قیام پنجم آذر گرگان غریب در تاریخ انقلاب

به گزارش جام جم آنلاین از گرگان در تظاهرات زمان انقلاب یکی از مراکز تجمع مردم مشهد حرم مطهر حضرت امام رضا علیه السلام بود . در روز 29 آبان 1357 عده‌ای از تظاهر‌کنندگان در صحن عتیق هنگام ورود به صحن نو با پرتاب سنگ تابلوی نئون سر در آگاهی حرم را شکستند. دژخیمان پهلوی به حرم مطهر امام رضا (ع)، حمله بردند و تعدادی از زنان و مردان به شهادت رسیده و تعدادی نیز زخمی شدند. مأموران حتی در داخل حرم و رواق‌ها با مردم درگیر شده و به سوی آن‌ها شلیک کرده بودند. آن‌ها با پرتاب گاز اشک‌آور به داخل رواق‌ها مردم را متفرق کردند و در این جریان چادرها، کفش‌ها و کلاه‌های زیادی داخل رواق‌ها و صحن عتیق به زمین ریخته بود. عده‌ شهدای این واقعه 11 نفر اعلام شد. دلیل حمله‌ نظامیان به داخل حرم، نجات جان دو ساواکی بود که از سوی مردم شناسایی و دستگیر شده بودند. خبر تجاوز ماموران رژیم به حریم قدس رضوی باعث اعتراض مردم ایران و علمای دینی شد. آیات عظام قمی و شیرازی با انتشار اعلامیه‌ای یورش دژخیمان رژیم پهلوی به حرم مطهر امام رضا(ع) را محکوم کردند.

در اکنش به این حرمت شکنی محمد شهرستانی، حبیب بهار، محمود ضیائی، مسعود یغمایی و احمد صبوری یزدی، نمایندگان مردم مشهد در مجلس شورای ملی، روز سی‌ام آبان با ارسال نامه‌ای از طریق رئیس مجلس به تیمسار ارتشبد غلامرضا ازهاری نخست‌وزیر، مجازات متخلفان و آمران و عاملان تجاوز به حرم مطهر را خواستار شدند.

هرچند حکومت پهلوی ضمن عذر خواهی از این اتفاق قول پیگیری موضوع و مجازات عاملان را به مردم داد اما بدلیل اهمیت ماجرا روز دوم آذر، به‌مناسبت یورش مأمورین نظامی به حرم مطهر امام هشتم اعلامیه‌ای از سوی آیت‌الله شیرازی انتشار یافت و در اعتراض به این حوادث روز یکشنبه 5 آذر 1357 در سراسر کشور تعطیل عمومی اعلام شد و فردای آن روز امام خمینیی و آیات عظام: مرعشی، گلپایگانی و شریعتمداری نیز با صدور اعلامیه، ضمن محکوم ‌کردن جنایت عوامل رژیم پهلوی و در اعتراض به کشتار مردم در حرم مطهر توسط مأموران شاه، خواستار تعطیل عمومی در سراسر کشور شدند .

 یکی از قیام هایی که در اعتراض به جنایت بی حرمتی به آستان قدس رضوی صورت گرفت قیام پنج آذر مردم گرگان بود که ۷۷ روز قبل از پیروزی انقلاب اتفاق افتاد که در آن اهالی گرگان، بندرگز، کردکوی، علی آباد و تعدادی از ترکمن‌های منطقه در اعتراض به جنایت ۲۹ آبان حکومت شاهنشاهی در یورش به صحن حرم رضوی و به شهادت رساندن زائران به خیابان های گرگان آمده و علیه رژیم تظاهرات کردند.واکنش ماموران ژاندارمری به معترضان تیراندازی مستقیم بود که به استناد مدارک کتب تاریخی و اسناد ۱۴ نفر به شهادت رسیده و بیش از صد تن مجروح شدند.

صبح روز پنجم آذر سال ۱۳۵۷ حدود ۳۰ هزار نفر از مردم استرآباد ساکن محدوده ای به وسعت بندرگز تا علی آباد در فلکه امامزاده عبدالله گرگان جمع شدند تا ضمن علنی کردن اطاعت خود از فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر برگزاری عزای عمومی واقعه ۲۹ آبان، خشم و ناراحتی خود را در یک راهپیمایی آرام از اتفاق رخ داده در حرم مطهر امام رضا (ع) نشان دهند. اما ماموران رژیم پهلوی در همان آغاز تظاهرات با تیراندازی مستقیم مانع بلندشدن صدای اعتراض مردم شدند و خیابان مولن روژ (پنج آذر فعلی) را به دریایی از خون و اشک و فریاد تبدیل کردند.

 همزمانی این رویداد انقلابی با تحصن ۶۰ روزه اهالی رسانه و مطبوعات کشور در پاییز ۵۷ صدای اعتراض مردم گرگان را به گوش مردم کشور نرساند و این قیام بزرگ، ناشناخته و رازها و علل چگونگی وقوع آن سر به مهر باقی ماند.

فقط روزنامه اطلاعات بعد از شکسته شدن اعتصاب مطبوعات به طور خلاصه در مورد قیام پنج آذر گرگان نوشت: "گروهی از مردم جهت تظاهرات در امامزاده عبدالله گرد آمده بودند که از طرف ماموران مخالفت به عمل آمد و به سوی مردم تیراندازی شد. در جریان این تظاهرات طبق گزارش پزشک قانونی ۱۳ کشته و بیش از یکصد نفر زخمی شدند".

 اگر چه دسترسی اندک مردم به رادیو و تلویزیون در زمان واقعه، دلیل اصلی مهجور ماندن قیام پنج آذر گرگان است اما در سالهای بعد نیز زوایای پیدا و پنهان این قیام مورد بررسی قرار نگرفت و نام پنج آذر از حد یک خیابان و بیمارستان در گرگان فراتر نرفت.

معرفی این حماسه تا حدی اهمیت دارد که رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۱۵ آذرماه سال ۹۵ در دیدار با اعضای شورای سیاست‌گذاری اجلاسیه ۴ هزار شهید استان گلستان، بر معرفی و شناساندن قیام پنج آذر گرگان به نسل جوان تاکید کردند و گفتند: "جوان‌های گرگانی می‌دانند پنجم آذر چه اتفاقی افتاده؟ این خیلی مهم است [که] بدانند روز پنجم آذر چه اتفاقی افتاده که در تاریخ ثبت شده؛ یعنی این مهم است. اینکه جوان‌ها تاریخ خودشان را، گذشته خودشان را و در واقع شناسنامه انقلابی خودشان را بدانند، خیلی مهم است. این را باید سعی کنید، حتی‌المقدور انجام بدهید. البته این مهم احتیاج دارد به کار؛ یعنی کار ساده‌ای نیست". ایشان فرمودند: "مسئله پنجم آذر روز مهمی در قضایای گرگان است. مردم در گرگان، قضایای حمله‌ به حرم امام رضا در مشهد را شنیدند و به‌طور خودجوش به حرکت درآمدند؛ نه کسی دعوت کرد، نه کسی پذیرایی کرد، آمدند وسط میدان که خب به آنها حمله شد".

تنها فعالیت تحقیقی برای زنده نگهداشتن قیام پنج آذر گرگان توسط غلامرضا خارکوهی تاریخ نگار گرگانی با انتشار کتاب " حماسه ۵ آذر سال ۵۷ گرگان" انجام شد که نویسنده در این کتاب با استناد به خاطرات شاهدان عینی و اسناد تاریخی و محرمانه به شرح این ماجرا پرداخت.

در قیام ۵ آذر گرگان ۱۴ نفر به اسامی سید اسماعیل حسینی، احمد سبطی، سیدنظام الدین نبوی، حسین مقصودلو، سیدجعفر علاالدین، چنگیز امیر لطیفی، عباس خالداران، ابوالحسن هادی، حجت الله عباسی، فرامرز ویزواری، حسینعلی نصیری، حسین محبی راد و خواهران شهیده صدیقه پروانه و نرگس قصابان بر اثر تیراندازی ماموران رژیم پهلوی به شهادت رسیدند.

این واقعه در جلسه 2/6/95 به عنوان مهمترین روز تاریخی گرگان در شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور رئیس جمهوری به تصویب رسید و در تقویم رسمی کشور ثبت شد.