جعبه جادو در چاردیواری خانه

همه ما ساعات و لحظههایی که در خانه هستیم چه تنها باشیم چه در جمع خانواده، تلویزیون را روشن میکنیم و برای ساعاتی در مقابل آن مینشینیم. جعبه جادویی که لااقل برای نسلهای ما خیلی هم به جعبه جادو شباهت ندارد! چرا که آنقدر پیشرفتهای تکنولوژی را دیدهایم و در معرض آن قرار گرفتهایم که دیگر از نمایش نور، صدا و حرکت در تلویزیون شگفتزده نمیشویم. با وجود این شاید برایتان جالب باشد بدانید تاریخچه تولد تلویزیون به چه زمانی بازمیگردد و ازچه زمانی پای جعبه جادو به خانههای ما باز شدهاست. تاریخچه ساخت تلویزیون سال ۱۸۶۲ میلادی بود که اولینبار دانشمند ایتالیایی به اسم کازلی، توانست دستگاهی بسازد که تصاویر ساده را به کمک تلگراف مخابره کند و در ادامه همین اختراع باعث شد که جرقه ساخت تلویزیون زده شود که در سال ۱۹۲۵ میلادی توسط جان لوجی برد اولین تلویزیون ساخته شد. در سال ۱۹۴۰ میلادی این جعبه جادویی توانست ساعتها مردم را سرگرم کند که علاوه بر انتقال صدا قادر به پخش تصویر هم بود. باز شدن پای تلویزیون به ایران چند سالی طول کشید تا پای تلویزیون به کشور ما هم باز شود. اولینبار ایستگاه تلویزیون در ایران به سال ۱۳۳۷ ساخته و سال ۱۳۴۷ بود که اولین تلویزیون ملی در ارومیه تاسیس شد. نخستین فرستنده تلویزیونی ایران ساعت ۵ بعدازظهر جمعه یازدهم مهرماه ۱۳۳۷ اولین برنامه خود را پخش کرد. این فرستنده که «تلویزیون ایران» نامیده میشد، ابتدا هر روز از ۶ بعدازظهر تا ۱۰ شب برنامه داشت. تلویزیون ایران بهصورت خصوصی اداره میشد و متکی به درآمد خود از آگهیهای تجارتی و تبلیغاتی بود. این سازمان پس از یکسال فعالیت برنامههای روزانه خود را در تهران به پنج ساعت افزایش داد. کاهش سطح گفتوگو در خانواده ورود تلویزیون و پس از آن دیگر رسانهها به خانواده، موجب کاهش سطح گفتوگو و تعاملات میان اعضای خانواده شده و این مسأله زنگ خطری جدی برای روابط خانوادگی به شمار میرود. این روندبه افزایش فردگرایی وکاهش جمعگرایی منجر خواهدشد که عاملی مهم در آسیب دیدن انسجام خانواده قلمداد میشود. مخاطب فعال باشیم نه منفعلبرای آنکه بتوان از ویژگی آموزشی و سرگرمی رسانهها و بهطور خاص تلویزیون استفاده کرد و از چالشهای آن هم درامان بود، لازم است ما از مخاطب منفعل به مخاطب فعال تبدیل شویم. به همین منظور میتوان برای تماشای تلویزیون، اول برنامهها را بر مبنای علایق، سطح تواناییهای ذهنی سطح تحصیلی و علایق حرفهای با زمان تماشا گزینش کرد و سپس اعضای خانواده در کنار هم به تماشای آن بپردازند و پس از اتمام برنامه، درباره موضوعهای مطرح شده درآن بحث و گفت وگو کنند. بیاقبالی مردم به تلویزیون قبل از انقلاب گرچه جذابیتهای جعبه جادو درمدت زمان کوتاهی توانست عده زیادی را به خود جلب کند اما در دوران قبل از انقلاب بسیاری از خانوادههای مذهبی ترجیح میدادند تلویزیون را وارد خانههای خود نکنند، چرا که قبل ازانقلاب تلاش اصلی رادیو و تلویزیون ترویج سبک زندگی غربی و دور کردن آنها از فرهنگ ملی و مذهبی بود. بسیاری از پدیدههای آیینی، مذهبی وسنتهای ملی تودههای مردم قبل از انقلاب هیچ بازیابی در رادیو و تلویزیون ملی ایران نداشت. آغاز دوره تحول رویکرد صداوسیما قبل از انقلاب اسلامی به سبک زندگی غربی و تضعیف جایگاه زن، خانواده و گسترش فحشا پیش میرفت. به همین دلیل خانوادههای مذهبی و سنتی ایرانی ترجیح میدادند، تلویزیون نداشتهباشند. پیروزی انقلاب اما موجب آشتی مردم با تلویزیون شد. ارتباط عموم مردم با تلویزیون از زمان پخش مستقیم صحنه ورود امام(ره) به ایران در ۱۲بهمن۱۳۵۷ آغاز شد و ظرف مدتی کوتاه تعداد تلویزیونهای مردم از ۵۰۰ دستگاه به میلیونها دستگاه رسید. افزایش فردگرایی و کاهش جمعگراییگسترش تلویزیون در میان خانوادهها اما در دل خود هم فرصت دارد وهم تهدید. یکی ازعوامل اثرگذار برگسستگی انسجام خانواده، گسترش رسانههای جمعی و استفاده افراطی از آنهاست. رسانههای جمعی به دلیل کارکرد متنوع خود، به تدریج جای ارتباط بینفردی از نوع چهره به چهره را گرفته و توانستهاند فضای انفرادی را به جای فضای جمعی و اجتماعی خانواده حاکم کنند، به طوری که گسترش تکنیکی رسانههای مدرن الکترونیک، ارتباط مستقیمی با فردگرایی و دوری از گروه دارد. نقش آموزشی دوگانه یکی ازمهمترین تاثیرات تلویزیون وبه طور کلی رسانهها، اثرگذاری آن برگروه سنی کودک ونوجوان است. نتایج تحقیقات بیشمار در مورد بازنمایی خانواده، خشونت رسانهای، ترویج مصرفگرایی و مسائلی از این دست، نقش منفی آنها را برجستهتر منعکس میکند. اما در عین حال تلویزیون و دیگر رسانهها با توجه به کارکردهای آموزشی و تربیتی خود میتوانند به عنوان نهادی یاریگر والدین باشند و به تبع آن، خانواده را به سوی به کارگیری دیدگاههای علمی هدایت کند.