی است که بستر رقابت‌های علمی هیجان‌انگیزی می‌تواند باشد. این رقابت‌ها فراتر از رکوردهای خود، آنچه  را که برای رصدگران به جای می‌گذارند، احساس شکوه زیبایی‌های جهان و از سوی دیگر، لذتی عمیق و ناب است و شما هم می‌توانید به جرگه کسانی بپیوندید که از این شکوه سیراب می‌شوند.

علی ابراهیمی سراجی‌