سینمای اجتماعی زخمی بی‌عدالتی در اکران

این موضوع البته به عنوان یک فصل قابل تامل در اکران مورد توجه قرار داشته اما در یک دهه اخیر، گویا در سرفصل اکران‌ها جنبه سرگرمی، بیش از کارکردهای استراتژیک سینما در نظر گرفته شده و سینمای کمدی سایه سنگینی بر سر اکران سینماها انداخته است. این موضوع در این روزها بیش از گذشته خودنمایی می‌کند و در اکران روز سینمایی، شاهد هستیم که بیش از ۷۰ درصد ظرفیت سینمایی کشور بین دو فیلم کمدی و باقی ظرفیت بین چند اثر سینمای اجتماعی تقسیم شده است. این موضوع نشان‌دهنده آن است که مدیریت سینمایی در کشور به کارکردهای سینمای اجتماعی که می‌تواند در حل بحران‌ها کمک کند، واقف نیست و عملا غافله اکران را به سینمادارانی که به فکر فروش بیشتر هستند، واگذار کرده است.

در سال‌های اخیر کرونا و تعطیلی‌های مکرر سینماها به دلیل انواع وضعیت‌های قرمز و نارنجی، موجب شد که بخش فرهنگ و سینمایی متحمل ضررهای بسیاری شود. حالا پس از گذشت چندین ماه از آن زمان‌های تلخ بیماری و بحران اجتماعی، به‌تدریج، به‌خصوص بعد از جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۱فیلم‌ها یکی پس از دیگری قد راست کرده است. در این زمان با این‌که تهیه‌کنندگان و سینماگران دست به عصا پیش می‌رفتند و تعداد فیلم‌های کمتری روی پرده سینما بود، حضور مخاطبان رونقی به گیشه داد و حال سینما روز به روز بهتر شد اما همچنان خالی از تنوع ژانری؛ حالا بماند که همچنان سهم کودکان از این سینما صفر است و هیچ تمهید خاصی برای نگاه معصوم‌شان درنظر گرفته نشده که اگر هم فیلمی باشد، برای کودکان نیست؛ درباره کودکان است. حقیقت این است که در کشور ما به دلیل سیاست‌گذاری‌های نادرست در زمینه اکران و شاید مسائل دیگر، فیلم‌های متنوع برای تمام سلیقه‌ها وجود ندارد و در حال حاضر تنها فیلم‌های کمدی گل سرسبد اکران است و در حاشیه هم سینمای اجتماعی در سبد سینما جای گرفته ‌است؛ دو نوع سینمایی که هر دو برای حیات اقتصادی و اجتماعی سینما لازم و در جای خود قابل اعتنا است اما به نظر می‌رسد اراده‌ پنهانی وجود دارد که فیلم‌های اجتماعی کمتر دیده شود؛ فیلم‌هایی که می‌تواند به طور جدی باعث تغییر نگرش مردم و حساسیت بیشتر مسئولان نسبت به موضوع مطرح‌شده در سینما شود. علت به وجود آمدن چنین دیدگاهی، اجحاف نسبت به اختصاص دادن سالن و نوبت نمایش به فیلم‌های اجتماعی در مقایسه با کمدی‌هاست، چون تجربه ثابت کرده وقتی سئانس‌ها و سالن‌های خوبی در اختیار فیلم‌های اجتماعی قرار بگیرد، می‌تواند پرفروش باشد. گواه این موضوع می‌تواند فیلم‌های «سه کام حبس» با ۳۶۱ سالن(دومین فیلم جدول فروش) و «غریب» با ۴۴۱ سالن به عنوان پنجمین فیلم پرفروش سه ماه اول سال ۱۴۰۲ باشد. در این میان، همیشه جدال‌هایی بین فیلم‌های اجتماعی و طنز و کمدی که روی پرده می‌رود، وجود دارد و کفه فروش، اختصاص سالن و نوبت نمایش فیلم‌های کمدی نسبت به اجتماعی‌ها سنگین‌تر بوده و بعد از نوروز ۱۴۰۲ نیز اوضاع به همین منوال طی شده است. برای بررسی این موضوع، نیاز به تحلیل شرایط اختصاص سالن و نوبت نمایش به فیلم‌های اجتماعی در مقایسه با فیلم‌های کمدی‌داریم.

یک سینماگر با ۲ فیلم
پس از پایان زمان نمایش اکران فیلم‌هایی که از نوروز روی پرده بودند، ۱۷ خرداد، هفت فیلم به چرخه اکران اضافه شد که در این میان، چهار فیلم «کت چرمی»، «مصلحت»، «نگهبان شب» و «تصور» فضای اجتماعی و جدی دارد و «شهر هرت»، «ارثیه فامیلی» و «عروسی‌مردم» در فضایی طنز و کمدی روایت می‌شود که البته وزنه اجتماعی بودن «عروسی مردم» بیشتر از کمدی بودن آن است؛ نکته قابل اعتنا این است که تهیه‌کنندگان و سینماداران تشخیص داده‌اند که فیلم «فسیل» از کریم امینی به دلیل موفقیت بیش‌از ۱۵۰ میلیاردی در گیشه، با فیلم شهر هرت از همین کارگردان به طور همزمان اکران شود و این جزو معدود دفعاتی است که دو فیلم از یک کارگردان را روی پرده سینما می‌بینیم. در چنین شرایطی مشخص است که ورق اکران و نوبت نمایش به نفع شهر هرت و فسیل تمام می‌شود.

۸۷۰ سالن در اختیار دو فیلم کمدی
اگر در مورد وضعیت اختصاص سالن و نوبت نمایش به فیلم‌های اجتماعی چرتکه‌ای بیندازیم، همه چیز مشخص خواهد شد. فیلم «فسیل» در حال حاضر ۵۷۲ سالن با ۶۶ هزار و ۷۲۳ نوبت نمایش و شهر هرت با ۲۹۸ سالن و ۲۹۷۷ نوبت نمایش، بیشترین تعداد سالن‌ها و نوبت‌های نمایش را در اختیار دارد؛ یعنی در مجموع ۸۷۰ سالن و ۶۹ هزار و ۷۰۰ نوبت نمایش به تنهایی در اختیار دو فیلم «فسیل» و «شهر هرت» از یک کارگردان است. اگر تنها مجموع تعداد سالن‌های نمایش فیلم‌های جدید کت چرمی با ۱۹۲سالن و هزار و ۴۲۵ سئانس، مصحلت ۱۹۱ سالن با ۱۲۶۶ سئانس و نگهبان شب با۱۱۰سالن و ۵۷۶ سئانس و تصور با ۷۲ سالن و ۳۶۵ سئانس را در نظر بگیریم، حدود ۵۶۵ سالن می‌شود که ۳۰۵ سالن کمتر از آمار سالن‌های در اختیار فیلم‌های شهر هرت و فسیل است.

مخاطبان فیلم‌های اجتماعی سرگردان خرید بلیت
با توجه به آمار ارائه شده، تضاد آشکاری برای اختصاص سالن و نوبت نمایش به فیلم‌های اجتماعی مشاهده می‌شود و به طور تقریبی مخاطبانی که علاقه‌مند به تماشای فیلم‌های اجتماعی هستند، کمتر می‌توانند این نوع فیلم‌ها را در زمانی که مناسب و معقول باشد، ببینند. بنابراین، اختصاص نوبت نمایش به فیلم‌های اجتماعی جز در پردیس‌های سینمایی شاخصی مانند کوروش، نامرتب و نادرست است. به همین دلیل، ممکن است مخاطبی که دائم سرکار می‌رود، نتواند زمان مناسب خود را برای دیدن فیلم پیدا کند و یک هفته و حتی یک ماه منتظر آن روز مبادا باشد. به عنوان مثال، اگر کسی در پردیس سینمایی چارسو بخواهد فیلم کت چرمی را ببیند، تنها ساعت‌های منطقی برای دیدن فیلم کت چرمی در روز پنجشنبه ۲۵ خرداد، ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه و ۲۱ و ۲۰ دقیقه است که در این میان مخاطبان با فاصله‌ای حداقل دوساعت منتظر بمانند تا فیلم بعدی را ببینند و جالب این‌که اکران این فیلم در پردیس چارسو از همین ساعت شروع می‌شود و ساعت‌های قبل، به اکران دیگر فیلم‌ها اختصاص دارد. ساعت‌های ۲۲ و ۳۰ دقیقه و ۲۳ و ۴۰ دقیقه هم جزو معدود زمان‌هایی است که مخاطبان با توجه به خلوتی خیابان‌ها در محدوده بازار موبایل چارسو و رفتن به خانه، به سینما می‌روند. البته سئانس‌های روز جمعه ۲۵ خرداد هم دست کمی از روز قبل خود ندارد و شروع سئانس کت چرمی ساعت ۱۸ است که باز هم سئانس بعدی آن ساعت ۲۲ و با دو ساعت فاصله است.
در مورد فیلم مصلحت در پردیس سینمایی ایران‌مال هم قاعده چندان متفاوت نیست و برای این‌که دین خود را نسبت به این فیلم ادا کند، تنها به اکران این فیلم در یک تک سئانس ۱۸ و ۵۰ دقیقه اکتفا کرده است. این فیلم در پردیس چارسو تنها دو سئانس ۱۲ و همچنین ۱۶ و ۱۵ دقیقه را دارد که این وضعیت اختصاص نوبت نمایش در پردیس‌های سینمایی پرده طلایی، موزه سینما، استقلال و معین‌مال به همین شکل است. فیلم نگهبان شب نیز در پردیس سینمایی چارسو تنها سه نوبت نمایش دارد که یک نوبت آن ساعت ۱۴ و زمانی است که همه سرکار هستند و بازهم می‌توان سئانس منطقی را ۱۸ و ۱۵ دقیقه و ۲۰ و ۳۰ دقیقه دانست.
همچنین نگهبان شب در اطلس مال نیاوران یک تک‌سئانس ساعت ۱۴ و ۳۰ دقیقه را دارد و به طور تقریبی می‌توان گفت اختصاص این سئانس در این ساعت غیرمنطقی هم می‌توانست نباشد اما جالب این‌که در پردیس گالریا با هفت نوبت نمایش، شاهد اختصاص بیشترین نوبت نمایش برای نگهبان شب هستیم که این تضاد، عجیب به نظر می‌رسد. این قاعده در مورد فیلم تصور به کارگردانی علی بهراد هم صدق می‌کند و اکثر سئانس‌هایی که به این فیلم اختصاص داده شده، بین یک تا سه سئانس است که تنها پردیس سینمایی کوروش چهار سئانس به این فیلم اختصاص داده است.

زمانی برای تنفس سوژه‌های اجتماعی
باتوجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد اراده سینماداران یا تهیه‌کنندگان سینما به گونه‌ای است که سالن‌ها و نوبت‌های نمایش کمتری به فیلم‌های اجتماعی که می‌تواند تفکربرانگیز و جریان‌ساز باشد، اختصاص داده می‌شود. درست است که ما از شرایط کرونا و بحران اجتماعی فاصله گرفتیم و فیلم‌های کمدی می‌تواند رونقی به گیشه بدهد اما نباید اراده سینماداران و تهیه‌کنندگان به‌گونه‌ای باشد که ورق را به نفع فیلم‌های کمدی که در اصطلاح عموم پرفروش است، برگرداند و این دیدگاه عین بی‌عدالتی است؛ چراکه باید توازنی میان‌تعداد سالن‌ها و نوبت‌های نمایش فیلم‌های اجتماعی با فیلم‌های کمدی برقرار شود و تا وقتی توازن نباشد، نمی‌توانیم درباره کم‌مخاطب بودن فیلم‌های اجتماعی حکم صادر کنیم. اتفاقا در بسیاری از مقاطع که سالن‌ها و سئانس‌های خوبی در اختیار یک فیلم اجتماعی قرار گرفته، توانسته فروش گیشه‌ای خوبی را مثل فیلم «سه‌کام حبس» تجربه کند. بنابراین، نمی‌توانیم برای فیلم‌های اجتماعی سئانس‌ها و سالن‌هایی درحد اعتنا به فیلم‌های گروه هنروتجربه اختصاص دهیم و دائم از کم‌مخاطبی فیلم‌های اجتماعی گله کنیم. این جریان اختصاص سالن به فیلم‌های کمدی و اجتماعی نیاز به راهکاری دارد که شورای پروانه نمایش باید به آن توجه کند و مدیریت آن را به عهده بگیرد؛ وگرنه ادامه این دیدگاه صرفا تجاری به سینما موجب نابودی سینمای استراتژیک و اجتماعی دغدغه‌مند و نوعی از سینما می‌شود که حرفی برای گفتن دارد.