با اینکه چند سال است اعلام میشود برای برخی از صنایع موجود در خلیجفارس مانند سکوهای نفتی و خطوط انتقال نفت، برنامه محیطزیست پیشگیرانه تعریف شده تا این پهنه آبی بیش از این آلوده نشود اما گزارشها چیز دیگری را نشان میدهد. حالا آلودگی نفتی بهعنوان مهمترین چالش زیستمحیطی خلیجفارس باعث واردآمدن خسارات فراوانی به منابع زیستی این آبراهه شده است. محیط دریایی خلیجفارس بسیار حساس است و بهراحتی سیستم چرخش آب در این منطقه آسیب میبیند. فعالیت تأسیسات آبشیرینکن و گرمایش آب، باعث تخریب مرجانها میشود و از مهمترین نکاتی است که در این پهنه آبی قابل توجه بوده و میتواند بهعنوان اولویت برای همکاری بین کشورهای حاشیه خلیجفارس مد نظر قرار گیرد.
برهمین اساس، نیاز است کشورهای همسایه در قالب کنوانسیونهای بینالمللی ازجمله کنوانسیون کویت تعهدات خود را در مورد این آبراهه بینالمللی مدنظرداشته وانجام دهند تاازنفوذ فاضلاب وموادنفتی که به آلودگی دریامنجرمیشود،جلوگیری کنند. درایران نیز قوانین ومقررات داخلی برحفظ اکوسیستمهای دریایی تأکید دارد.بههمینخاطر همه شرکتهای نفتی باید یک برنامه مدیریت زیستمحیطی ارائه کنند.برنامهای که هم دریا و هم خشکی را شامل شود. به گفته دکتر محسن قرایی، کارشناس حوزه محیط زیست دریایی، پسابها بهدلیل داشتن مقادیر بالایی از مواد مغذی، میکروبی و فلزات سنگین آلایندگی بسیار زیادی دارند. اوادامه میدهد:«پسابها اثرات کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت بر پایداری حیات ساحلی بهجای میگذارند و شاخصهای مطلوب محیط زیست دریایی را کاهش میدهند.آنها تنوع زیستی را درآبهای منطقه تهدیدمیکنند واین آلودگیهابا ایجاد یک لایه نازک روی سطح آب علاوه بر اینکه چشمانداز ساحلی راتخریب میکنند سبب انقراض بسیاری از گونههای آبزی هم میشود.»
این کارشناس تأکید میکند: «آثار سوء این انتشار آلودگی در مناطق حساس ساحلی مثل تجمعهای مرجانی، زیستگاههای ساحلی و جنگلهای حرا بیشتر است و بهدلیل غلظت بالای فسفات و نیترات، این پسابها سبب رشد بیرویه جلبکها شده و با کاهش اکسیژن محلول در آب، عاملی برای مرگ ماهیهای خلیجفارس است.»
۸ کشور محافظ خلیج فارس
آلودگیهای زیستمحیطی در خلیجفارس آنقدر حساسیتبرانگیز است که پای مسئولان وزارت امور خارجه را هم به این قضیه باز کند. اردیبهشتماه سال جاری بود که رئیس گروه مطالعات دیپلماسی زیستمحیطی دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه ضمن اشاره به نشت نفت از برخی نفتکشها در خلیجفارس گفته بود: «متأسفانه این پهنه آبی به علت عبور شمار زیاد نفتکشها و نشت قابل توجه نفت از آنها یکی از آلودهترین پهنههای آبی در جهان محسوب میشود. بنابراین مهمترین موضوعی که در چارچوب دیپلماسی زیستمحیطی در حوزه خلیجفارس میتواند مطرح شود، آلودگی نفتی است که در سطح آن پراکنده است.» محیط زیست دریایی خلیجفارس و دریای عمان، مشترک بین ایران و هفت کشور عربی همسایه است که حالا با برخی چالشهای زیستمحیطی مواجه شده که صید بیرویه و غیرمسئولانه از منابع آبزی، تخریب و ایجاد تغییرات فیزیکی مناطق ساحلی، ریزش نفت ناشی از اجرای عملیات اکتشاف و استخراج و حملونقل نفت از جمله آنهاست. همچنین آلودگیهایی با منشاء خشکی در خلیجفارس شامل فاضلابهای شهری و روستایی، پسابهای صنعتی و کشاورزی، آلودگیهای صنایع مستقر در مناطق ساحلی، عملیات عمرانی و توسعه غیراصولی در سواحل نظیر استحصال و خشککردن دریا موجب انباشت پسماندها ازجمله زبالهها، پلاستیکها و میکروپلاستیکها در نواحی سواحلی میشوند که نیازمند مدیریت اصولی است.
در چنین شرایطی و بهخصوص اینکه چندین کشور در نگهداری و محافظت از دریا نقش دارند، سهم دیپلماسی بر کاهش مشکلات زیستمحیطی بسیار مهم است. به گفته کارشناسان، یکی از حوزههایی که میتواند به تقویت روابط میان ایران و سایر کشورهای حوزه خلیجفارس کمک کند، محیطزیست است. چالشهای محیطزیستی خلیجفارس متنوع است و این پهنه آبی از منظرهای مختلف که عمدتا ناشی از آثار مخرب تغییرات آبوهوایی است، شرایط حساس و شکنندهای دارد. ضمن اینکه مسائل مربوط به آلودگیها، طوفانهای گردوغبار و تنش آبی نیز مطرح است. ایران بارها در نشستهای مختلف به کشورهای حاشیه خلیجفارس اعلام کرده که در جهت کمک به رفع چالشهای زیستمحیطی این پهنه آبی آماده و حتی حاضر است در چارچوب یک ساختار هشتکشوری یعنی شش کشور واقع در جنوب خلیجفارس بهعلاوه ایران و عراق در این زمینه اقدام کند.
