دیگر نمی‌توان تمام تقصیرها را به گردن کاهش بارش‌ها انداخت، چون بررسی وضعیت تالاب‌ها و به‌خصوص دریاچه ارومیه که هزاران میلیارد تومان صرف احیای آن شد و در آخر هم نتیجه مطلوبی به دست نیامد، نشان می‌دهد سوءمدیریتها بیش از هر عامل دیگری حیات تالاب‌ها را به خطر انداخته‌اند.شاید درکنار کاهش بارش‌ها و مصرف بی‌رویه و بی‌ضابطه منابع آبی، سوءمدیریتها بیشترین نقش را در خشک‌شدن تالاب‌ها داشته باشند.طی دهه‌های اخیر پژوهش‌های زیادی در رابطه با چگونگی حفظ تالاب‌ها و دریاچه‌ها صورت گرفته و منابع مالی زیادی هم برای احیای آنها صرف شده، اما متاسفانه هرگز حتی یکی از آنها به نتیجه نرسیده و در این میان هیچ مدیری مورد بازخواست قرار نگرفته است.موضوعی که رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی هم به آن اشاره کرده و معتقد است ۸۰درصد تالاب‌های کشور یا کاملا خشک شده‌اند یا رو به خشکی می‌روند.سمیه رفیعی با بیان این‌که سهم حقابه تالاب‌ها باید در جدول منابع آبی مشخص و وزارت نیرو ملزم به تمکین به این قانون باشد، می‌گوید: «دریاچه ارومیه نمونه بارز یک اکوسیستم ارزشمند است که قربانی تصمیمات مدیریتی اشتباه شده است.»
او معتقد است که باید مشخص شود چه کسی مجوز احداث میان گذر دریاچه ارومیه را صادر کرده و چرا به‌جای پین‌گذاری در این پل، از خاک‌ریزی استفاده شده است؟ سازمان حفاظت از محیط‌زیست چرا به‌عنوان مسئول ناظر به وظایف خود در نظارت به چگونگی احداث پل بی‌توجهی کرده است؟ چه کسانی مجوز تأسیس کارخانه فولاد به‌عنوان یک صنعت آب‌بر را در حوضه آبریز دریاچه ارومیه صادر کرده و چه کسانی به تغییر الگوی کشت در منطقه بی‌تفاوت بودند؟ ما معتقدیم که عوامل بسیاری دست‌‌به‌دست هم داده تا این دریاچه ارزشمند امروز در شرایط بحرانی قرار گیرد.
حقابه‌ها نمی‌رسند
تابستان ۱۴۰۳ یکی از گرم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران بود. موج گرما که بسیاری از مناطق کشور را درنوردید، تأثیرات مخربی بر محیط‌زیست و به‌ویژه تالاب‌های کشور گذاشت. آخرین روزهای شهریورماه بود که مطلبی در فضای مجازی و برخی سایت‌های خبری با استناد به تصاویر ماهواره‌ای منتشر شد مبنی بر این‌که تعدادی از تالاب‌های مهم ایران از‌جمله انزلی، هامون، جازموریان، بختگان، حوض سلطان، دریاچه نمک، بامدژ و شیمبا به‌دلیل کمبود بارندگی، افزایش دما و برداشت بی‌رویه از منابع آبی به سمت خشک‌شدن کامل می‌روند. مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست اعتقاد دارد که به‌جز تالاب انزلی که با دریا در ارتباط است، دیگر تالاب‌هایی که به آنها اشاره شده، جز تالاب‌های داخلی بوده و بیشتر تحت تأثیر اقلیم قرار می‌گیرند. به همین خاطر در اوج گرما که بیشترین شدت تبخیر صورت می‌گیرد، برخی تالاب‌ها مانند حوض سلطان و دریاچه نمک که تالاب‌های فصلی هستند، خشک‌شدن‌شان دور از انتظار نیست؛ اما نرسیدن حقابه تالاب‌ها عامل مهمی است که می‌تواند به عمر آنها پایان دهد. به‌عنوان مثال سال گذشته با پیگیری‌هایی که انجام شد، برای تالاب گاوخونی حقابه اندکی در حد ۱۱میلیون مترمکعب تامین شد. این حقابه آن‌قدر کم بود که حدود ۷درصد حقابه تالاب را در بر می‌گرفت وبه همین خاطر به آبگیری بخشی کمی از آن منجر شد. آبی که در برابر میزان تبخیر دوام نداشت و گاوخونی نتوانست روزهای خوش گذشته را تجربه کند.سدسازی‌های بدون مطالعه، برداشت‌های بی‌رویه ازآب رودخانه‌ها وکشت محصولات آب‌بر از‌جمله اقداماتی هستند که باید ازآنها به‌عنوان اتفاقات ناگوار نام ببریم. اتفاقاتی که اگرمدیریت صحیحی وجودداشت، حقابه‌ها رابه‌موقع تامین کرده وجلوی مرگ تالاب‌ها را می‌گرفت. موضوعی که مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست هم به آن اشاره کرده و می‌گوید: «اگرچه میزان بالای دما در خشکی تالاب‌ها تأثیر داشته اما عدم تأمین حقابه کامل محیط‌زیستی این تالاب‌ها باعث شرایط فعلی است. به‌ویژه حیات تالاب‌هایی که در فلات مرکزی واقع شده‌اند، مانند تالاب مهارلو، گاوخونی،بختگان و... به تأمین حداقل نیاز آب محیط‌زیستی وابسته است.»
مطالعات گران و بی‌نتیجه
گزارش‌ها آمارهای خوبی ارائه نمی‌کنند و خبر خشک‌شدن حدود ۷۰درصد مساحت تالاب‌های کشور می‌تواند نگرانی‌های زیادی را به همراه داشته باشد. از مساحت ۳.۴میلیون هکتاری تالاب‌های کشور نزدیک به ۴۳درصد در شدت‌های متفاوت به منشأ و کانون برداشت گرد‌و‌غبار تبدیل شده‌اند. به‌گفته کارشناسان اگر در فصول پربارش، آب‌ها مدیریت و به سمت تالاب‌ها هدایت نشوند دیگر نمی‌توان حتی در پاییز و زمستان هم دل این اکوسیستم‌ها را پرآب دید. بی‌شک دریاچه ارومیه مشتی است از خروار و قوه‌قضاییه باید نتیجه تحقیق و تفحص‌هایش در رابطه با علل به نتیجه نرسیدن اقدامات برای احیای این دریاچه را به مردم گزارش بدهد. بخشی از تحقیق و تفحص‌ها از دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که اعتبار اختصاص یافته به ستاد احیا، به‌جای هزینه برای اصلاح الگوی کشت و اختصاص به کشاورزان، در مطالعات بی‌سرانجام و پژوهش‌های شبهه‌دار در یک دانشگاه خاص اختصاص یافته است. رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس بااعلام این‌که مجلس تحقیق و تفحص ازستاد احیای دریاچه ارومیه را به پایان رسانده، می‌گوید: «مجلس به وظیفه خود عمل کرد و نتیجه آن به قوه‌قضاییه ارسال شد؛ امروز باید قوه‌قضاییه سرانجام و نتیجه تحقیق و تفحص از ستاد احیا را به اطلاع مردم برساند.»
