عقب ‌ماندگی ماهی‌های سردآبی‌ از برنامه‌ هفتم توسعه

شرایط آب‌وهوایی بسیاری از استان‌ها موجب شده تا برنامه‌ریزی‌های خوبی در راستای پرورش و تولید آبزیان صورت گیرد؛ اما قبل از هر چیز فعالان این حوزه درخواست حمایت و رفع مشکلات موجود را دارند تا با فراغ خاطر پای به میدان بگذارند.
با این‌که لرستان جزو استان‌های ساحلی نیست، اما یکی از مناطق مستعد کشور در صنعت آبزی‌پروری و پرورش ماهی محسوب می‌شود و حرکت رو به جلوی این حوزه، از صادرات گرفته تا پرورش خاویار، با سرعت خوبی پیش می‌رود.اقلیم متنوع، وجود منابع آبی ازجمله حدود ۲۵۰۰ کیلومتر رودخانه دائمی و فصلی، آب‌وهوای چهارفصل، نیروی کار توانمند و جوان و استقبال مردم در سال‌های اخیر، آبزی‌پروری را در مرکز توجه اقتصاد لرستان قرار داده است.آن‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهد زیرساخت جدید برای تولید حدود ۱۰هزار تن ماهی در استان لرستان ایجاد شده است. این در شرایطی است که منطقه یادشده دارای رتبه نخست تکثیر و تولید بچه‌ماهی در بین استان‌های غیرساحلی است. بیش از ۷۰۰ مزرعه پرورش ماهی، مسئولیت تولید سالانه بیش از ۳۰هزار تن ماهی را بر عهده دارند که به بازار‌های داخلی و خارجی عرضه می‌شود. طبق اظهارات کارشناسان، برای تولید پنج تن ماهی سردآبی یک شغل به‌صورت مستقیم و دو شغل به‌صورت غیرمستقیم ایجاد می‌شود و درحال‌حاضر بیش از ۱۷هزار نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در بخش شیلات لرستان فعالیت دارند. اتفاقی که مهر تاییدی بر ارزشمند بودن سرمایه‌گذاری در این حوزه است. به گفته مدیرکل شیلات لرستان، این استان با تولید سالانه ۱۶۰ تا ۲۰۰هزار تن بچه‌ماهی، رتبه نخست کشور را در زمینه تکثیر بچه‌ماهی به خود اختصاص داده است و با تولید متوسط سالانه ۳۰هزار تن ماهی سردآبی، هرساله رتبه اول تا دوم کشور را کسب می‌کند. ۵۳۴ مزرعه ماهیان سردآبی، ۷۸ مزرعه ماهیان گرم‌آبی، حدود ۵۰ مزرعه ماهیان زینتی و ۳۶ مزرعه تکثیر در لرستان فعال است و پس از استان‌های ساحلی، حرف اول را در تولید ماهیان سردآبی می‌زند.
 
نگاه ویژه کرمانشاه به سردآبی‌ها
کرمانشاه هم ازجمله استان‌هایی است که در زمینه تولید ماهی‌های سردآبی برنامه‌ریزی‌های بسیار خوبی کرده و اقدامات موثری داشته است. در همین رابطه مدیرکل شیلات استان با تاکید بر این‌که پیش‌بینی می‌کنیم امسال تولید ماهیان سردآبی به بیش از ۱۴هزار تن برسد، به جام‌جم می‌گوید: «در کرمانشاه ۳۷۷ مزرعه پرورش ماهی سردآبی فعال است. از این تعداد ۸۱ باب به‌صورت مزرعه منفرد، ۲۳۸باب به‌شکل مزارع مجتمعی، ۴۸باب مزرعه دومنظوره و ذخیره آب کشاورزی و ۱۰واحد مزرعه پرورش ماهی در قفس در دریاچه پشت سدهای مخزنی غیرشرب کار می‌کنند.» سهراب صحرایی با بیان این‌که سال گذشته درمجموع ۱۳هزار و ۶۸۵ تن ماهی سردآبی در استان تولید شد، ادامه می‌دهد: «در تمام شهرستان‌ها به‌جز قصرشیرین، مزارع پرورش ماهی سردآبی داریم. شهرستان‌های دالاهو، پاوه و کنگاور به ترتیب رتبه اول تا سوم تولید ماهیان سردآبی استان را به خود اختصاص داده‌اند که گونه پرورشی در مزارع عمدتا ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان است.» به گفته این مسئول، تولیدات ماهی قزل‌آلای کرمانشاه علاوه بر تامین نیاز بازار مصرف داخل استان، به سایر استان‌ها مانند تهران و کشورهای دیگر مانند روسیه و عراق صادر می‌شود.
 
مطالعات برای تولید ۴.۶میلیون تنی 
درحال‌حاضر استان‌های زیادی در تکاپو هستند تا مزارع پرورش ماهی خود را گسترش دهند. تحلیلی بر وضعیت بهره‌وری تولید طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد تولیدات آبزی‌پروری در واحد سطح در سه استان کهگیلویه‌وبویراحمد، ایلام و مازندران برتر بوده و به موفقیت رسیده است.طبق آمار سازمان شیلات ایران، برنامه ارتقای بهره‌وری سازمان شیلات ایران در بخش آبزی‌پروری برای حل مسأله«پایین‌بودن تولیدات آبزی‌پروری در واحد سطح» به ارائه راه‌حل واقدام اساسی«اجرایBMP،عملیاتی‌کردن تکنولوژی‌های برتر و هوشمندسازی مزارع آبزی‌پروری» پرداخت و این اقدام با شاخص عملکرد «میزان تولید آبزی‌پروری ناشی از بهره‌وری» در ۳۳ استان که ۱۱ اداره کل و ۲۲ استان غیرساحلی را شامل می‌شد در سال ۱۴۰۱ تدوین و انجام شد.
رئیس سازمان شیلات ایران بابیان این‌که پیش‌بینی می‌شوددربرنامه هفتم توسعه، تولید۵۰۰هزارتن ماهی درقفس محقق شود،به جام‌جم می‌گوید: «درگام اول مطالعات برای امکان تولید ۴.۶میلیون تنی پرورش ماهی در قفس انجام شده است اما برای برنامه هفتم توسعه، حدود ۳۱۷هزار تن در آب‌های جنوب، ۱۶۳هزار تن در آب‌های شمال و ۱۲۰هزار تن هم در آب‌های داخلی باید تولید داشته باشیم.»
سیدحسین حسینی با تاکید براین‌که پرورش ماهی در قفس یک صنعت نوپایی است وبا تکنولوژی تولید قفس در دریا و ایجاد ۱۲هزار هکتار سایت پشتیبانی به سمت تولید در قفس پیش خواهیم رفت، ادامه می‌دهد: «تولید آبزی در سال گذشته به ۵/۵ میلیون تن رسید. با توجه به‌وجود ۵۸۰۰کیلومتر نوار ساحلی در کشور، می‌توانیم از این ظرفیت به‌عنوان یک پایه زیستی برای تولید پروتئین آبزیان بهره‌برداری کنیم.»
این مسئول یکی از ابزارهای رسیدن به تطبیق تولید با اقلیم و افزایش تاب‌آوری محصولات را معرفی کرده و تصریح می‌کند: «تولید پروتئین آبزیان در شرایط اقلیمی کشور، کم‌آب‌بر به حساب می‌آید. به همین دلیل، حرکت به سمت آبزی‌پروری در منابع پایدار، به‌ویژه در حوزه دریا، یکی از استراتژی‌های مهم در تأمین امنیت غذایی محسوب می‌شود.»
به گفته معاون وزیر جهادکشاورزی، به‌کارگیری تجربه، تخصص و آموزش و ترویج دراین حوزه بسیارحائز اهمیت است و سازمان شیلات ایران به‌طور کامل از این صنعت حمایت می‌کند.
رئیس سازمان شیلات ایران با اشاره به این‌که برنامه‌های مربوط به توسعه دریامحور و سایر برنامه‌های شیلاتی در دولت چهاردهم، مانند دولت‌های پیشین، با قدرت ادامه خواهد یافت، اظهار داشت: «تاکنون ۱۶۷هزار هکتار از اراضی سواحل مکران برای انجام فعالیت‌های شیلاتی تثبیت شده و بیش از ۳۲هزارمیلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این حوزه صورت گرفته است. لازم است با نگاهی ویژه به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، اقدامات عملیاتی لازم انجام شود.»
وی با بیان این‌که ماموریت حوزه شیلات تکلیف‌محور بوده و برای انجام آن با قدرت پیش خواهیم رفت، تصریح‌ می‌کند: «بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی برای تحقق شعار سال ضروری است و باید موانع و مشکلات توسعه پرورش ماهی در دریا (قفس)، میگو، آبزی‌پروری، پرورش تلفیقی آبزیان و صید و صیادی به‌سرعت رفع شود.»

کهگیلویه‌و‌بویراحمد نیازمند پایانه صادراتی
شاید کمتر کسی به کهگیلویه‌و‌بویراحمد به‌عنوان استانی در جهت تولید آبزیان فکر کند؛ منطقه‌ای که توانسته با تولید سالانه ۲۲ هزار تن ماهی، نام خود را به عنوان سومین تولید‌کننده ماهیان سردآبی مطرح سازد.این استان به سرزمین رودخانه‌های خروشان شناخته می‌شود و با وجود تولید ۱۰درصد از روان‌آب‌های کشور، ۵۷  رودخانه به طول ۱۴۰۰ کیلومتر و ۱۱ هزار کیلومتر آبراه را در دل خود جای داده است.در همین رابطه مدیر شیلات سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه‌و‌بویراحمد با بیان این‌که ۲۷۰ مزرعه پرورش ماهی در استان وجود دارد و با تلاش آنها توانسته‌ایم جزو سه استان برتر در تولید ماهیان سردآبی کشور باشیم، به جام‌جم می‌گوید: بیشترین تولیدات ماهیان سردآبی استان در حوزه رودخانه کارون است و رودخانه‌های مارون و زهره هنوز پتانسیل‌یابی نشده و چنانچه در این مناطق هم ماهی تولید شود استان جهش چشمگیری در تولید شیلات خواهد داشت.
اسحاق رستمی با تاکید بر این‌که تولید سالانه بیش از ۵۰۰۰ تن از تولیدات استان به روسیه و کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌شود به ضعف زیرساخت‌های صادرات در کهگیلویه‌و‌بویراحمد اشاره و تصریح می‌کند: وقتی در این منطقه پایانه صادراتی وجود ندارد، مجبوریم تولیدات‌مان را با برند و بسته‌بندی سایراستان‌هاصادر کنیم.این کمبودها نام کهگیلویه‌وبویراحمد را ازروی محصولات پاک می‌کند و استان‌هایی که هیچ تلاشی درجهت تولید ماهیان نداشته بیش ازماسود می‌برند.
به گفته این مسئول،درصورتی‌که تولیدات شیلات درکهگیلویه‌و‌بویراحمد بسته‌بندی و برندسازی شودوپایانه صادراتی داشته باشیم حجم بیشتری ازتولید ماهی صادر وسودبیشتری نصیب بهره‌برداران می‌شود.مدیرشیلات سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه‌و‌بویراحمد تاکید می‌کند: زنجیره تولید ماهی دراین استان تکمیل نیست وهمین مسأله سبب شده که سالانه حدود ۲۸میلیارد ریال ازاین استان خارج شود.

شهر مولد کجاست؟
طرح ملی شهرمولدکشاورزی یکی ازبرنامه‌های کلیدی دولت‌سیزدهم بودکه درآن زمان براجرای آن تأکید می‌شد.این شهرها به‌منظور توسعه اقتصادی سواحل برمبنای دریاپایه طراحی شده‌اند وشامل فعالیت‌هایی از قبیل صید وصیادی، آبزی‌پروری و دیگر فعالیت‌های مرتبط با شیلات هستند. توسعه کشاورزی درزمینه‌های زراعت، آبخوان‌داری و دامپروری، با توجه به محدودیت منابع پایه، به‌ویژه آب، با چالش‌هایی مواجه است. از سوی دیگر، کشور به‌واسطه وجود دریا و خط ساحلی وسیع، ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه شیلات و آبزی‌پروری دارد. بنابراین، با اجرای طرح شهر مولد کشاورزی در سواحل، فرصت‌های بی‌نظیری برای سرمایه‌گذاری داخلی وخارجی فراهم خواهدشد که این امربه رونق تولید وایجاد اشتغال منجرمی‌شود.اواسط سال گذشته بود که وزیر جهادکشاورزی وقت با تاکید بر این‌که طرح ملی شهر مولد کشاورزی با همه ظرفیت پیمانکاری و توان لجستیک اجرا می‌شود، گفت: «بر اجرای این طرح با بسیج امکانات داخل وزارتخانه و قراردادهمکاری با بخش‌های دیگر تاکید داریم وجلسات هماهنگی آن به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور برگزار ووظایف دستگاه‌های مجری طرح ازجمله وزارت صمت،راه‌و‌شهرسازی، جهاد کشاورزی و برای ایجاد پنج شهر ابلاغ شده است.» البته در همان زمان اعلام شده بود که هیچ مانعی برای اجرای پروژه‌ها وجود نخواهد داشت و وزارت جهادکشاورزی باید در ارائه گزارش کار و روند پیشرفت برنامه‌های اجرای این طرح ملی نسبت به سایر دستگاه‌ها، پیشتاز باشد. اما با گذر زمان و وقوع اتفاقات مختلف، به نظر می‌رسد این طرح نیز مانند صدها طرح دیگر به فراموشی سپرده شده است.