تهران‌-وین در مسیر تعامل

طبق چارچوب بیانیه با توافقی که بین طرفین صورت گرفته بود هیأت‌های فنی مبادله شدند و نمایندگان آژانس به ایران آمدند و گفت‌وگوهای فنی عملیاتی شد. حالا رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به سؤال خبرنگار جام‌جم درباره وضعیت تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از سفر زمستان۱۴۰۱ به تهران، گفت که همچنان تعامل با آژانس برقرار است و مذاکرات با طرف مقابل هم جریان دارد. محمد اسلامی همچنین درباره جزئیات مذاکرات فنی میان ایران و آژانس پس از سفر گروسی هم توضیح داد که هر روز هیات‌های فنی و کارشناسی میان ایران و آژانس در رفت‌وآمد و ارتباط هستند و به‌موقع درباره نتایج کار گزارش می‌دهیم.

نقطه تعادل ایران و آژانس
درواقع بعد از یک فرازونشیب طولانی ایران و آژانس به نقطه تعادل رسیده و از التهاب سیاسی وارد مسیر فنی شده بودند.
حالا آژانس در یک آزمون مهمی قرار گرفته و اگر بعد از برچسب‌های سیاسی که سال گذشته به ایران زده بود بتواند در ماه‌های پیش‌رو یعنی آوریل، می‌ و ژوئن از کانال فنی خارج نشود و دوباره به تله مسائل و نگرش‌های سیاسی نیفتد، شاید بشود امیدوار بود ایران و آژانس این مسیر فنی را دنبال کنند. سخنگوی وزارت‌خارجه هم گفته بود که مسیر گفت‌وگوها و مذاکرات فنی ادامه دارد و امیدواریم آژانس به مسیر فنی متعهد باشد و شاهد باشیم آژانس حداکثر تلاش خود را بکند از تاثیرات و فشارهای سیاسی به دور باقی بماند و در مسیر مذاکرات فنی شاهد حل‌وفصل مشکلات باشیم. پیشرفت این روند می‌تواند تاثیرات مثبتی بر روند توافق درخصوص برجام داشته باشد.
اما چه مسیری را آمده‌ایم؟ ۹ اسفندماه۱۴۰۱ یعنی چند روز قبل از سفر گروسی به ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آخرین گزارش خود را درباره تاسیسات هسته‌ای ایران منتشر کرد. براساس این گزارش میزان ذخایر اورانیوم ‌غنی‌شده ایران ۱۸برابر سقف مشخص‌شده در توافق هسته‌ای برجام و همچنین میزان اورانیوم غنی‌شده ۲۰درصد ایران مجموعا ۴۷۲.۴کیلوگرم و اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ایران ۸۷.۵کیلوگرم بود.
از طرف دیگر براساس برجام باید برخی محدودیت‌های ایران در زمان مشخص برداشته شود و اولین تاریخ مهر ۱۳۹۹ (اکتبر ۲۰۲۰) بود که طبق آن تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران برداشته شد. دومین تاریخی که به آن نزدیک شده‌ایم مهر ۱۴۰۲ (اکتبر۲۰۲۳) است و حالا فقط پنج ماه تا رسیدن زمان این بند تاریخی از برجام باقی‌مانده و درصورتی‌که طرف غربی به تعهدش عمل کند باید محدودیت سازمان ملل در برنامه موشک‌های بالستیک ایران برداشته و مهم‌تر از آن تحریم‌های نفتی، مالی و اشخاص مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران هم برداشته می‌شود.
این روند بعد از بلوای پاییز۱۴۰۱ و نوع مواجهه آمریکا و غرب با ایران دچار دست‌اندازهایی شده کما این‌که آژانس بین‌المللی هم در نگاه سیستمی به غرب درواقع بخشی از جنگ ترکیبی آمریکاست که یکی از آن حوزه‌ها فشار سیاسی و دیپلماتیک است.

کارتابل خالی رافائل گروسی
در جنگ هیبریدی که در کانال دیپلماسی دنبال می‌شود، آژانس در حقیقت اهرم اصلی این هجمه دیپلماتیک علیه ایران است اما نکته مهم اینجاست که بعد از سفر اسفندماه دیگر هیچ بهانه جدیدی برای اتهام‌زنی علیه ایران در پرونده رافائل گروسی قرار ندارد و کارتابل او خالی از برچسب‌های ضدایرانی شده است. بنابراین در حالی وارد سال ۲۰۲۳ میلادی شدیم که در این سال، چند بند زوال‌پذیر یا همان «بندهای غروب آفتاب» برجام تمام می‌شود و این بندها در برجام شامل محدودیت‌هایی هستند که در بازه‌های زمانی مشخص به پایان می‌رسند و بعد از آن جمهوری اسلامی ایران می‌تواند فعالیت‌های خود را در آن حوزه‌ها بدون هرگونه محدودیتی انجام دهد. از این رو ماه‌های پیش‌رو برای برقراری تعامل و رسیدن به نقطه تعادل با آژانس بسیار مهم است.

نشت اطلاعات از آژانس
مساله حساس دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که معمولا گزارش‌هایی که آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران منتشر می‌کند جزئیات بسیار زیادی دارد که برای ایران دارای ردیف محرمانگی است اما غالبا آژانس هیچ اعتنایی به این موضوع نمی‌کند و این درحالی‌است که گروسی صرفا گفته بود: «وقتی خبر درز اطلاعات به من می‌رسد عصبانی می‌شوم! ولی به من حق بدهید به‌عنوان مدیرکل نمی‌توانم چک کنم. چون این گزارش‌ها دست همه اعضاست و آنها این کار را انجام می‌دهند.»درواقع علاوه‌بر احتمال خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای کشورمان افشای برخی اطلاعات حساس هزینه‌های سنگینی مانند ترور دانشمندان روی دست ایران گذاشته و حالا با نزدیک‌شدن به موعد اجرای یکی از بندهای برجام باید نسبت به این موضوع حساسیت بیشتری داشت.

از تقابل به تعامل هدفمند
بنابراین گرچه ۱۴۰۱ سال سختی به لحاظ تهاجم سیاسی و جنگ هیبریدی علیه کشور و سازمان انرژی اتمی بود و غربی‌ها در تلاش بودند با استفاده از ظرفیت آژانس فشار خود را بر ایران به نقطه اوج برسانند اما با نوع با سیاست‌ورزی راهبردی در این زمینه، نقشه آنها برای ایجاد تقابل ایران و آژانس نتیجه عکس داد و روابطی تعاملی شد و ایران توانسته بود با الگوی طراحی‌شده در مبادله هیأت‌ها و جلسات متعدد با آژانس، فرآیند اعتمادسازی متقابل را برای عبور از وضعیت تنظیم کند. هرچند حالا هم این جلسات و تعاملات ایران و آژانس همچنان ادامه دارد و از نتایج آن می‌توان به‌طور مشخص به این موضوع اشاره کرد که آژانس به برنامه هسته‌ای ایران اعتماد کرده اما باید دید در ماه‌های پیش‌رو روال این تعامل تا مهر۱۴۰۲ چطور پیش خواهد رفت و آیا ممکن است آژانس دوباره وارد تله سیاسی علیه ایران شود یا ترجیح می‌دهد با این تعامل همه‌جانبه در مسیر فنی با ایران باقی بماند.