پیوند افیون و عصیان

آن روزها در قیاس با وضعیت کنونی افغانستان روزهایی طلایی بودند. در حال حاضر 200هزار هکتار از زمین‌های زراعی افغانستان زیر کشت خشخاش قرار دارد و این کشور تامین‌کننده 93 درصد تریاک تولیدی در جهان است.

نیروهای امریکایی در واکنش به این روند به اقدامات خود برای امحای مزارع خشخاش در مناطق بی‌قانون و نا‌آرام جنوب افغانستان سرعت بخشیده‌اند که همین اقدامات عامل تشدید درگیری‌ها در این مناطق بوده است.

به اعتقاد امریکایی‌ها آنچه برای مبارزه با میلیاردها دلار درآمد ناشی از کشت خشخاش، تولید و قاچاق مواد مخدر به عنوان منشأ اصلی درآمد طالبان انجام می‌شود، کافی نیست.

 وزارت امور خارجه امریکا در آخرین گزارش استراتژی بین‌المللی کنترل مواد مخدر که جمعه گذشته منتشر شد بر سرازیر‌شدن درآمدهای حاصل از تولید موادمخدر در جنوب افغانستان به جیب جنگسالارانی که از طالبان حمایت می‌کنند، اصرار ورزیده‌است.

ادله اصلی در طرح این ادعا مقایسه مناطق عاری از مزارع خشخاش و به نسبت آرام در شمال افغانستان با نواحی جنوبی این کشور است که کشت خشخاش و ناآرامی‌ها در آن کاملا شایع است. به همین دلیل وزارت دفاع (پنتاگون) و وزارت امور خارجه امریکا در مورد لزوم امحای مزارع خشخاش برای اعاده نظم و امنیت به جنوب افغانستان دیدگاهی مشترک دارند.

در حالی که فصل برداشت محصول بهاری خشخاش طی چند هفته آینده شروع می‌شود نیروهای خارجی مستقر در افغانستان در هفته‌های آتی با چالش‌های متعددی برای مقابله با اقتصاد تریاک افغانستان مواجه خواهند شد.

دو سال پیاپی رکوردشکنی میزان خشخاش برداشتی و شواهدی که از احتمال رشد دوباره تولید خشخاش در سال‌جاری زراعی در دست است مقامات امریکایی را به بازبینی استراتژی خود برای مقابله با کشت خشخاش و تولید تریاک در افغانستان متمایل کرده است.

اکنون با نزدیک شدن زمان برداشت محصول بهاری خشخاش این استراتژی جدید در بوته آزمایش قرار گرفته است. مهمترین سوالی که مطرح است این که آیا نابودی مزارع خشخاش جنگسالاران ثروتمند به بروز بحران در فصل بهار منجر می‌شود یا اهمال و مدارا با تجارت پرسود افیون مشکل ساز‌تر از مواجهه با آنها خواهد بود.

افیون همیشه نقشی عمده در اقتصاد افغانستان ایفا کرده لیکن این صنعت در سال‌های پس از اشغال افغانستان توسط ائتلاف تحت رهبری امریکا با ساقط کردن حاکمیت طالبان در سال 2001 میلادی به شکلی تصاعدی رشد کرده است.

طالبان با کنترل تولید و قاچاق مواد مخدر این صنعت را تحت کنترل خود درآورده بود و از زارعان، تولید کنندگان و دست‌اندرکاران تجارت تریاک مالیات اخذ می‌کرد. پس از سقوط حاکمیت طالبان دولت جدید افغانستان که از مقابله مستقیم با زارعان خشخاش هراس داشت تجارت مواد افیونی را غیر قانونی اعلام کرد. این تصمیم موجب شد تولید تریاک و تجارت آن به صنعتی زیرزمینی تبدیل شود.

در ادامه دولت حامد کرزای، رئیس‌جمهور افغانستان کشت خشخاش را هم ممنوع کرد اما با توجه به ناتوانی دولت در رواج کشت محصولات جایگزین، زارعان افغان دوباره به کشت خشخاش روی آورده‌اند.

سازمان ملل متحد در سال گذشته میلادی از افزایش بی‌سابقه سطح زیر کشت خشخاش به 200 هزار هکتار و رشد تولید تریاک برای سومین سال متوالی خبر داد. گزارش قبلی این سازمان از رشد 17 درصدی تولید خشخاش در سال زراعی 2006 میلادی و افزایش 36 درصدی تولید تریاک در افغانستان پرده برداشته بود و گمان می‌رود برداشت خشخاش وتولید تریاک مشقات آن در سال‌جاری میلادی باز هم نرخ رشدی تصاعدی را تجربه کند.

یکی از مولفه‌هایی که به همان اندازه جهش تولید خشخاش مشکل‌ساز بوده گسترش محدود جغرافیایی کشت این محصول است. در مناطق شمالی که به مراتب بیش از نواحی جنوبی کشور تحت کنترل دولت قرار دارند سیاست‌های اعمال شده برای مقابل با کشت خشخاش در عمل نتایج مثبتی دربرداشته و کاهش تولید را رقم زده است.

هلمند به تنهایی نیمی از محصول خشخاش افغانستان را تولید می‌کند و بی‌دلیل نیست که این ولایت و دیگر ولایت‌هایی که مراکز اصلی تولید خشخاش هستند به مراتب بیش از مناطق شمالی افغانستان دستخوش ناآرامی هستند.

مایکل مک‌کوئل، مدیر اداره امنیت ملی امریکا هفته گذشته در گزارشی خطاب به کنگره ایالات‌متحده از تسلط دولت مرکزی افغانستان تنها بر 30 درصد از قلمرو این کشور و بسط کنترل طالبان بر 10 درصد خاک افغانستان و حاکمیت جنگسالاران محلی قدرتمند و برخوردار از درآمد‌های کلان ناشی از مشارکت در قاچاق مواد مخدر بر مابقی این کشور پرده برداشته بود.

جنگسالا‌ران مخالف کرزای در مناطق خارج از کنترل دولت به زارعان وام می‌دهند، از عواید محصول آنان مالیات می‌گیرند و نقش واسطه را در تجارت خشخاش ایفا کرده و سالانه 100 میلیون دلار از محل این اقدامات درآمد کسب می‌کنند.

تنها کاری که امریکایی‌ها برای مقابله با این روند انجام داده‌اند تدارک برنامه‌ای سختگیرانه‌تر برای امحای مزارع خشخاش بوده است. توماس شویچ، هماهنگ‌کننده طرح 600 میلیون دلاری مقابله با تولید مواد افیونی در افغانستان از تدوین استراتژی جدیدی برای پیشبرد این طرح خبر داده است. نظارت بیشتر بر مراکز تولید خشخاش، قطع کردن دست واسطه‌ها و حذف مقامات دولتی فاسد که با دست‌اندرکاران صنعت افیون همکاری می‌کنند رئوس این طرح هستند.

در این بین کم نیستند منتقدانی که معتقدند تشدید عملیات امحای مزارع خشخاش در مناطق بی‌ثبات می‌تواند تبعاتی فاجعه‌بار داشته باشد و زارعان را از تنها منبع درآمد خود محروم کرده و آنان را به سوی حمایت از شورشیان طالبان متمایل کند.

تولید هیچ محصول دیگری در افغانستان به اندازه کشت خشخاش که هر هکتار آن 5 هزار دلار درآمد عاید زارعان می‌کند، سودآور نیست. اعمال فشار نیروهای خارجی برای امحای مزارع خشخاش از یک سو و پافشاری جنگ‌سالاران برای اخذ مالیات از زارعان از دیگر سو آنان را تحت فشاری مضاعف قرار داده است. این سیکلی معیوب است که چاره‌ای جز ادامه کشت خشخاش پیش روی کشاورزان قرار نمی‌دهد.

رضا سادات‌