با ورود کرونا به کشور و اتفاقات حاصل از آن، تئاتر دانشجویی نیز که بدون کمترین وقفه ۲۳ دوره را گذرانده بود، از این عواقب نامیمون در امان نماند و با تعطیلی دانشگاه‌ها و برگزاری مجازی کلاس‌ها یکباره با وقفه‌ای دو ساله روبه‌رو شد. وقفه‌ای که به نظر می‌رسد خیلی‌ها انتظار آنها را می‌کشیدند، چراکه این جشنواره به مرور به حاشیه رفت و در نهایت تعطیلی آن بدون هیچ بازخوردی تداوم یافت. با پایان دوران شیوع ویروس کرونا، وزارت علوم طی فراخوانی از همه دانشجویانی که خود را واجد شرایط دبیری جشنواره تئاتر دانشگاهی می‌دانستند، دعوت کرد تا برای پذیرش دبیری این جشنواره اعلام آمادگی کنند و برنامه‌های خود را ارائه دهند. این فراخوان هرچند شور عجیبی بین دانشجویان تئاتر و علاقه‌مندان این حوزه ایجاد کرد اما اردیبهشت و زمان برگزاری جشنواره که فرا رسید، وزارت علوم هیچ روندی برای برگزاری آن اعلام نکرد و حتی خبری از برگزاری آن هم نشد. به نظر می‌رسد این جشنواره امسال هم در کمال بی‌توجهی، برگزار نخواهد شد.
وعده‌های تکراری
در این ارتباط ابتدا با یکی از کارشناسان معاونت فرهنگی وزارت علوم صحبت کردیم. ایشان که نمی‌خواست نامش فاش شود با تاکید بر این‌که برگزاری جشنواره کلا در حد حرف است و به هیچ مرحله‌ای نرسیده، گفت: زمزمه‌هایی مبنی بر برگزاری این جشنواره در تیرماه به گوش می‌رسد اما هیچ چیز مشخص نیست. او از ما خواست تا در خصوص اطلاعات تکمیلی با دکتر بادپا، مدیرکل پشتیبانی امور فرهنگی و اجتماعی صحبت کنیم. در تماس با دکتر بادپا او نیز ما را به آقای صفری از همکاران زیر مجموعه متصل کرد و از ما خواست در خصوص جزئیات جشنواره با او صحبت کنیم. در تماس با صفری، او گفت: جشنواره تئاتر دانشگاهی سال گذشته نیز قرار بود انجام شود و حتی دبیرخانه جشنواره نیز تشکیل شد!
او با تاکید بر این‌که موضوعات مربوط به تئاتر دانشگاهی نیازی به اطلاع‌رسانی رسانه‌های بیرونی ندارد، افزود: ما اطلاع‌رسانی رویدادهای دانشگاهی را از طریق سایت انجام می‌دهیم و در این خصوص با رسانه‌ها مصاحبه نمی‌کنیم!صفری در خصوص شایعه برگزاری جشنواره در تیرماه نیز گفت: دبیرخانه تشکیل شده است. شورای سیاست‌گذاری فعال است اما هنوز هیچ‌کدام از دوستان در فضای مصاحبه نیستند چون فراخوان انتخاب دبیر را قرار بود منتشر کنند اما هنوز منتشر نکرده‌اند!
صفری با تاکید بر این‌که هرگونه اطلاعاتی درباره تئاتر دانشجویی را از طریق سایت وزارتخانه اعلام می‌کنیم، تصریح کرد: فعلا تا تکلیف دقیق روشن نشود، امکان مصاحبه نداریم. پیگیری‌های ما تا این لحظه نشان می‌دهد برگزاری جشنواره در سال ۱۴۰۲ در هاله‌ای از ابهام است.
تئاتر دانشجویی از ظهور تا افول
پس از پایان انقلاب فرهنگی و حضور دوباره دانشجویان در دانشگاه‌ها در سال‌هایی که تعداد دانشکده‌های تئاتری بسیار محدود بود، جشنواره‌ای متولد شد که بی‌شک برای دانشجویان آن دوره زمانی موهبت بزرگی به حساب می‌آمد؛ جشنواره تئاتر دانشگاهی. سال ۱۳۶۴ به همت جهاد دانشگاهی و دانشکده هنرهای زیبا اولین دوره جشنواره با حضور هفت نمایش در تالار مولوی برگزار شد. دبیرخانه دائمی جشنواره نیز در همین تالار بود. جشنواره تا سال ۷۶ فقط با دو وقفه سال‌های ۶۵ و ۶۸ به طور منظم در سه بخش جنبی، بخش مسابقه و بخش ویژه زیر نظر جهاد دانشگاهی برگزار می‌شد. در این سال در مسیر راه این جشنواره دو مهم اتفاق افتاد. یکی این که با تغییرات اجتماعی رویکرد دانشجویان هم به این جشنواره تغییر کرده بود و از طرف دیگر به دلیل این که هر سال زیر نظر یک دبیرخانه دائمی برگزار می‌شد، این احساس به وجود آمد که دچار یک نگاه ثابت شده است. به همین دلیل طرح برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی توسط معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تصویب شد. این معاونت در آن سال در جلسه‌ای که با مرکز هنرهای نمایشی برگزار کرد، پیشنهاد داد «تئاتر دانشگاهی» به‌عنوان یکی از بخش‌های جشنواره تئاتر فجر معرفی شود. با پذیرش این طرح، شیوه جدید برگزاری جشنواره در زیرمجموعه شانزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و به‌صورت غیررقابتی برگزار شد.
تئاتر دانشجویی سه سال در زیرمجموعه جشنواره فجر بود اما در سال ۱۳۷۹ به دلایلی همچون عدم حمایت فجر از جشنواره تئاتر دانشگاهی، دو جشنواره از هم فاصله گرفتند هرچند همچنان با عنوان «جشنواره تئاتر دانشگاهی فجر» کار خود را ادامه می‌داد. در سال ۱۳۸۰ جشنواره تئاتر دانشگاهی در گام پنجم خود برای اولین‌بار به شکل بین‌المللی و با شرکت چهار گروه خارجی کرواسی، چین و جمهوری‌آذربایجان برگزار شد.
در سال ۱۳۸۱ برای اولین‌بار جشنواره مناطق افزوده شد و جشنواره در پنج منطقه مازندران، مشهد، اصفهان، شیراز و همدان برپا شد. از هر منطقه سه اثر برگزیده و به جشنواره اصلی وارد می‌شد و به رقابت می‌پرداختند. از سال ۱۳۸۲ به بعد جشنواره تئاتر دانشگاهی، تنها جشنواره تئاتری بود که در زمینه دانشگاهی فعالیت می‌کرد و کاملا مستقل شد. از همین سال بود که دبیر و اعضای برگزاری جشنواره همگی دانشجو بودند که از طریق کانون‌های تئاتر دانشگاه‌های مختلف انتخاب می‌شدند.
در سال ۱۳۸۳ به‌دلیل جدا شدن جشنواره تئاتر دانشگاهی از روند اجرایی جشنواره فجر، زمان برگزاری آن به اردیبهشت‌‌ماه تغییر کرد. به‌این‌‌ترتیب، در دوره هشتم مستقل از جشنواره فجر و زیر نظر وزارت‌علوم بود و عنوان آن به «جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران» تغییر یافت.در سال ۸۶ با افزودن بخش مدرسان به جشنواره تئاتر دانشگاهی، این رویداد مهم با حضور مدرسان کارآزموده تئاتری و همکاری ایشان با دانشجویان توانست رنگی حرفه‌ای بگیرد. این روند حرفه‌ای تا حدود یک دهه ادامه داشت و هر سال شمار دانشجویان متقاضی بیشتر و شمار مدرسان کارآزموده متقاضی کمتر شد و به مرور در جشنواره هجدهم حذف گردید و از این سال جشنواره به‌طور کامل از بخش مدیریت تا اجرا به دانشجویان واگذار شد. جشنواره تا بیست‌وسومین دوره با وجود مشکلات متعددی همچون کمبود بودجه و اعتبار به‌خوبی و با نظم خاصی ادامه یافت. بیست‌وچهارمین دوره که قرار بود در سال ۹۹ برگزار شود به‌دلیل بروز کرونا به تعویق افتاد. موضوعی که همچنان به‌دلیل نبود حمایت‌های لازم از سوی وزارت‌علوم به‌عنوان متولی این رویداد و همچنین تصمیم‌گیری‌های نادرست ادامه دارد. به نظر می‌رسد عطای این جشنواره را نیز همانند جشنواره تئاتر عروسکی دانشگاهی که از سال ۱۳۷۵ توسط تعدادی از دانشجویان خوش‌ذوق دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر راه‌اندازی و خیلی زود سراسری و بین‌المللی شد اما با پایان دوره سیزدهم ابتدا پنج سال تعویق افتاد و پس از برگزار دوره چهاردهم در سال ۱۳۸۹، به فراموشی سپرده شد، به لقایش ببخشیم.
چرا باید تئاتر دانشگاهی داشته باشیم
اگر به این جمله که «دانشجویان راهبران آینده کشور هستند» و سکان مدیریت کشور قرار است در دستان آنها به چرخش درآید، پس باید به این مهم نیز ایمان بیاوریم که دانشگاه محل آموزش مدیریت است. دانشجویان در دانشگاه و در یک سیر آزمون‌وخطا می‌آموزند که چطور قدرت تصمیم‌گیری و اجرایی خود را ارتقا دهند تا بتوانند در مدیریت کشور موثر واقع شوند. با این دید، به‌راحتی می‌توان تفاوت جشنواره‌ای که تمام‌قد در اختیار دانشجویان است را با سایر جشنواره‌ها درک کرد. ازجمله ویژگی‌های جشنواره تئاتر دانشجویی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: مشق مدیریت: بی‌شک جشنواره تئاتر دانشگاهی محملی است برای دانشجویان تا مشق مدیریت کنند چراکه در آن بعضی به‌عنوان دبیر، برخی بازوان اجرایی و برخی در بخش‌های دیگر مدیریتی تجربه کار گروهی به دست آورند و مسئولیت‌پذیری را بیاموزند. نکته مهم در این جشنواره، جسارت دانشجویان حرف اول را می‌زند. یک دانشجو قرار نیست دست به عصا باشد. او نه دغدغه گیشه را دارد و نه نگران خدشه‌دار شدن کارنامه هنری خویش است. او چیزی برای ازدست‌دادن ندارد و همین رهایی، به دانشجو قدرت تجربه شیوه‌های تازه را می‌دهد. تجربه‌ای که بی‌شک در آینده می‌تواند کمبود مدیران متخصص و کارآمد را در حوزه تئاتر جبران کند.
شناسایی استعدادهای نوظهور
جشنواره تئاتر تنها آوردگاه برای کشف و شناسایی هنرمندان جوان و تواناست. محملی که خیل عظیمی از دانشجویان تئاتر می‌توانند آثار خود را در آن عرضه کنند، دیده و به تئاتر کشور معرفی شوند. با مرور گذرا بر کارنامه فعالان تئاتر کشور، اغراق نیست اگر بگوییم بسیاری از فعالان امروز تئاتر کشور فعالیت حرفه‌ای خود را با درخشش در این جشنواره آغاز کرده‌اند و خروجی همین جشنواره هستند و این رویداد تمام استعدادهای خود را به بدنه تئاتر کشور تزریق کرده‌است.
یک گام به سمت حرفه‌ای شدن
دنیای حرفه‌ای تئاتر چنان پیچیده‌است که کمتر قابلیت‌های دانشجویان دیده می‌شود. دانشجویان باید پس از پایان تحصیل، یا در گروه‌های مختلف عضو شوند یا گروهی را تاسیس کنند تا بتوانند توانمندی‌های خود را به نمایش گذارند؛ فرآیندی که بی‌شک سال‌ها زمان می‌برد. از همین‌جا می‌شود نقش و تأثیر جشنواره تئاتر دانشگاهی برای ورود به دنیای حرفه‌ای را درک کرد. میدانی که فرد با کمترین هزینه می‌تواند هنر خود را به نمایش گذارد و به مرور مانا شود. بسیارند هنرمندانی که با حضور در جشنواره توانستند خود را به جامعه تئاتری کشور معرفی کنند.
ارتقای کیفیت تئاتر با نوگرایی و ابتکار
دانشگاه مهد ابتکار و خلاقیت است. جشنواره فرصتی برای هنرآموزها ایجاد می‌کند تا با امکانات دولتی به تجربه‌اندوزی و محک‌زدن ایده‌های خود بپردازند. بهترین جایی که می‌توان با متدهای نمایشی جدید و به‌روز آشنا شد و با فراغ بال و بدون دغدغه به سمت نوگرایی رفت؛ چیزی که خیلی کم می‌توان در تئاتر حرفه‌ای مشاهده کرد. از دیگر سو در این تئاتر آن دسته از آسیب‌های اجتماعی که از دید بدنه تئاتر به دور مانده یا کمتر توجه شده به شکلی صریح قابل مشاهده بوده و جشنواره تنها جای نمایش آنهاست.
تولید و عرضه آثار علمی و پژوهشی
یکی از کمبودهای تئاتر امروز بی‌شک نبود آثار علمی و پژوهشی است. آثاری که می‌توانند پشتوانه مناسبی برای تئاتر در روند ارتقای کیفی در تمامی مؤلفه‌های فکری، اقتصادی، مدیریتی، اجرا و... باشد. یکی از امتیازات خوب این جشنواره بخش علمی پژوهشی آن بود و آثار تحقیقی قابل توجهی در آن داوری می‌شوند. همچنین هر دوره دو یا سه جلد کتاب با رویکرد طرح مباحث کاربردی در حوزه هنرهای نمایشی ارائه می‌شود که برای جامعه تئاتری کشور مفید است. از جمله کتاب‌های مرجعی که در ادوار این جشنواره تهیه، تدوین و چاپ شده‌اند می‌توان به کتاب‌های «پنجاه کارگردان کلیدی تئاتر» و «نظریه اجرای ریچارد شگنر» و... اشاره کرد که به دفعات تجدید چاپ شده‌اند.
ارتباط موثر با دانشگاه‌های هنری سایر کشورها
جشنواره تئاتر دانشگاهی از سال ۸۳ با عنوان ویژه «بین‌المللی» در مسیر تعامل مستمر دانشجویان به‌عنوان آینده‌سازان تئاتر کشور با هنرمندان، مدرسان و دانشجویان تئاتر دانشگاه‌های دیگر گام بزرگی را برداشت. این ارتباط‌ها باعث شد اولا دانشجویان با گروه‌های تئاتری، نحوه اجرای تئاتر، نوع و شیوه تدریس در سایر کشورها آشنا شوند و هم مسیر اعزام گروه‌های تئاتر دانشجویی و غیردانشجویی به آن کشورها هموارتر شود. از سوی دیگر گروه‌هایی که از دیگر کشورها به ایران می‌آمدند ضمن تبادل اطلاعات، آشنایی با فرهنگ ایران، با اعلام نقاط قوت، کمبودها یا پیشنهادها در مسیر ارتقای کیفیت نمایش کشور همکاری کنند. ضمن آن‌که مروجان خوبی برای تئاتر ایران نیز می‌شدند.
چه کسی نمی‌خواهد تئاتر دانشگاهی برگزار شود؟
بی‌شک تئاتر دانشجویی یکی از آوردگاه‌های مهم تئاتر در دانشگاه‌هاست؛ آوردگاهی که به خوبی می‌تواند جای خالی بسیاری از کمبودها و کاستی‌های آموزشی و مدیریتی در دانشگاه‌ها را پر کند. توانایی هنری دانشجویان رشته‌های تخصصی و غیرتخصصی را به رقابت وادارد و در ساختاری مطلوب، بر دنیای حرفه‌ای هنر و حتی در کیفیت برگزاری دیگر جشنواره‌ها اثر مطلوب بگذارد. اما سؤال این است چه اندیشه‌ای می‌خواهد مانع برگزاری این جشنواره باسابقه شود؟ آیا تداوم تعطیلی این جشنواره زمینه دوری دانشجویان از ساختار رسمی دانشگاه و وزارت علوم نمی‌شود؟ آیا این تعطیلی فرصتی برای فرصت‌طلبان به منظور ایجاد نارضایتی در جامعه دانشجویی را فراهم نمی‌کند؟
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
بهتاش فریبا در گفتوگو با جامجم:
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
اسماعیل حلالی در گفتوگو با جامجم:
