باید نقش‌آفرین بود، نه تماشاچی!

بر همین اساس در گفت‌وگو با دکتر سیدرسول موسوی، دیپلمات ارشد و سفیر سابق ایران در تاجیکستان به بررسی اهمیت اتخاذ یک دیپلماسی فعال و اولویت‌های سیاست‌ خارجی دولت جدید پرداخته است.

رهبر معظم انقلاب درمراسم تنفیذ چهاردهم در حوزه سیاست خارجی تصریح کردند دربرابر امواج وحوادث جهانی و به‌خصوص منطقه‌ای برخورد کشورفعال باشدواثرگذار. تبیین شما ازاین فعال و اثرگذار بودن چیست وچرا ایشان حوزه منطقه‌ای را در اینجا مورد تاکید قرار دادند؟
امروزه تحولات جهانی سرعت بسیار زیادی دارد؛ خبری را که الان درباره موضوعی می‌شنویم در فاصله کوتاهی ارزش خبری خود را ازدست می‌دهد و به خبری کهنه و سوخته تبدیل شده که باید در آرشیوها به دنبال آنها گشت. در چنین وضعیتی اگر کسی از اخبار تحولات جهانی مطلع نباشد، نخواهد توانست جایگاه خود رادراین جهان تعریف کند.حال اگر این شخص فردی عادی نباشد و جایگاهی در نظام سیاسی - اداری کشور خود داشته باشد، ناآگاهی آن شخص ازاخبار تحولات پیرامون خود موجب وارد آمدن خسارت بر ساختاری می‌شود که آن شخص مسئولیتی در آن ساختار دارد.اطلاع از اخبار تحولات برای هر شخص آگاه امری ضروری در زندگی فردی اوست و اگر این شخص دارای مسئولیتی در نهاد یا ساختاری باشد، این ضرورت آگاهی از تحولات مضاعف شده تا حدی که بی‌اطلاعی یا کم‌اطلاعی او از تحولات پیرامونی موجب از دست رفتن اعتبار‌ش در محیط کاری و اجتماعی می‌شود.مطالعه تاریخ فراز و فرود روابط ما با کشورهای اروپایی به خوبی مؤید این موضوع است که هر زمان این کشورها منافع مردم ما را در‌نظر گرفته‌اند حتما ما رابطه خوبی با آنان داشتیم و هر زمان که اقداماتی علیه منافع مردم ما داشته‌اند حتما با آن سیاست‌ها مقابله شده است.آگاهی از اخبار و تحولات که امری ضروری و الزامی برای هر شخصیت اجتماعی است، می‌تواند در دو شکل فعال و غیرفعال خود را نشان دهد در شکل فعال، شخص فقط شنونده یا نقل‌کننده اخبار تحولات نیست بلکه در شکل‌گیری تحولات نقش‌آفرین است و اخبار تحولات با توجه به نقش‌آفرینی او در فرآیند تحولات شکل می‌گیرد.این موضوع شبیه نقش بازیکنان یک مسابقه ورزشی با نقش تماشاچیان آن مسابقه است. دریک مسابقه ورزشی ممکن است اطلاعات مشابهی بین بازیکنان و تماشاگران وجود داشته باشد ولی مسلما نقش بازیگران در شکل دادن به تحولات تفاوت ماهوی با نقش تماشاگران دارد. در عرصه سیاست هم تفاوت ایفای نقش فعال در تحولات با ناظر تحولات بودن شبیه نقش‌آفرینی بازیگران یک مسابقه ورزشی و تماشاچی بودن آن مسابقه است.بنابراین وقتی رهبر انقلاب صحبت از برخورد فعال با تحولات جهانی و منطقه‌ای دارند بر این موضوع تأکید دارند که در جهان امروز باید نقش‌آفرین بود نه تماشاچی و نظاره‌گر؛لذاسیاستمداران، تصمیم‌سازان،تصمیم‌گیران و مدیران کشور لازم است نه تنها از تحولات جهان و منطقه مطلع باشند بلکه خود باید به‌وجود‌آورنده یا شکل‌دهنده به اخبار این تحولات باشند تا بتوانند برای آینده کشور مفید فایده باشند.

ایشان به اتفاقات علمی و پیشرفت‌های حوزه هوش مصنوعی و...درجهان نیز اشاره کردند و برخورد فعالانه سیاست خارجی در این حوزه را خواستار شدند. نسبت این موارد با هم چیست؟
اگر به سوابق و تاریخچه فرمایشات رهبر انقلاب دقت کنید ملاحظه خواهید کرد که معظم‌له ۳۰ سال پیش بر سه عرصه دانش هسته‌ای، نانوتکنولوژی و سلول‌های بنیادین تأکید فراوانی داشتند و آنچه امروز داریم به برکت جهت‌گیری دقیق ۳۰ سال پیش ایشان است. امروز در هر سه عرصه کشور ما حرف‌های اساسی برای طرح دارد. جهت‌گیر شدن کشور در فناوری‌های پیشرفته مانند هوا – فضا مورد دیگری از توجه ایشان به عرصه دانش‌های جدید است و امروز وقتی می‌بینیم ایشان موضوع هوش مصنوعی را مطرح می‌کنند باید اعتراف کنیم که به موضوع بسیار مهمی اشاره فرموده‌اند و کشور ما نیاز اساسی برای ورود به این عرصه را دارد. اگر ۳۰ سال پیش رهبر انقلاب دانش هسته‌ای، نانو‌تکنولوژی و سلول‌های بنیادی را مطرح نمی‌کردند و الان می‌خواستیم شروع کنیم فقط ۳۰ سال عقب نبودیم بلکه سرعت پیشرفت دانش به گونه‌ای است که بسیار بیشتر از آن عقب افتاده بودیم. عرصه هوش مصنوعی هم همین‌گونه است حتی امروز هم اگر با تمام ظرفیت‌های خود شروع کنیم باز هم عقب هستیم. امیدواریم اشاره راهبردی رهبر انقلاب به این عرصه موجب تحرک جدی سازمان‌ها و نهادهای مسئول باشد.

این‌که هرحادثه‌ای پیش می‌آید ماباید با صراحت وروشنی و قوت و متانت به بیان موضع‌مان بپردازیم آیا مثال نقض آن در دوره‌های گذشته رخ داده است؟ 
 بیان صریح و شفاف مواضع رسمی کشور توسط مقام‌ها و نهادهای مسئول، نشان‌دهنده قدرت و نفوذ کشور است. معمولا مواضع بینابینی و غیرشفاف یا توسط کشورهایی اتخاذ می‌شود که به قدرت و نفوذ خود اعتماد ندارند یا اطلاعات دقیقی از عرصه تحولات ندارند که برای کشور‌ها هر دو مورد نشان از ضعف خواهد بود. البته باید توجه کنیم که ایشان در ادامه ویژگی‌های صراحت و شفافیت و قوت برای بیان مواضع، ویژگی متانت را هم بیان می‌کنند که این ویژگی عنصر بسیار مهمی در بیان مواضع محسوب می‌شود. باید قبول کنیم که در مواقعی بعضا در موضوعات راهبردی مانند حقوق هسته‌ای، مسائل منطقه‌ای مانند نقش جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با داعش در سوریه یا مقابله صریح با سیاست‌های خصمانه آمریکا بعضا مواضع غیرشفاهی اتخاذ می‌شده که با مواضع حکیمانه رهبر انقلاب آن مواضع بینابینی اصلاح می‌شد.

اولویت همسایگان و ارتباطات خارجی با آنها برای چندمین‌بار و این‌بار توسط رهبر معظم انقلاب در مراسم تنفیذ مورد تاکید قرار گرفت. ابعاد و اثرات و راهکارهای تقویت این موضوع را برای ما تبیین کنید.
سیاست همسایگی از جمله راهبردهای اساسی کشور نه فقط در سیاست خارجی بلکه جهت‌گیری کلان کشور است؛ به‌عنوان مثال اتصال خطوط راه، راه‌آهن، خطوط انتقال نفت و گاز و برق، مدیریت آب، مسائل زیست‌محیطی و بسیاری عرصه دیگر موضوعات حیاتی هستند که باید در میدان و عرصه عمل با همسایگان پیش رود و نمی‌شود فقط به بیان سیاسی اهمیت سیاست همسایگی قناعت کرد.امروز این بحث که توسعه امری منطقه‌ای است و یک کشور نمی‌تواند در یک منطقه عقب افتاده به تنهایی مسیر توسعه را طی کند بحثی جا افتاده و مسجل محسوب می‌شود.تأکید مکرر رهبر معظم انقلاب به اهمیت سیاست همسایگی و کار با همسایگان صرفا یک بیان و گزاره سیاسی نیست بلکه تأکید بر پیوند زدن راهبردها و سیاست‌های کلان کشور در عرصه توسعه و رشد کشور با همسایگان است.به بیانی دیگر پیگیری سیاست همسایگی و کار با همسایگان فقط موضوع سیاست خارجی نیست بلکه موضوع راهبردی و کلان تمامی دستگاه‌های کشور است.

تقویت ارتباط با کشورهایی که می‌توانند میدان دیپلماسی را برای ما گسترش دهند مثل آفریقایی‌ها را درصورت امکان به‌صورت عینی و مصداقی توضیح دهید.
ژئوپلیتیک کشور ما به‌گونه‌ای است که ایران رادرطول تاریخ کشور جهانی ساخته است.هیچ تحول بزرگی درجهان رخ نداده مگر آن‌که به‌گونه‌ای کشورمادرگیر آن شده است.چه درتاریخ پیش ازاسلام وچه درتاریخ پس ازاسلام کشورمادرمسیر تغییر تحولات بزرگ بوده است‌وکشوری بااین خصوصیات نمی‌تواند کشوری منزوی ومحدودبه منطقه خودباشدوضمنا کشوری خواهد بود با سیاست‌خارجی فرامنطقه‌ای و بین‌المللی و وقتی کشوری مانند جمهوری اسلامی ایران به حکم جبر تاریخ و ژئوپلیتیک کشوری بین‌المللی باشد، لازم است سیاست‌خارجی چندلایه و بین‌المللی داشته باشد و ضمنا با محیط فراتر از منطقه خود تعاملی جدی داشته باشد و اگر چنین سیاستی نداشته باشد با مشکل امنیتی مواجه می‌‌شود.اگر ۳۰سال پیش رهبر انقلاب دانش هسته‌ای، نانو‌تکنولوژی و سلول‌های بنیادین را مطرح نمی‌کردند و الان می‌خواستیم شروع کنیم، فقط ۳۰سال عقب نبودیم، بلکه سرعت پیشرفت دانش به‌گونه‌ای است که بسیار بیشتر از آن عقب افتاده بودیم. عرصه هوش‌مصنوعی هم همین‌گونه است حتی امروز هم اگر با تمام ظرفیت‌های خود شروع کنیم باز هم عقب هستیم.داشتن روابط خوب با فرامنطقه و سیاست بین‌المللی تأثیرگذار بر معادلات قدرت در جهان می‌تواند هم توان امنیت ملی کشور را ارتقا بخشد و هم ظرفیت‌های جدیدی برای توسعه ملی کشور فراهم کند.
 
رهبر انقلاب در مراسم تنفیذ از زاویه جدیدی موضوع تقویت ارتباط با اروپایی‌ها را ترسیم کردند:این‌جور نیست که ما بگوییم یک انگیزه‌ مخالفت و دشمنی‌ای با بعضی از کشورها، مثلا کشورهای اروپایی ــ که حالا من جزو اولویت‌ها آنها را ذکر نکردم ــ داریم؛ نه. علت این‌که کشورهای اروپایی را بنده به‌عنوان اولویت ذکر نمی‌کنم، این است که اینها با ما این چندسال است خوب رفتار و برخورد نکردند. در قضیه‌ تحریم‌ها،‌ نفت، در قضایای گوناگون و...  پیرامون این فراز و مسأله ارتباط با کشورهای اروپایی برای ما توضیح دهید.
در پاسخ به این سؤال اجازه دهید به تاریخ کشور خودمان مراجعه کنیم و رابطه با اروپا را صرفا به دوره جمهوری اسلامی ایران  یا تحولات سال‌های اخیر محدود کنیم و تصور نکنیم که آنچه امروز در روابط کشور ما با اروپا می‌گذرد به چند اتفاق ساده یا مهم در روابط محدود می‌شود.متأسفانه با مروری ساده بر تاریخ کشور خود متوجه نقش منفی قدرت‌های بزرگ اروپایی در مداخله علیه منافع ملی خود بوده‌ایم و بارها مردم کشور ما علیه مداخلات آنان در امور کشور قیام کرده‌اند.مردم ما همواره با بزرگ‌منشی از کنار موضوع مداخلات آنها گذشته ولی همچنان سیاست‌های اشتباه آنان ادامه یافته است. این سیاست‌های اشتباه است که باعث می‌شود تا بحث عدم اولویت رابطه با آنان مطرح شود. بدیهی است چنانچه همین کشورهای اروپایی صادقانه تاریخ روابط کشور خود با ما را مطالعه کنندخودشان متوجه سیاست‌های اشتباه‌شان خواهندشدودرصورت تصحیح این سیاست‌ها حتما روابط خوبی بین ایران واین کشورها برقرار خواهد بود.رهبر انقلاب تأکید دارند که در جهان امروز باید نقش‌آفرین بود نه تماشاچی و نظاره‌گر؛ لذا سیاستمداران، تصمیم‌سازان، تصمیم‌گیران و مدیران کشور لازم است نه‌تنها از تحولات جهان و منطقه مطلع باشند بلکه خود باید به‌وجود‌آورنده یا شکل‌دهنده به اخبار این تحولات باشند.مطالعه تاریخ فراز و فرود روابط ما با کشورهای اروپایی به‌خوبی مؤید این موضوع است که هر زمان این کشورها منافع مردم ما را درنظر گرفته‌اند حتما ما رابطه خوبی با آنان داشته‌ایم و هر زمان که اقداماتی علیه منافع مردم ما داشته‌اند حتما با آن سیاست‌ها مقابله شده است.