مردی برای همیشه

طالقانی ، مشکلات اصلی کشورهای اسلامی و بالاخص ایران را استبداد، استعمار، ضعف و عقب ماندگی و نابرابری و بی عدالتی و ریشه های اصلی این مشکلات را دوری از تعالیم اصیل دین اسلام ، استبداد و استعمار می دانست و در این راستا نیز راه حل هایی برای رفع این مشکلات ارائه کرده است . مهمترین راه حل ها از نظر ایشان عبارتند از بازگشت به اسلام و فرهنگ قرآنی ، آزادی ، تسامح و مدارا، اقتصاد اسلامی و شورا.باید در نظر داشت که مجموعه این موارد در کنار هم به عنوان راهکاری برای حل مشکلات در نظر گرفته می شوند و تمام این راه حل ها در کنار هم یک کل منسجم و یکپارچه ای را به وجود می آورند که از نظر طالقانی ، می توانند چاره گشای مشکلات روزافزون جامعه باشند. اینک به بررسی و شرح یک به یک این راه حل ها می پردازیم.
1- بازگشت به اسلام و فرهنگ قرآنی
طالقانی اولین و مهمترین راهکار حل تمامی مشکلات و معضلات ، عقب ماندگی ها و نابسامانی های جامعه ایران و اسلام را بازگشت به مبانی اصیل دین اسلام می داند. وی مهمترین ، اصیل ترین و دست نخورده ترین منبع اسلامی را کتاب خدا، یعنی قرآن کریم می داند و بر لزوم توجه به تعالیم قرآنی برای رهایی از بند تمامی مشکلات تاکید می کند. وی معتقد است که اسلام برنامه جامعی برای تمام امور مسلمین دارد و باید در تمامی جوانب زندگی از اسلام پیروی کرد. وی می گوید اسلامی که برای تمامی امور از کوچک و بزرگ برنامه دارد، چگونه ممکن است امور سیاسی را به حال خود واگذارد و نظام و برنامه سیاسی و حکومتی نداشته باشد. طالقانی سیاست را جزو دین و دین را راهنمای سیاست و دخالت در سیاست را فریضه دینی و وظیفه انسانی خویش می شمرد. دعوت طالقانی به اسلام سیاسی ، دعوت به اسلام مبارز یا اسلام انقلابی بود.
2- آزادی
آزادی در اندیشه طالقانی ، به عنوان راه حل بسیاری از مشکلات و مسائل مطرح می شود و از مفاهیم کلیدی اندیشه وی است . وی به آزادی با توجه به مبانی دینی و قرآنی می نگرد و آزادی را آزادی از اراده فرد (دیگران) تعریف می کند و معتقد است که دین اسلام دین آزادی است و هدفش آزادی انسان ها از هر قید و بند ضدتکامل است و می گوید: «آزادی این است که اندیشه انسان آزاد باشد و قالبی فکر نکند».
3- تسامح
از دیگر راه حل های طالقانی در جهت رفع مشکلات ، تاکید ایشان بر تسامح و مدارا در زمینه های مختلف فکری ، اجتماعی ، عقیدتی و عملی بود. تسامح و مدارا، از ویژگی های برجسته و چشمگیر طالقانی بود و این ویژگی در او دوچندان ارزش و فضیلت دارد: یکی از آن رو که وی در جامعه ای می زیست که تسامح ، قاعده و هنجار نبود و دیگر این که ضمن پایبندی به اصول و ارزشها و کوشش برای تحقق آنها ، با مخالفان و دگراندیشان ، تسامح و مدارا می کرد.
وی تسامح را نه از غربیان بلکه از قرآن و سیره پیشوایان اسلام آموخته بود. وی بر آن بود که پیشرفت اسلام و مسلمان شدن مردم در عصر بعثت ، نخست به سبب اخلاق رحمت آمیز پیامبر و سپس به سبب منطق و هدایت قرآن بود.
4- اقتصاد اسلامی
ارائه بحث اقتصاد اسلامی از سوی طالقانی ، در راستای تلاش ایشان در مورد حل مشکلات حوزه های مختلف جامعه بوده است که وی اقتصاد اسلامی را در جهت حل مشکلات حوزه اقتصادی ارائه می دهد. در این راستا وی به نگاشتن کتاب اسلام و مالکیت همت گماشت .کتاب اسلام و مالکیت به دلیل خلاء گسترده و فقر فزاینده که در ادبیات اقتصادی اسلام وجود داشت ، با استقبال روزافزون مخاطبانش مواجه شد.
5- شورا
یکی از مهمترین راه حل های مشکلات مختلف جامعه از دید طالقانی ، شوراست. وی با توجه به اصول قرآنی و اسلامی ، شورا را متذکر می شود و با تمسک به آیاتی چون «و امرهم شوری بینهم» و «شاورهم فی الامر» شورا را اصلی قرآنی و راه چاره بسیار از مشکلات و معضلات اجتماعی می داند. شورا از نگاه طالقانی ، به معنای حق دخالت همه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی ، شوون اجتماعی و حل و فصل همه مسائلی است که در زندگی جمعی پدید می آید. نظریه شورا ، طرحی است که می بایست در غیاب نظام مشروطه و در پی آشکار شدن ناکارآمدی و عدم مشروعیت نظام مذکور ، جایگزین و جانشین آن شود که در حقیقت حرکتی به سوی نظامی مشارکت جویانه بر اساس اسلام و ارائه الگویی از دموکراسی دینی با استعانت از آیات قرآن و سنت معصومین بود. در یک جمع بندی می توان گفت طالقانی در حوزه سیاسی استبداد را مهمترین مشکل کشور می داند و از حاکمیت مردم و شورا به عنوان راهکار اصلی جهت برون رفت از بحران دفاع می کند و در حوزه اقتصادی برای حل مشکلات اقتصادی بر اقتصاد اسلامی تاکید دارد و آن را آلترناتیوی در مقابل اقتصاد سرمایه داری و سوسیالیستی مورد دفاع قرار می دهد و در حوزه اجتماعی و فرهنگی از تسامح ، تساهل و مدارا به عنوان راهکار رفع موانع و مشکلات و حرکت به سوی یک جامعه ایده آل یاد می کند.