آب علیه زندگی!

ابتکار حفر قنات، برعکس چاههایی که تن زمین را حفره حفره زخم کردهاند، آب را از یک چاه مادر به محلهای دیگر منتقل میکرد. امروز دیگر از چاههای مادر خبری نیست و هر مزرعه و زمین زراعی یک یا چند چاه عمیق را میزبانی میکند. صاحبان این نوع اموال غیرمنقول، بیحساب و کتاب، آب تجدید شونده را در لایههای خاکی زمین میبلعند تا وقتی که دیگر آبی برای تجدید نباشد. گزارش آماری وزارت نیرو میگوید که نزدیک به ۹۸میلیارد مترمکعب از ۱۱۴میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر کشور «سالانه» به مصرف میرسد. اختلاف آماری میان تولید و مصرف نشان میدهد هر ساله تنها ۱۴درصد منابع از بلعیدهشدن در امان میمانند. اما این یک خط آمار، تمام واقعیتها را در مورد بهرهبرداری اقتصادی از زمین نشان نمیدهد. ۵۵ درصد آبی که برداشت میشود، از سطح به ژرفا میرود. برخلاف منابع سطحی که احتمال تجدید آنها با سرعتی به مراتب کمتر از گذشته، ممکن است، آبهای ژرف تا میلیونها سال دیگر جایگزین نخواهندداشت. در چنین شرایطی تنها ۴۵ درصد منابع که از سطح و به وسیله حفر چاه برداشت میشود، احیا میشوند. بنابر گزارش دفتر حفاظت و مدیریت زیستمحیطی آب و خاک، ذخیره آبهای زیرزمینی سالانه پنجمیلیارد متر مکعب افت میکند. همین گزارش میگوید کشور ایران با مساحت تقریبی یک میلیون و ۶۴۸هزارکیلومترمربع دارای بارش متوسط ۲۴۳میلیمتر در سال است. این مقدار تقریبا معادل یکسوم مقدار بارش متوسط در جهان است. اما در همین زمین خشک در ۵۰سال گذشته به ازای هر ۱.۶کیلومتر، یک چاه حفر شدهاست. تعداد چاههای حفر شده پیش از انقلاب و در طول برنامه سوم عمرانی توسعه پیش از انقلاب اسلامی ۱۳۴۶-۱۳۴۱ افزایش یافت. این برنامه با تغییر ساختار مالکیت زمین به اجرا گذاشتهشد. با برهم ریختن نظم مالکانه زمین در ایران، هزاران چاه حفر شد؛ طوری که سال ۱۳۵۰ تعداد چاههای حفر شده به ۴۷ هزار حلقه رسید. پس از انقلاب اسلامی در دهه ۶۰ تعداد چاهها ۳.۴برابر شد. در سال ۱۳۶۰تعداد ۱۶۲ هزار حلقه چاه به بهره برداری رسید. سال ۱۴۰۰ اما تعداد چاهها به بیش از یک میلیون حلقه رسید. این در شرایطی است که تعداد قناتهای کشور در سال ۹۶-۹۵ به تعداد ۴۱هزار و ۱۱حلقه گزارش شده بود. همان زمان تعداد چاههای غیرمجاز به ۱۰۰هزار حلقه میرسید و امروز هم با فرض برخورداری از یک میلیون چاه، نزدیک به ۴۰۰هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد؛ یعنی ۴۲درصد چاههای کشور. در نتیجه ۹.۲برابر قناتها، چاه غیرمجاز وجود داشت. طبق گزارش سازمان جنگلها، سالانه ۱۰ تا ۳۱سانتیمتر فرونشست در زمین به دلیل وجود این چاهها اتفاق میافتد. در حال حاضر راهکارهایی مانند احیای قناتها، نصب کنتورهای هوشمند و اصلاح الگوی کشت در دست سیاستگذار است تا زمین را از چنگ چاهها نجاتدهد. سابقه حفاری چاه در ایران بهرهبرداری از ۹۸ میلیارد مترمکعب آب برداشت ۵۵ درصد منابع آب از ژرفا افت ۵ میلیارد مترمکعبی آبزیرزمینی حفاری چاه در هر ۱.۶ کیلومتر از اراضی کشور۳.۴برابر شدن حفر چاه در دهه۶۰ وجود بیش از ۱میلیون حلقه چاه