اسباب‌بازی‌ها؛ اثرگذاران خاموش

علاقه به بازی‌کردن، یک تمایل ذاتی در کودکان است و آنها حتی در صورت نداشتن اسباب‌بازی نیز راهی برای بازی‌کردن پیدا خواهند کرد. تحقیقات بسیاری نشان‌دهنده این موضوع است که اسباب‌بازی‌ها نقش مهمی در رشد کودک دارند و حتی همه انسان‌ها از بدو تولد تا زمان پیری هم به وسایل بازی علاقه‌مندند. البته نقش والدین در انتخاب اسباب‌بازی مناسب برای فرزندان‌شان بسیار مهم است چراکه درصد زیادی از این نوع کالاها در بازار، وارداتی و بعضا به‌صورت قاچاق است. اسباب‌بازی‌هایی که خیلی متناسب با فرهنگ کشورمان نیست و علاوه‌بر آسیب‌های جسمانی، پیامدهای روانی زیادی را هم برای کودکان درپی دارد. طبق آخرین آمار ستاد مقابله با قاچاق کالا و ارز، قاچاق اسباب‌بازی نزدیک به ۳۸۰میلیون دلاروبیشتر آن واردات تجهیزات و مواداولیه است. ازآنجا که اکثر کودکان با اسباب‌بازی‌های‌شان به‌صورت خیالی زندگی می‌کنند و به سبب واردات زیاد آن به‌صورت قاچاق و ورود الگوهای غلط و ناهمگون غربی به وسایل سرگرمی کودکان و از طرفی تاثیر مهم اسباب‌بازی‌ها بر رشد آنان، دقت‌نظر والدین در انتخاب این نوع وسایل و نظارت مسئولان بر این بازار بسیار حائز اهمیت است. از طرفی استانداردهای ایمنی و فیزیکی اسباب‌بازی‌ها و سلامت جسمانی کودک بیش ازهر چیز دیگری مهم است. بنابراین آگاهی مردم مخصوصا والدین درمورد نقش اسباب‌بازی‌ها در بهبود یادگیری و پرورش فکری کودکان، بسیار موثر است. 
     
نقش بازی در رشد کودک
بازی‌کردن، یکی از نیازهای اساسی کودکان است. بازی نه‌‌فقط موجب سرگرم‌شدن کودکان می‌شود، بلکه آنها را برای ورود به جامعه در آینده نیز آماده می‌کند. پریسا غیاثی، روان‌شناس کودک ضمن بیان نقش بازی در زندگی کودکان به جام‌جم می‌گوید: «بازی برای کودکان زیر شش سال بخشی اززندگی آنان است وچیزی جزبازی برای‌شان وجودندارد. البته ازسنین شش‌وهفت‌سالگی یک‌سری وظایف و مسئولیت‌ها را یاد می‌گیرند اما همچنان ۷۰درصد فعالیت بچه‌ها در قالب بازی تعریف می‌شود.»
او با اشاره به اثرات فکری، روانی و اجتماعی اسباب‌بازی‌ها برای کودکان می‌افزاید: «اسباب‌بازی‌ها نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری شخصیت کودک دارند. رشد خلاقیت، مهارت دستان کودک و حل مسأله ازجمله اثرات بازی‌کردن است. به‌نوعی کودکان از طریق بازی در حال طی‌کردن مراحل رشد خود هستند. مهم این است که ما طیف بسیار متنوعی از اسباب‌بازی‌ها را برای آنان تهیه کنیم و اجازه دهیم آن‌گونه که تمایل دارند از آن استفاده کنند.»
     
همبازی‌ها در کنار دنیای اسباب‌بازی‌ها
اسباب‌بازی‌ها مهم‌ترین وسیله سرگرمی کودکان به حساب می‌آیند که آنان در سنین ابتدای تولدشان با دنیای پیرامون خود ارتباط می‌گیرند اما براساس اظهارات غیاثی، اسباب‌بازی‌ها به تنهایی برای افزایش رشد کودک کافی نیستند، چراکه کودکان نیاز به همبازی داشته و این می‌تواند از طریق همراهی والدین با کودکان شکل بگیرد و زمان‌هایی را به بازی با کودکان اختصاص دهند. او ادامه می‌دهد: «کودکان در ارتباط با افراد، مهارت‌های ارتباطی‌شان شکل می‌گیرد چراکه آنان از سه‌سالگی به بعد، نیازمند همبازی هستند. البته با توجه به نوع اسباب‌بازی، شکل‌گیری شخصیت و مهارت کودک نیز متفاوت است، اما اسباب‌بازی‌های ساختنی در خلاقیت و مهارت‌های حرکتی آنان نقش بسزایی دارد. برخی از اسباب‌بازی‌ها همچون عروسک‌ها در رشد شخصیتی و مهارت‌های ارتباطی آنان بسیار کمک‌کننده است. از طرفی برخی دیگر از بازی‌های هیجانی مثل بازی با توپ، در رشد مهارت‌های حرکتی و تخلیه هیجانات کودکان ایفای نقش می‌کند.» 
     
ویژگی یک اسباب‌بازی خوب
«خانواده‌ها در هنگام خرید اسباب‌بازی‌ها باید دقت لازم را داشته باشند چراکه هرکدام از آنها استاندارد خاصی دارند و استفاده از اسباب‌بازی‌های داخلی به جهت داشتن رده‌بندی سنی مناسب‌تر است.» این را غیاثی می‌گوید چراکه انتخاب اسباب‌بازی نیز اهمیت بسیاری دارد. بهترین اسباب‌بازی‌ها برای کودک، بازی‌هایی هستند که ضمن ایجاد دلبستگی در آنان، به توسعه مهارت‌های خردسالان نیز کمک ‌کنند و در رشد ذهنی، خلاقیت و ابتکار آنها نیز اثرگذار باشند. این روان‌شناس نیز معتقد است بیشترین اسباب‌بازی‌ای که خانواده‌ها برای کودکان خود تهیه می‌کنند باید بدون ساختار یا الگو باشد و وسیله‌هایی که کارکرد خیلی مشخصی ندارند و کودک هرطور که خودش دوست دارد می‌تواند آن را بسازد و بازی‌هایی ازجمله لگو، خمیر، شن، گل و ... از این دست هستند که کودکان را خسته نمی‌کنند.

اسباب‌بازی‌هایی از نوع فرهنگ ایرانی
تولید اسباب‌‌بازی ایرانی علاوه بر نقش مهمی که در افزایش صادرات کشور و رفع نیاز داخلی دارد، تاثیر بسیار مهمی در حفظ فرهنگ ایرانی و ممانعت از تهاجم فرهنگی نیز ایفا می‌کند اما در این بین برخی از انیمیشن‌ها نیز با تولید شخصیت‌های کارتونی، محبوبیت و جذابیت زیادی را در بین کودکان ایجاد کرده‌اند و خیلی از خردسالان از آنان به‌عنوان الگو استفاده می‌کنند. غیاثی در خصوص اسباب‌بازی‌های شخصیت‌های معروف کارتونی می‌گوید: «کودکان رفتارهای آن شخصیت‌ها را در بازی‌های‌شان شبیه‌سازی و براساس آن رفتار می‌کنند. گاهی اوقات رفتارهای پرخاشگرانه‌ای را شاهد هستیم و زمانی که از کودکان می‌پرسیم چرا چنین رفتاری را بروز می‌دهد، می‌گوید که فلان شخصیت این کار را انجام داده است.» به‌صورت کلی والدین باید کارآیی هر بازی را بدانند و در انتخاب وسایل بازی برای کودکان به این مورد توجه کنند که آن وسیله متناسب با سن و توانمندی آنان باشد تا دنیای بازی فرزندان‌شان را آسیبی تهدید نکند.