سفر به ۵۴۰میلیون سال پیش

روایتگری و مشاهده در موزه‎ها و مراکز علمی، مهم‎ترین و تاثیرگذارترین عناصر در یادگیری هستند و کمک می‎کنند در قالب روایتی جذاب، با تمرکز بر مشاهده و تجربه شخصی اطلاعاتی را فرا بگیرید که شاید در حالت عادی هیچ‎وقت فرصت مطالعه و مکاشفه درباره‎اش را نداشته‌اید. از میان موزه‎های علمی جهان، موزه تاریخ طبیعی پاریس فرانسه از معروف‎ترین و جذاب‎ترین موزه‎های علمی جهان است. از آنجا که ۱۲اسفند امسال، دهمین سالی است که روز جهانی حیات وحش به پیشنهاد سازمان ملل به تقویم جهانی اضافه شده در این گزارش به تجربه سفری چند ساعته به این موزه پرداختیم؛ سفری که در حقیقت، بازگشت به ۵۴۰ میلیون سال پیش است. سفری به دوران دایناسورها، ماموت‎ها و گونه‎های مختلف حیات‌وحش که تا امروز تغییرات زیادی کرده‎اند؛ برخی از میان رفته و برخی تحول پیدا کرده‎اند و با شکل‏هایی تکامل‎یافته امروز در کنار ما و روی سیاره زمین زندگی می‎کنند.

موزه تاریخ طبیعی پاریس در سال ۱۷۹۳ راه‎اندازی شده است. این موزه با ۲۵۰۰ متر زیربنا هفت بخش علمی دارد که شامل تاریخ زمین، محیط‌زیست و مدیریت تنوع زیستی، گونه‎های آبزی، سیستماتیک و تکامل، تنظیم و توسعه مولکولی، طبیعت و جوامع پیش از تاریخ می‏شود. باغ گیاه‎شناسی، باغ‌جانور‎شناسی و موزه انسان از دیگر بخش‏های این موزه به حساب می‎‏آید. قرار گرفتن هرکدام از گونه‎های حیات‌وحش در این موزه، فرصتی است برای این که افراد بتوانند اهمیت تنوع زیستی را درک کنند و بدانند چرا وجود هر یک از گونه‎ها در طبیعت اهمیت دارد، علت تغییر و تحولات ظاهری و انقراض گونه‎ها چه چیزهایی بوده است و در نهایت نوع زندگی ما چطور باعث اختلال در حیات جانوران می‏شود.

اینجا فقط یک موزه نیست

برخلاف تصور خیلی‎ها موزه تاریخ طبیعی فقط موزه‌ای نیست که چند کارشناس داشته باشد و مردم از اشیای در حال نگهداری آن بازدید کنند. این موزه، نوعی مرکز پژوهشی‌آموزشی به حساب می‎آید که حدود ۶۰۰پژوهشگر در آن مشغول تحقیق و کار هستند. مقاله‎های زیادی در این مرکز نوشته و منتشر می‌شود و هرکدام مرجع کار بسیاری از محققان جهان قرار می‎گیرد.

استخوان ‎هایی برای روایت داستان حیات

بیش از شش میلیون فسیل در بخش‎های مختلف این موزه وجود دارد اما جالب است بدانید که همه آنها در معرض نمایش قرار نگرفته‌اند بلکه فقط آنهایی انتخاب شده‌اند که بتوان بر اساس آن، داستان تغییرات و تکامل جانوران را روایت کرد. برای آن که قصه انقراض‎ها، تغییرات و تکوین گونه‎های جدید قابل‎فهم‎تر و جذاب‌تر باشد، محققان این موزه بخش‎هایی از اسکلت‎هایی را که کامل نبودند با گچ ساخته‌اند و این مسأله کمک زیادی کرده تا بازدیدکنندگان بتوانند درک دستی از ابعاد حیوانات منقرض شده داشته باشند، چون در غیر این صورت فقط باید استخوان‎های یافته شده در معرض تماشا قرار می‎گرفت و نمی‎توانست به اندازه یک اسکلت کامل، تاثیرگذار باشد.

شباهت‎ ها و تفاوت ‎‎ها کلید درک تنوع زیستی

تصورش سخت است روی همین زمینی که امروز من و شما راه می‎رویم، روزی دایناسورهای غول‌پیکر و متنوع زندگی می‎کردند و حالا تنها چیزی که از آنها برای‌مان مانده استخوان‎ها و اسکلت‎هایی است که در این موزه کنار هم قرار گرفته‌اند. در طبقه اول ساختمان موزه تاریخ طبیعی پاریس یعنی گالری دیرینه شناسی و آناتومی تطبیقی(Galleries of Paleontology and Comparative Anatomy)، آنچه در نگاه اول شما را میخکوب می‎کند، عظمت اسکلت‎های دایناسورهاست، بخشی بسیار پرطرفدار که فرصت تماشای بازمانده‎هایی از دایناسورها را به شما می‎دهد. این استخوان‎های عظیم روزی درون بدن بزرگ‌ترین حیوانات سیاره ما قرار داشته‌اند. جذابیت این فسیل‎ها زمانی تکمیل می‎شود که بتوانید اسکلت‎های گونه‎های دیگر حیوانات ـــ چه آنها که منقرض شده‎اند و چه آنها که هنوز زنده‎اند ـــ را در کنار هم ببینید. این کار کمک می‎کند تا بتوانید اسکلت گونه‎های مختلف را با هم مقایسه کنید و به تفاوت‎ها و شباهت‎های آنها بیشتر پی‌ببرید. خزنده‎ها، آبزیان، پستانداران، پرندگان، اسکلت همه این گونه‎ها می‎تواند اطلاعات زیادی درباره نوع زندگی آنها بدهد. یعنی بدون آن که آموزشی به شما داده شود و فقط با تماشا کردن این اسکلت‎ها می‌توانید نکات جالبی درباره هرکدام از گونه‎ها به دست آورید.

از شکل ظاهری تا اندام ‎های داخلی

مقایسه اسکلت‏ها درک عمومی خوبی نسبت به سیر تکاملی حیوانات به ما می‌دهد اما تماشای معده یک ماهی و مقایسه آن با معده خزنده‌ها و پستانداران چیزی است که به‌جز تحصیل در رشته‎ زیست‎شناسی جانوری با هیچ روش دیگری نمی‌توانستید تجربه‎اش کنید. موزه تاریخ طبیعی پاریس فرصتی فراهم می‎کند تا گونه‎های مختلف حیات‌وحش را بر‌اساس اندام‎های‌شان ببینید و بشناسید. در این بخش وقتی توانستم شباهت قلب پرنده‎ها و پستانداران را ببینم و وقتی سعی کردم تفاوت‎های شُش‎ ‎گونه ‏های مختلف را با هم مقایسه کنم، احساس کردم اطلاعات بیشتری از خواندن یک کتاب زیست‎شناسی به دست آوردم اطلاعاتی که با تماشا کردن و گوش دادن به قصه تحولات حیوانات ساکن زمین به دست آمده و نه با حفظ کردن اسامی حیوانات و تماشای عکس‏های‌شان. برخی از اسکلت‏های درون موزه دیرینه‎شناسی در نگاه اول به شکل دایناسور بودند اما وقتی به توضیح مختصری که در پایین اسکلت نصب شده بود نگاه انداختم، متوجه شدم مقابل اسکلت یک نهنگ ایستاده‎ام، نهنگی که اسلکتش بسیار شبیه دایناسورها بود و این جزئیات شوکه‏کننده، سرنخ‎هایی از تحول و تکامل حیوانات مختلف را در خود داشت.

ما تنها ساکنان زمین نبوده و نیستیم

مریم ملی - گروه دانش و سلامت
کمترین فایده تماشای حیواناتی که پیش از ما در این سیاره می‏زیسته ‏اند و دیدن گونه‎ هایی که هم‎اکنون در جنگل‎ها و بیابان‎های زمین در همسایگی ما زندگی می‎کنند، این است که بدانیم محیطی که در آن زندگی می‎کنیم، جاده می‎سازیم، جنگل‏هایش را سهوی یا عمدی به آتش می‎کشیم، رودخانه‎ هایش را با سدسازی بی‌رویه به خشکی می‎رسانیم، فقط به ما تعلق ندارد. کم‎شدن تعداد هرکدام از گونه‎های حیات وحش بر اثر تصمیماتی که ما می‎گیریم بر تعادل این محیط تاثیر می‌گذارد و پیامدهای زیادی را در پی دارد. دیدن سیر تغییر و تحول و انقراض‏هایی که طی سالیان دراز در طبیعت رخ داده، اگر گوش شنوا و چشم بینا داشته باشیم، تلنگری است برای آن که بیشتر به حیوانات، گیاهان و محیط زیست‌مان توجه کنیم و خود را در قبالش مسئول بدانیم. امروز که این متن را می‎نویسم، خبری منتشر شده مبنی بر این که قرار است پیروز، توله یوز ایرانی که ۹ اسفند۱۴۰۱ از دنیا رفت، تاکسیدرمی شده و به یکی از موزه‎های حیات وحش کشور منتقل شود. یوزی که تولد و مرگش هرکدام به نوعی توجه مردم و رسانه‎ها را به خود جلب کرد و باعث شد مردم با علاقه‎ای که در دل‌شان ایجاد شد، درک بهتری از اهمیت حفظ گونه‎های مختلف حیات وحش پیدا کنند، درباره‎اش مطالبه داشته باشند، پرسشگر باشند و تغییر را از خود شروع کنند.

روزنامه جام جم