دلیل از یاد بردن خانواده در بیماران آلزایمری چیست؟

به گزارش جام‌جم‌آنلاین ازسلامت نیوزو به نقل از thebrighterside، پژوهشی تازه نشان داده که دلیل اصلی ناتوانی بیماران آلزایمری در شناخت چهره‌ خانواده و دوستان، تخریب شبکه‌های ظریفی از بافت محافظ مغز است که پیرامون نورون‌ها قرار دارند و حافظه اجتماعی را پایدار نگه می‌دارند.

این کشف که در دانشگاه ویرجینیا انجام شده راه تازه‌ای برای جلوگیری از فراموشی عزیزان در مراحل اولیه‌ی بیماری پیشنهاد می‌کند.

چگونه مغز چهره‌ عزیزان را به یاد می‌سپارد
در بخش کوچکی از هیپوکامپ به نام CA۲، نورون‌هایی وجود دارند که نقش مهمی در حافظه اجتماعی و شناخت افراد آشنا دارند. این نورون‌ها در پوششی از ساختار‌های توری‌شکل به نام شبکه‌های پیرامون‌نورونی (Perineuronal Nets) پیچیده شده‌اند.

این شبکه‌ها از ترکیباتی مانند هیالورونان، پروتئین‌های پیوندی و پروتئوگلیکان‌هایی مانند آگریکان ساخته می‌شوند و پایداری سیناپس‌ها و حافظه‌های بلندمدت اجتماعی را تضمین می‌کنند.

پژوهشگران دانشگاه ویرجینیا با بررسی چند مدل موشی آلزایمر (از جمله ۵XFAD، J۲۰ و ۳XTg) دریافتند که این شبکه‌ها با پیشرفت بیماری به تدریج تضعیف و در نهایت از بین می‌روند. در موش‌های جوان، این ساختار‌ها سالم بودند، اما بین شش تا دوازده‌ماهگی به‌طور چشمگیری تخریب شدند.

نورون‌ها سالم می‌مانند، اما داربست حافظه فرو می‌ریزد
شگفت‌انگیز آن‌که نورون‌های CA۲ از بین نمی‌رفتند؛ بلکه ساختار حمایتی اطراف‌شان فرو می‌پاشید. همچنین در این ناحیه هیچ پلاک آمیلوئیدی (عامل معروف آلزایمر) مشاهده نشد. این نشان می‌دهد که تخریب شبکه‌ها از مسیر دیگری رخ می‌دهد.

وقتی شبکه‌ها می‌شکنند، حافظه اجتماعی هم می‌میرد
رفتار موش‌ها نشان داد که با تخریب این شبکه‌ها، توانایی تشخیص چهره‌های آشنا از بین می‌رود. در آزمایشی، موش‌های سالم پس از چند برخورد با یک موش آشنا، علاقه‌شان کاهش یافت (نشانه‌ی شناخت). اما در موش‌های آلزایمری، حتی پس از چند دیدار، هیچ تفاوتی میان موش‌های آشنا و ناآشنا دیده نشد؛ درست مانند بیماران آلزایمری که هر دیدار را گویی برای نخستین‌بار تجربه می‌کنند.

نکته‌ جالب این است که سایر حافظه‌ها (مثل حافظه‌ اشیاء یا مهارت‌های حرکتی) همچنان سالم ماندند؛ تنها حافظه اجتماعی آسیب دید.

اثبات نقش حیاتی شبکه‌ها
دانشمندان سپس در موش‌های سالم، پروتئین آگریکان را از ناحیه‌ی CA۲ حذف کردند. تنها چند هفته بعد، این موش‌ها نیز حافظه اجتماعی خود را از دست دادند، بدون آن‌که بخش دیگری از مغز آسیب دیده باشد. در آزمایشی دیگر با استفاده از آنزیم‌ها، شبکه‌ها را موقتاً تخریب کردند. پس از چند روز حافظه اجتماعی از بین رفت، اما وقتی شبکه‌ها دوباره رشد کردند، حافظه نیز بازگشت؛ نشانه‌ای از قابلیت ترمیم مغز.

چرا این شبکه‌ها در آلزایمر فرو می‌پاشند؟
بررسی فعالیت ژن‌ها نشان داد که در مراحل اولیه، مسیر‌های مرتبط با حافظه رو به ضعف می‌روند و در مراحل بعدی، ژن‌های مرتبط با التهاب و آنزیم‌های تجزیه‌کننده‌ بافت فعال می‌شوند. به‌ویژه، آنزیم‌های MMP۲ و MMP۳ (از خانواده‌ی ماتریکس متالوپروتئینازها) به‌طور چشمگیری افزایش یافتند. این آنزیم‌ها شبکه‌های حمایتی اطراف نورون‌ها را می‌شکنند، در حالی‌که ژن‌های ساخت این شبکه‌ها تغییری نمی‌کنند؛ یعنی تعادل بین ساخت و تخریب به‌هم می‌خورد.

حفاظت از شبکه‌ها = حفظ حافظه
پژوهشگران سپس دارویی به نام GM۶۰۰۱ (مهارکننده‌ی آنزیم‌های MMP) را به موش‌ها تزریق کردند. نتیجه شگفت‌انگیز بود:در حالی که موش‌های درمان‌نشده حافظه اجتماعی خود را از دست دادند، موش‌های درمان‌شده همچنان قادر به شناخت چهره‌های آشنا بودند. بررسی‌های میکروسکوپی نشان داد که شبکه‌های پیرامون نورونی در این موش‌ها ضخیم‌تر و پایدارتر باقی مانده‌اند.

در موش‌های سالم، دارو هیچ اثری نداشت که نشان می‌دهد اثر محافظتی آن ویژه‌ فرآیند بیماری است.

امید تازه برای بیماران انسانی
دکتر هارالد زونتهایمر، رئیس دانشکده علوم اعصاب دانشگاه ویرجینیا، گفت: یافتن یک تغییر ساختاری که بتواند نوع خاصی از فراموشی در آلزایمر را توضیح دهد، هیجان‌انگیز است. این کشف یک هدف درمانی کاملاً جدید به ما می‌دهد و حتی دارو‌های مناسب برای آزمودن آن در دست داریم.

دانشجوی دکتری لاتا چونسالی نیز افزود: وقتی این ساختار‌های ظریف را از آغاز زندگی حفظ کردیم، موش‌های مبتلا به بیماری، حافظه اجتماعی بهتری داشتند. این یعنی می‌توان از فراموشی زودهنگام پیشگیری کرد.

الگو‌های مشابه تخریب شبکه‌ها در نمونه‌های مغز انسان مبتلا به آلزایمر نیز دیده شده است. به گفته‌ پژوهشگران، اگر ایمنی و کارایی این رویکرد تأیید شود، می‌تواند به درمان‌های انسانی منتهی شود؛ درمانی که شاید روزی بتواند چهره‌ عزیزان را برای همیشه در خاطر بیماران نگه دارد.