درحالی‌که برخی تحلیلگران برجام را همچنان نقطه کانونی سیاست خارجی ایران می‌دانند، تهران نشان داده که می‌تواند بدون وابستگی به توافقات شکننده، مسیر تجارت و دیپلماسی را به گونه‌ای پیش ببرد که تحریم‌های آمریکا نه‌تنها اثرگذار نباشند، بلکه کارایی خود را نیز از دست بدهند و درنهایت دشمن از تغییر رفتار ایران تحت فشار ناامیدشود.سه اتفاق اخیر نشان می‌دهد که ایران چگونه از اقتصاد مقاومتی، دیپلماسی مستقل و تجارت غیرتحریمی به‌عنوان سه اهرم کلیدی در این راهبرد استفاده کرده است: اجلاس اقتصادی بریکس ۸ و تلاش برای جایگزینی ارزهای ملی به‌جای دلار در مبادلات جهانی، ثبات فروش نفت ایران علی‌رغم فشار حداکثری آمریکا و مراودات دیپلماتیک گسترده تهران بدون گره زدن آن به مذاکرات فرسایشی هسته‌ای ازجمله این موارد است.این روند نشان می‌دهد که ایران، برخلاف خواست واشنگتن، نه‌تنها منزوی نشده، بلکه در حال تقویت جایگاه خود در اقتصاد و سیاست جهانی است.
خیز ایران و متحدانش برای حذف دلار
یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر، اجلاس معاونان روسای بانک‌های مرکزی گروه بریکس است که همزمان با نشست گروه ۲۰ در کیپ‌تاون، آفریقای‌جنوبی در حال برگزاری است. روز گذشته در این نشست، برنامه عملیاتی بریکس برای کاهش وابستگی به دلار و جایگزینی آن با ارزهای ملی کشورهای عضو مورد بحث و بررسی قرار‌گرفت.ایران، که اخیرا عضویت رسمی خود را در بریکس تثبیت کرده، از این فرصت برای تقویت همکاری‌های اقتصادی و پولی با کشورهای همسو استفاده نموده است. اصغر ابوالحسنی، قائم‌مقام بانک مرکزی ایران، در این اجلاس ضمن ارائه پیشنهادات اجرایی، بر لزوم ایجاد پیام‌رسان مالی مستقل از سوئیفت، ادغام سیستم‌های پرداخت کشورهای عضو و توسعه ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی (CBDC) تأکید کرد. او گفت: بریکس به یک قطب اقتصادی تأثیرگذار در جهان تبدیل شده است.امروز کشورهای عضو این گروه نه‌تنها بخش مهمی از تجارت جهانی را در اختیار دارند، بلکه در حال شکل‌دهی به یک نظم مالی جدید هستند که می‌تواند نظام سنتی تحت سلطه دلار را به چالش‌بکشد.تأکید ایران بر توسعه همکاری‌های مالی مستقل از غرب نشان می‌دهد تهران به‌دنبال خروج از سلطه اقتصادی غرب و پیوستن به یک نظام پولی جدید است. این موضوع نه‌تنها تحریم‌های بانکی علیه ایران را بی‌اثر می‌کند، بلکه بستر را برای تجارت آزادتر با کشورهای غیرغربی فراهم خواهد‌کرد. برخی تحلیلگران معتقدند همکاری ایران با روسیه و چین در این حوزه، می‌تواند به ایجاد یک شبکه مالی جایگزین در برابر سیستم بانکی تحت کنترل آمریکا منجر شود. درواقع، تهران نشان داده است که دیگر منتظر تصمیمات برجامی نیست و مسیر جدیدی را برای تقویت اقتصاد خود انتخاب کرده است.
پایداری صادرات نفت ایران
علاوه‌براین در شرایطی که واشنگتن دور جدیدی از تحریم‌های نفتی را علیه تهران اعمال کرده، اما ایران همچنان صادرات نفت خود راحفظ کرده وبه سومین تولیدکننده بزرگ اوپک تبدیل شده است.طبق گزارش اوپک،تولیدنفت ایران درماه ژانویه ۳.۲میلیون بشکه در روز بوده است، رقمی که نشان می‌دهد تحریم‌های آمریکا تأثیر چندانی بر صادرات انرژی ایران نداشته است. این میزان تولید، ایران را پس از عربستان و عراق در جایگاه سومین تولیدکننده اوپک قرار داده است.
پیش از این محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران، در واکنش به تحریم‌های جدید تأکید کرد: «آمریکا اگر خیال می‌کند که می‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند، سخت در اشتباه است. ما مسیرهای خود را برای فروش نفت تثبیت کرده‌ایم و همچنان در بازار جهانی حضور خواهیم داشت.»
ریاست دوره‌ای ایران بر اوپک از ماه‌های آینده، یک اهرم جدید برای تهران در بازار جهانی انرژی خواهد بود. این بدان معناست که ایران نه‌تنها تحت تحریم‌های آمریکا دوام آورده، بلکه نقش بیشتری در تعیین معادلات انرژی جهان ایفا خواهد کرد.
دیپلماسی مستقلانه تهران
برخلاف سال‌های گذشته که پرونده هسته‌ای در کانون سیاست خارجی ایران قرار داشت، اکنون تهران سیاست خود را بر اساس تعاملات مستقل و بدون وابستگی به مذاکرات هسته‌ای تنظیم کرده است.روز گذشته وزیر امور خارجه ایران در حاشیه جلسه هیات دولت تأکید کرد: ما تحت فشار آمریکا مذاکره نخواهیم کرد. موضع ما روشن است؛ هرگونه گفت‌وگو باید بر اساس احترام متقابل باشد، نه فشار و تهدید.ایران در روزهای اخیر مذاکرات گسترده‌ای با روسیه، چین، قطر، عمان و کشورهای منطقه داشته است. نکته مهم اینجاست که برخلاف گذشته، هیچ‌کدام از این گفت‌وگوها مشروط به مذاکرات هسته‌ای نبوده‌اند. همچنین، نشست اخیر ایران و روسیه، که برخی رسانه‌ها آن را حامل پیام آمریکا برای تهران می‌دانستند، مشخص کرد که این مذاکرات صرفا بر محور مسائل دوجانبه و منطقه‌ای بوده است. وزیر امور خارجه ایران دراین‌باره گفت: «ما درمذاکرات با روسیه درباره مسائل منطقه‌ای و همکاری‌های اقتصادی بحث کردیم. هیچ پیامی از سوی آمریکا مطرح نشد وقرار هم نبودچنین چیزی باشد.» این روند نشان می‌دهد ایران به‌جای معطل ماندن در مذاکرات فرسایشی، سیاستی فعالانه و چندوجهی را در عرصه بین‌الملل دنبال می‌کند.
ایران تسلیم زیاده‌خواهی نمی‌شود
آنچه در روزهای اخیر در حوزه‌های اقتصادی و دیپلماسی رخ‌داده، نشان می‌دهد که راهبرد ایران برای عبور از تحریم‌ها، دیگر متکی به برجام و مذاکرات فرسایشی با غرب نیست. درحوزه اقتصادی و مالی، ایران با همکاری بریکس به‌دنبال کاهش وابستگی به دلار و ایجاد یک نظام مالی مستقل است. در حوزه نفت، تحریم‌های جدید آمریکا تأثیری بر صادرات نفت ایران نداشته و تهران همچنان یکی از بازیگران اصلی اوپک است. درحوزه دیپلماسی، ایران مذاکرات را صرفا بر اساس منافع ملی پیش می‌برد و حاضر به امتیازدهی تحت فشار آمریکا نیست. با این روند، ایران در حال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک قدرت مستقل در جهان است، درحالی‌که واشنگتن همچنان در توهم تأثیرگذاری تحریم‌ها به‌سر می‌برد.به نظر می‌رسد در شرایطی که تیم اقتصادی دولت بتواند در مقابل برخی سوداگری‌ها و افزایش قیمت‌ها ایستادگی کرده و موضوعات داخلی را به‌صورت بهینه مدیریت کند مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها به شکست حداکثری دشمن منجر خواهد شد.
