سوره قدر به محتوای کل قرآن اشاره دارد / قضا و قدر به معنای حتمیت نیست

جام جم آنلاین اصفهان؛ حجت‌الاسلام جعفر شاه‌نظری با اشاره به آیه «وَما اَدراکَ ما لَلیه‌القَدر» و مفهوم شب قدر، اظهار کرد: واژه قدر به معنای اندازه و تقدیر، عظمت و بزرگی و نشانه، درنظر گرفته‌شده است. معروف‌ترین معنای آن، قضا و قدر به معنای اندازه‌گیری است. آنچه در قرآن موردنظر است، بزرگی و عظمت این شب است و عظمت این شب به علت نزول قرآن در آن است.

او سوره قدر را حاوی مهم‌ترین آیات مرتبط با شب قدر دانست و افزود: روایات متعددی در تفسیر و شأن و منزلت سوره قدر نقل‌شده است؛ برای مثال جلد ۵ کتاب تفسیر نورالثقلین را می‌توان در این مورد به علاقه‌مندان معرفی کرد. در سوره دخان، شب قدر، لیله المبارکه نامیده شده است. در سوره بقره نیز ماه رمضان، ماه نزول قرآن معرفی‌شده که در تفاسیر گفته‌شده که قرآن یا در تمام ماه رمضان و یا شب اول آن نازل‌شده است. برخی نیز شب هفدهم را شب قدر دانسته‌اند و بسیاری بر دهه آخر ماه مبارک که شب بیست و یکم و بیست و سوم است، اتفاق‌نظر دارند.

این مدرس دانشگاه، در خصوص علت اختلاف علما برای تعیین دقیق شب نزول قرآن بیان کرد: بخشی از علت این اختلاف در دو عبارت «تنزیل» و «انزلناه» است که هر دو در قرآن به‌کار رفته‌اند. در «انزلناه» ضمیر پایانی، ناظر به قرآن است و «انزل» ناظر به تمام قرآن است که در برابر «تنزیل» (نزول تدریجی قرآن به پیامبر) قرار می‌گیرد.

قضا و قدر به معنای حتمیت نیست

شاه‌نظری با تأکید بر اینکه سوره قدر به محتوای کل قرآن اشاره داشته است، خاطرنشان کرد: وحی به انسان کامل که پیامبر هستند، نازل‌شده است، واسطه نزول هم جبرائیل است که با عبارت الملائکه و الروح مورد تأکید قرار گرفته است. آنچه نازل‌شده نیز قرآن و مخاطب قرآن نیز انسان است. انسان کامل، پیامبر و خاندان رسالت هستند. به همین دلیل در برخی روایات، معرفت به حضرت فاطمه(س) برابر با درک عظمت شب قدر تلقی شده است.

عضو هیئت‌علمی گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان درباره چراییِ این سخن که در روایات و احادیث آمده «هر کس به حضرت فاطمه(س) معرفت دارد نسبت به درک شب قدر تواناست.» گفت: عظمت و بزرگی شب قدر به این است که قرآن در آن شب و به انسان نازل‌شده و درواقع نشان‌دهنده این است که انسان می‌تواند به بالاترین درجه کمال دست یابد. ثقل و محور خاندان ائمه، حضرت فاطمه زهرا(س) است و او به‌عنوان انسان کامل در روایت نام برده شده است. فاطمه زهرا ام‌الائمه است و درجات کمال در او به حد نهایت رسیده‌اند، بنابراین هرکس فاطمه زهرا را بشناسد مفهوم شب قدر را نیز خواهد فهمید.

او با تأکید بر اینکه قضا و قدر مانع اختیار انسان نیستند، به بیان‌های مختلف واژه قدر پرداخت و تصریح کرد: قضا به معنای حتمیت و ضرورت و تمامیت است. عالم، یک مرتبه‌ی «ضرورت» دارد که هیچ راه برگشتی در آن نیست و حتماً محقق خواهد شد و به آن «قضا» می‌گویند. به عبارت بهتر طبق آنچه اهالی فلسفه می‌گویند، وقتی علت تامه‌ی یک شیء محقق شد، قطعاً آن شی محقق می‌شود. اما مفهوم «قدر» در عالم تکوین و تدریجی الوجود است که معنای اندازه دارد. تمام شرایط و ابزاری که در تحقق یک شیء نقش  می‌کند، در حوزه تقدیر است. برای مثال در صحبت کردن، زبان، آگاهی شخصی، اراده فرد، حنجره، تارهای صوتی و عوامل دیگر دخیل هستند که می‌توانند با هم هدف صحبت کردن را محقق کند و یا همکاری نکنند و کلامی ادا نشود.

شاه‌نطری اضافه کرد: بنابراین قضا و قدر به معنای حتمیت نیست. آگاهی و اراده و اختیار ما نیز جزئی از تقدیر است. در تقدیر الهی آنچه مقدر است انجام می‌شود و در آن مقدرات، اختیار ما ابزار است. انسان جبراً مختار است و در  درون دایره‌ای از اجبار، حق انتخاب دارد.

با سوره قدر با دشمنان مجاجه کنید

این پژوهشگر معارف دینی در خصوص این پرسش که در برخی احادیث آمده «با سوره قدر با دشمنان مجاجه کنید» به روایتی در این خصوص و در منزلت شب قدر اشاره کرد و توضیح داد: این روایت در عظمت سوره قدر نقل‌شده است و در دو بعد معنوی و معرفتی مورد تأکید قرار می‌گیرد. از حیث معنوی و عرفانی به مسلمانان می‌گوید باید با توجه به معنا و ارتباط معنوی سوره قدر احتجاج کنید و بر دشمنان خود پیروز شوید. در بُعد استدلالی و معرفتی نیز این‌طور برداشت می‌شود که سوره قدر به محتوای کل قرآن اشاره داشته است و به همین دلیل در این روایت کلیت قرآن برای احتجاج معرفی‌شده است.

شاه‌نظری خاطرنشان کرد: در وهله اول، سوره قدر نظام توحیدی را در برابر نظام شرک و کفر به تصویر می‌کشد. این سوره در آیه «تَنزّلَ المَلائِکه و الرّوح فیها به اِذنِه ربِّهم مِن کُل اَمر» می‌گوید تمام اموری که در نظام هستی تحقق پیدا می‌کند تحت کنترل رب العالمین است. رب و مربی عالم خداوند است و ملائکه مدبرات امر الهی هستند.

او با تقسیم‌بندی معارف قرآنی و تأکید بر اجتماع آنان در سوره قدر، اظهار کرد: در برداشت دوم باید گفت که احتمالاً «اِنّا انزَلناه فِی لَیلَه القَدر» خودِ قرآن است. قرآن حاوی پیام هدایت به انسان در سه ساحت عقل و اندیشه، جسم و جان، روح و روان است؛ به همین دلیل تمام قرآن به سه موضوع برانگیختن عقل‌ها و اندیشیدن، اخلاقیات و کسب صفات خوب و آرامش روح و روان، احکام زندگی در جهت سلامت جسم و پاکی و نجسی و حلال و حرام مسائل فقهی پرداخته است؛ بنابراین باید گفت توسل به سوره قدر در این روایت به معنی توسل به کل قرآن است.

عضو هیئت‌علمی گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان ادامه داد: ازآنجایی‌که همه مردم به عقلانیت و اخلاق و نظافت باور دارند و اهمیت می‌دهند، بنابراین شما در احتجاج پیروز خواهید شد. بالاترین مکتب در میان مکاتبی که درگذشته آمده‌اند، مکتب  پیامبر خاتم است و خاتمیت در اینجا به معنی ختم مرتبت است، یعنی تمام آنچه برای هدایت انسان لازم است در این مکتب هست و همین تکامل منجر به تفوق مسلمانان بر دیگر مکاتب خواهد شد.

هاجر مقضی خبرنگار جام جم آنلاین