جان دوباره در کالبد دریاچه ارومیه

البته از چند ماه قبل کارشناسان اعلام کرده بودند خشک‌شدن دریاچه ارومیه به این معنا که دیگر دریاچه‌ای نداریم و برای همیشه با یک پهنه نمکزار مواجه خواهیم شد، درست نیست. با این تفاسیر، با این‌که امروز دریاچه حدود یک میلیارد و ۷۷۰میلیون متر مکعب آب دارد و مسئولان از وضعیت خوب آن خبر می‌دهند، نباید فراموش کنیم روزی دریاچه ارومیه ۳۰میلیارد مترمکعب آب داشت و برای رسیدن به تراز اکولوژیک حداقل به ۱۵میلیارد مترمکعب آب پایدار نیاز دارد، پس برای رسیدن به نقطه مطمئن هنوز راه درازی در پیش است. 
با توجه به بارش‌های چشمگیری که از زمستان سال گذشته آغاز شد و وضعیت مناسب سد مخزنی چراغ ویس که در بالادست سد شهید کاظمی بوکان قرار گرفته، می‌شد روزهای خوشی را برای دریاچه ارومیه متصور شد. برابر مصوبه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و برنامه‌ریزی‌های انجام شده و هماهنگی وزارت نیرو و با در نظر داشتن حجم مخزن ۸۴ میلیون مترمکعبی سد چراغ ویس، عملیات رهاسازی به میزان ۳۰ میلیون مترمکعب از روز ۲۳ اسفند توسط شرکت آب منطقه‌ای کردستان شروع شد. این آب از طریق سد شهید کاظمی بوکان به سمت دریاچه ارومیه انتقال یافته و حالا در کنار باران‌های بهاره وضعیت دریاچه را بهبود بخشیده است. 
     
روزهای خوش دریاچه
نزولات آسمانی و آب‌هایی که از سدهای بالا دستی به سمت دریاچه ارومیه رسیده، حال دل این اکوسیستم را بهتر کرده‌اند و با اتمام فاز۲ طرح انتقال آب کانی سیب، سالانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه رهاسازی می‌شود که این طرح نیز تا سه ماه آینده به پایان می‌رسد. مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در مورد حال و هوای دریاچه ارومیه بعد از بارش‌های بهاره که مرهمی بر دل خشک بیشتر مناطق ایران بوده به جام‌جم می‌گوید: با توجه به بارش‌های بهاری و آزاد‌سازی آب از سد‌ها تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰متر و ۳۳سانتی متر رسیده که شش سانتی متر بالاتر از زمان مشابه سال گذشته و ۵۱ سانتی متر بالاتر از ابتدای مهر ۱۴۰۲ است. مهرنگ دوستی رضایی با بیان این که در تراز فعلی حجم دریاچه ارومیه به یک میلیارد و ۷۷۰ میلیون متر مکعب رسیده، ادامه می‌دهد: حجم دریاچه نسبت به ابتدای سال آبی سال گذشته یک میلیارد و ۱۱۵۰ میلیون متر مکعب افزایش داشته و نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیز ۱۷۰ میلیون متر مکعب بیشتر شده است. وی ادامه می‌دهد: ۲۵۰میلیون متر مکعب آب از آذر سال گذشته تاکنون از سدهای آذربایجان غربی وارد دریاچه ارومیه شده که براساس مصوبه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، رهاسازی آب از پشت سدهای حوزه آبریز دریاچه ارومیه به سمت این دریاچه سالانه یک میلیارد و ۱۰۰میلیون متر مکعب خواهد بود. مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی خاطرنشان می‌کند: هم اکنون وسعت دریاچه ارومیه  ۱۳۰۰ کیلومتر مربع است که ۱۷۰کیلومتر مربع نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته و ۶۸۶ کیلومترمربع نیز نسبت به ابتدای سال آبی ۱۴۰۲ بیشتر شده است. 
     
سدها به کمک آسمان می‌آیند
در همان روزهای اول سال جاری بود که دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه از بهبود وضعیت دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: حجم آب دریاچه به بیش از ۷.۱میلیارد مترمکعب رسیده است. محمدصادق معتمدیان در مورد آخرین وضعیت دریاچه ارومیه توضیح داد: در حال حاضر وضعیت دریاچه ارومیه رو به بهبود بوده و حجم آب با افزایش ۱۶۰میلیون مترمکعبی نسبت به زمان مشابه سال گذشته روبه‌رو شده است. وی با تاکید بر این‌که حجم آب از ۱.۱میلیارد مترمکعب نسبت به ابتدای سال آبی به یک میلیارد و۷۱۰میلیون مترمکعب رسیده، افزود: خبر خوب این است که وسعت دریاچه ارومیه به ۱۲۰۰ کیلومتر مربع رسیده که ۹۰ کیلومترمربع بیشتر از زمان مشابه سال گذشته و۵۸۶ کیلومتر مربع بیشتر از ابتدای سال آبی جاری است. استاندار آذربایجان غربی با اشاره به آغاز رهاسازی آب به سمت دریاچه ارومیه از طریق سدهای سه استان اقماری شامل آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان گفت: تراز دریاچه طبق آخرین آمار به ۱۲۷۰ متر و ۳۱ سانتی متر رسیده که شش سانتی‌متر بالاتر از زمان مشابه پارسال و ۴۹ سانتی‌متر بالاتر از ابتدای مهر ۱۴۰۲ یعنی آغاز سال آبی جاری است. وی ادامه داد: براساس پیش‌بینی‌ها، هواشناسی بارش‌های خوبی را برای فروردین و اردیبهشت امسال پیش‌بینی کرده که امیدواریم با تحقق آنها شاهد افزایش حجم آب دریاچه شویم هرچند در تابستان به علت افزایش دما تبخیر آب در دریاچه وجود خواهد داشت. دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با اشاره به این‌که سال گذشته در برخی اوقات روزانه ۳۰میلیون مترمکعب تبخیر صورت می‌گرفت، افزود: برای تحقق شرایط تثبیت آب دریاچه که شش میلیارد مترمکعب است، نیازمند برنامه میان مدت هستیم که در ستاد با حضور شش وزارتخانه، دو سازمان و سه استاندار که استان‌های اقماری هستند، طرح‌های مربوط به این بخش به تصویب رسیده است. فاز دوم انتقال آب از سد کانی سیب در ماه‌های آتی اتمام می‌یابد. معتمدیان با اشاره به توجه ویژه دولت در احیای دریاچه ارومیه، دستور ویژه رئیس‌جمهور و تخصیص اعتبارات مناسب به این موضوع اضافه کرد: سال گذشته فقط در حوزه وزارت نیرو، ۳۰هزار میلیارد ریال جهت تکمیل پروژه‌های سخت افزاری تخصیص داده شد که رقم قابل توجهی است. استاندار آذربایجان غربی اظهار امیدواری کرد در ماه‌های آینده فاز دوم انتقال آب از سد کانی سیب شامل انتقال آب از بند بادین آباد به میزان ۱۸۰ میلیون مترمکعب به اتمام رسیده و پروژه‌های سخت افزاری پایان یابد. معتمدیان با بیان این‌که بعد از این کارها، رویکرد نرم‌افزاری ازجمله مهم‌ترین برنامه‌های دولت در احیای دریاچه ارومیه خواهد بود، تصریح کرد: امیدواریم با همکاری و مشارکت مردم در مدیریت منابع و مصارف آب نقش آفرینی داشته باشیم. همچنین با جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز، شاهد بهبود وضعیت دریاچه ارومیه باشیم. به گفته دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، مردم به دریاچه علاقه خاصی دارند و احیای آن به‌عنوان دغدغه زیست محیطی در کشور مطرح است که با توجه به این امر سعی می‌کنیم در پروژه‌های سخت‌افزاری و به‌ویژه نرم‌افزاری و کاهش مصرف در حوزه کشاورزی به سمت محصولات کم آب‌بر پیش برویم. ضمن این‌که طرح‌های پایلوتی در حوزه ارس در این خصوص آغاز شده که جایگزینی میوه‌هایی مثل سیب در دستور کار قرار گرفته که درآمد و اشتغال بیشتر و کاهش مصرف را به همراه دارد. 
    
رفتار انسان‌ها تغییر نکرده
به گفته سروش طالبی، پژوهشگر اندیشکده تدبیر آب ایران، مشکل دریاچه ارومیه این است که در مواجهه با شرایط جوی و رفتار انسان‌ها دارای کنش است. اگر آب در بخش مصارف کشاورزی حوضه دریاچه مدیریت شود، طبیعتا امکان بیشتری برای احیا فراهم می‌شود. وی با تاکید بر این‌که دریاچه ارومیه از پویایی برخوردار است و طبیعتا به تغییر مؤلفه‌ها پاسخ می‌دهد، می‌گوید: نقطه بی‌برگشتی برای آن نمی‌توان متصور بود، چون میزان بارش و کاهش آب مصرفی در حوزه کشاورزی به‌طور مستقیم روی وضع و حال دریاچه تأثیر می‌گذارد. این‌که تصور کنیم با دو سامانه بارشی، دریاچه ارومیه در روند احیا قرار گرفته، تصور غلطی است. مخصوصا که ما انسان‌ها هنوز رفتارمان را در قبال دریاچه ارومیه عوض نکرده‌ایم و همچنان سهم آب دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این پژوهشگر حوزه آب بیان تاکید می‌کند: برخی از دولتی‌ها که دستاورد و حتی عملکردی ندارندبه سخنان غیرواقعی روی می‌آورند. به عنوان مثال، مسئولان مصاحبه‌هایی منتشر و ادعا می‌کنند که تراز دریاچه ارمیه نسبت به ابتدای سال این میزان افزایش پیدا کرده و درجامعه این‌طور القا می‌کنند که وضعیت دریاچه خوب است و جای نگرانی نیست. 

مساحت پهنه آبی دریاچه ارومیه افزایش یافت
روابط عمومی سازمان نقشه‌‌برداری کشور اعلام کرد این سازمان با همکاری اداره پردازش تصاویر و سنجش از دور و همچنین اداره نقشه‌نگاری موضوعی و مبنایی، اقدام به پایش مساحت پهنه آبی دریاچه ارومیه در اسفند سال‌های ۱۴۰۲ـــ۱۴۰۱ کرده است. 
بر همین اساس در پی بارش‌های اخیر صورت گرفته در اقصی نقاط کشور و اهمیت مدیریت تالاب‌ها و احیای دریاچه‌های کشور، سازمان نقشه‌‌برداری کشور با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره‌ای لندست ۸، مساحت دریاچه ارومیه را در بازه دو سال اخیر مورد پایش قرار داده که نتایج بیانگر بهتر شدن وضعیت دریاچه و آب موجود در آن است.پردازش‌های صورت گرفته حاکی از برآورد مساحت دریاچه ارومیه در ۱۶اسفند ۱۴۰۱ و ۳ اسفند ۱۴۰۲ به ترتیب برابر با ۱۸۱۹ و ۲۰۶۱ کیلومترمربع است. در دو تصویر زیر با مقایسه نتایج به دست آمده در بازه سال‌های ۱۴۰۲ـــ۱۴۰۱می‌توان به‌وضوح این افزایش مساحت صورت گرفته در قسمت جنوبی دریاچه را در اسفند ۱۴۰۲ مشاهده کرد.