زباله های بیمارستانی،معضل انباشته شده

پسماندهای بیمارستانی، به‌ویژه زباله‌های عفونی، تیز و برنده سلامت عمومی را تهدید می‌کنند؛ زباله‌هایی که اگرچه فقط ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل پسماندهای تولیدی بیمارستان‌ها را تشکیل می‌دهند اما تأثیر تخریبی آنها بر محیط‌زیست و انسان، به‌مراتب بیش از وزن و حجم‌شان است.براساس آمارهای رسمی، در حال حاضر بیش از۱۰۰۰ بیمارستان با حدود ۱۳۵ هزار تخت فعال در کشور به شهروندان خدمات ارائه می‌دهند. این مراکز درمانی روزانه حدود ۱۹۰تن پسماند عفونی، تیز و برنده تولید می‌کنند؛ از این میزان، سهم تهران به تنهایی بیش از ۱۴۰ تن درروز است.این رقم هولناک زمانی ترسناک‌تر می‌شود که بدانیم تنها چند گرم از پسماندهای عفونی کافی است تا یک مخزن بزرگ آب را آلوده و ایجاد بیماری‌زایی کند.
   
تهدیدی خاموش در سایه مدیریت ناکارآمد
اگرچه‌قانون مدیریت پسماند درایران ازاواخردهه۸۰ وجود دارد وبراساس آن بیمارستان‌ها موظف به تفکیک، بی‌خطرسازی و دفع اصولی پسماندهای خطرناک هستند اما واقعیت میدانی نشان می‌دهد که در بسیاری از نقاط کشور، این فرآیند یا به‌درستی انجام نمی‌شود یا با کمترین استاندارد ممکن صورت می‌گیرد. در برخی مراکز درمانی، دستگاه‌های بی‌خطرسازی به‌درستی کار نمی‌کند، گاهی پسماندهای عفونی با زباله‌های عادی مخلوط می‌شود و حتی مواردی گزارش شده که زباله‌های پزشکی به‌صورت غیرقانونی در طبیعت رها شده یا به‌دست سودجویان برای بازیافت غیرمجاز افتاده‌ است.
تورج فتحی، کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با جام‌جم در این‌باره می‌گوید: همان‌طور که در بسیاری از موارد مشکلات و ضعف در قوانین، هنگام اجرا مشخص می‌شود، دراین راستا نیز این مسأله مستثنی نیست. مشکل اصلی ما در حال‌حاضر این است که پسماندها پس از خروج از دستگاه بی‌خطرسازی، اگرچه به‌طور موقت عاری ازعوامل بیماری‌زاست اما بلافاصله پس از تماس با محیط یا مخلوط شدن با سایر زباله‌ها،مجددا آلوده وعفونی می‌شود.این تصور که چنین پسماندهایی بدون خطر به زباله‌های عادی اضافه شده و سپس مدیریت می‌شود، متأسفانه اشتباه است. واقعیت این است که این پسماندها، پس از خروج از مراکز درمانی، همچنان خطر بیماری‌زایی دارد. بنابراین بزرگ‌ترین مشکل ما با وزارت بهداشت به روش فعلی بی‌خطرسازی این پسماندها بازمی‌گردد.آن‌طورکه اوتوضیح می‌دهد، این روش اطمینان‌بخش نیست. وزارت بهداشت در جلسات مشترک باسازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام می‌کند که طبق ضوابط اجرایی، سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌سازی لازم انجام شده و تمامی مراکز درمانی، دستگاه‌های بی‌خطرسازی را تهیه کرده‌اند اما تغییر روش، نیاز به هزینه و زمان دارد و نظارت بر اجرای آن هم دشوار است. بنابراین درحال‌حاضر یکی از اصلی‌ترین مشکلات در زمینه مدیریت پسماندهای بیمارستانی، سرعت آلودگی مجدد این نوع پسماند پس از بی‌خطرسازی است. فتحی با بیان این‌که شهرداری‌ها از این موضوع آگاه‌اند، مطرح می‌کند: هرچند مسئولان شهری تلاش می‌کنند این پسماندها را به‌صورت جداگانه به مراکز دفن ببرند اما این اقدام همیشه به‌درستی انجام نمی‌شود. در بسیاری از شهرستان‌ها، این پسماندها با زباله‌های عادی مخلوط شده و دفن می‌شود که همین موضوع می‌تواند خاک، آب و محیط‌زیست را آلوده کند.
   
تولید ۱۴۰ تن پسماند عفونی در تهران
براساس گزارش‌های رسمی، روزانه حدود ۱۹۰تن پسماند عفونی در بیمارستان‌های کشور تولید می‌شود.این پسماندها شامل سرنگ‌های استفاده‌شده، تیغ‌های جراحی، پانسمان‌های آلوده و سایر مواد خطرناک نیز هست. به گفته دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در سال ۱۴۰۳ در تهران، میزان تولید پسماندهای بیمارستانی در فروردین‌ بین ۸۰ تا ۱۱۰ تن در روز متغیر بوده است.حالا فتحی می‌گوید که طبق برآوردهای انجام شده روزانه بیش از۱۴۰ تن پسماند عفونی خطرناک در تهران تولید می‌شود که منبعی برای آلودگی است.در واقع شاید حجم این نوع پسماندها در مقایسه با سایر پسماندها قابل‌توجه نباشد اما به گفته کارشناسان حتی ۵۰ گرم از پسماندهای عفونی خطرناک می‌تواند یک مخزن گسترده از پسماند عادی را آلوده کند.
از طرفی به‌دلیل این‌که پسماندهای پزشکی حاوی عوامل بیماری‌زا، ویروس‌ها، باکتری‌ها و حتی مواد شیمیایی خطرناک است، ورود این مواد به خاک، می‌تواند منابع آب زیرزمینی را آلوده کند و ازآنجا واردسفره‌های آب آشامیدنی شود.به همین دلیل کارشناسان هشدار می‌دهند که این زباله‌ها در صورت بی‌توجهی می‌تواند منجر به بروز بیماری‌هایی مثل هپاتیت، ایدز، سل، عفونت‌های قارچی و میکروبی گسترده شود.در مواردی نیز گزارش شده که سرنگ‌ها، تیغ‌های جراحی و سایر وسایل آلوده از مراکزدرمانی خارج شده و دربازیافت‌های غیربهداشتی مورد استفاده قرارگرفته ‌است. این چرخه غیرقانونی و خطرناک، نه‌ فقط یک تهدید زیست‌محیطی است بلکه تبدیل به بمب بیولوژیکی خاموشی در دل شهرها شده است.
   
خطر مطب‌ها و مراکز درمانی کوچک‌
اما ماجرا فقط محدود به بیمارستان‌ها نیست؛ چراکه این روزها یک نگرانی دیگر مربوط به پسماندهایی است که نه در بیمارستان‌ها بلکه در مطب‌ها، مراکز تزریقات، طب سنتی و حجامت تولید می‌شود.
فتحی هشدار می‌دهد: این روزها برخی از مطب‌ها، مراکز تزریقات، طب سنتی و حجامت به‌دلیل مسائل اقتصادی، خدمات درمانی را در محل‌های نامناسبی انجام می‌دهند و زباله‌های عفونی را در سطل‌های زباله شهری می‌ریزند. متاسفانه تخلیه مکانیزه این سطل‌ها بدون نظارت، باعث می‌شود این زباله‌ها وارد چرخه زباله‌های عادی شده و شهروندان به‌ویژه پاکبان‌ها را در معرض خطر قرار دهد.او تأکید می‌کند که نظارت بر این مراکز سرپایی و آزمایشگاه‌ها باید افزایش یابد، چراکه اغلب از چشم بازرسان دور می‌ماند، در حالی‌که نقش پررنگی در آلودگی‌های زیستی دارند.

هم‌افزایی علیه زباله‌های خطرناک
این روزها نبود نظارت دقیق، عدم‌شفافیت در روند انتقال، دفن پسماند و نبود آموزش کافی برای پرسنل بهداشتی از دلایل اصلی بحران پسماندهای بیمارستانی در کشور است. کارشناسان محیط‌زیست و بهداشت معتقدند که برای مهار این بحران، باید زنجیره مدیریت پسماندهای عفونی از تولید تا دفع، به‌طور کامل اصلاح و شفاف شود. در عین‌حال ضروری است که نهادهای نظارتی مثل سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت بهداشت، با همکاری قوه قضاییه، موارد تخلف را به‌طور شفاف اعلام کرده و با خاطیان برخورد کنند. فتحی با بیان این‌که اکنون بیش از ۸۳۰۰ واحد درمانی و بهداشتی در تهران فعال است که همگی بالقوه می‌توانند پسماند خطرناک تولید کنند، تاکید می‌کند: باید نظارت بر مراکز درمانی، به‌ویژه بر مطب‌ها و مراکز سرپایی، جزو اولویت‌های نظام بهداشتی کشور باشد؛ چرا که هر کوتاهی در این زمینه، تبعات سنگین برای سلامت جامعه و محیط‌زیست خواهد داشت. آینده شهرها، به نوع برخورد ما با این زباله‌های مرگبار گره خورده و اگر امروز اقدامی نکنیم، فردا شاید خیلی دیر باشد.